Evangelista Torricelli

Evangelista Torricelli

(d. 15 Ekim 1608, Faenza, Romagna - ö. 25 Ekim 1647, Floransa)
barometreyi icat eden ve geometri alanındaki çalışmalarıyla integral hesabın gelişmesine katkıda bulunan İtalyan fizikçi ve matematikçi.

Galilei’nin yapıtlarından esinlenerek yazdığı De Motu (Hareket Üzerine) adlı kitabı Galilei’nin beğenisini kazandı. 1641’de Floransa’ya çağrılan Torricelli, Galilei’nin yaşamının son üç ayında onun yardımcısı ve sekreteri olarak çalıştı; Galilei’nin ölümünden sonra da Floransa Akademisi’nde ondan boşalan matematik profesörlüğüne getirildi.

Galilei’nin önermiş olduğu bir yöntemi 1644’te uygulayan Torricelli, 120 cm boyunda bir ucu kapalı bir cam boruyu cıvayla doldurduktan sonra düşey duruma getirerek açık ucunu cıva dolu bir kaba daldırdı. Cıvanın borudan tümüyle akıp gitmediğini, borunun üst yanında bir vakumun (hava boşluğu) oluştuğunu gözlemleyen Torricelli, böylece, sürekli bir hava boşluğu elde eden ilk bilim adamı oldu. Uzun gözlemlerden sonra borudaki cıva yüksekliğindeki günlük değişmelerin atmosfer basıncındaki değişmelerden kaynaklandığı sonucuna ulaştı. Matematik çalışmalarına çok daha fazla önem verdiği için bu bulgularını yayımlamayı düşünmedi. Dönerek ilerleyen bir tekerlek üzerindeki bir noktanın çizdiği eğri olan sikloitin özelliklerini belirleyen Torricelli, akışkanların ve fırlatılan cisimlerin hareketlerine ilişkin bulgularını da içeren Opera Geometrica (Geometri Yapıtları) adlı yapıtını 1644’te yayımladı.

Torricelli teoremi

bir depodaki delikten yerçekimi etkisiyle akmakta olan bir sıvının hızının (v), delik ile sıvı yüzeyi arasındaki düşey uzaklıkla (h) yerçekimi ivmesinin (g) çarpımının iki katının kare köküyle orantılı olduğunu ifade eden teorem (Yer’in yüzeyinde g’nin değeri 9,8 ). Torricelli yasası, ilkesi ya da eşitliği olarak da bilinen bu ilişki adım, 1643’te bu teoremi ortaya atan İtalyan fizikçi Evangelista Torricelli’den alır.

Depodaki su yüzeyinin h kadar altındaki bir delikten akmakta olan suvun hızı, yalnızca yerçekimi etkisi altında (yani, havanın etkisi yok varsayıldığında) aynı h yüksekliği kadar serbest düşen bir su damlasının kazanacağı hıza eşittir. Delikten akış hızı akışın doğrultusundan bağımsızdır; bir başka deyişle, delikten akan sıvının hızı, akış ister yatay, ister aşağıya ya da yukarıya doğru olsun aynıdır ve değeri yukarıda verilen eşitlikle belirlenen değerdir.

Evangelista Torricelli

(15 Ekim 1608 - 25 Ekim 1647)
Açık hava basıncı üzerine yaptığı deneyleriyle tanınan İtalyan fizik ve matematik bilgini.

Çocukluğunda matematiğe olan merakıyla dikkatleri çekti. 1627'de Roma'ya giderek, hidrolik biliminin kurucusu ve Galilei'nin talebesi olan Benedetto Castelli ile birlikte çalıştı. 1641'de Galilei ile mektuplaşmaya başladı. Aynı sene, Castelli nin tavsiyesi üzerine Galilei, Torricelli'yi Tuscany'ye davet etti. Galilei ile görüştükten birkaç hafta sonra, Galilei ölünce, Tuscany büyük dükü Torricelli'yi onun makamına tayin etti.

1644 yılında geometri ve mekanik üzerine bir kitap yayınladı. Matematik sahasında mühim bir boşluğu dolduran bu kitapta (aynı zamanda Galilei'nin mekanik üzerindeki ilk çalışması), birbirine bağlı cisimlerin ortak ağırlık merkezleri aşağıya doğru hareket ederken ani hareket edebilecekleri prensibi bir neticeye bağlanıyordu. Torricelli, bu çalışmalarını yaparken açık hava basıncı üzerindeki deneylerinde de devam etti.

Basınçtan faydalanarak, civa doldurulmuş tüplerle yaptığı deneyler neticesinde, deniz seviyesinde 1cm²'ye düşen basıncı 1033 gr/cm² olarak tespit etti. Geometri ve mekanik alanındaki fikirlerini ise ilk önceleri kimse önemsemedi. Torricelli aynı zamanda hocası Galilei'nin teleskobunu ve kendi mikroskobunu geliştirmeye uğraştı ve 1643 yılında hava basıncını ölçmek için şimdiki cıvalı barometre denilen cihazı icat etti.

Kaynak: Bilimnet