Jöns Jakob Berzelius

Friherre Jöns Jakob Berzelius

(1779-1848)
İsveçli bir kimyager olan Berzelius, modern Kimyanın kurucusu olarak tanınır. Yaşamı boyunca binlerce deney yaptı. Bunlarla, kimyanın iki ana dala ayrıldığını gösterdi: Minerallerle ilgili olan anorganik kimya, canlı maddede bulunan kimyasal bileşiklerlerle uğraşan organik kimya. Ama Berzelius'un en dikkate değer gözlemi, atomların birbiriyle, elektrik güçleri nedeniyle birleştiğini öne süren kuramıydı.

Berzelius, bir din adamının oğluydu. Genç yasta hem annesini hem de babasını yitirdi. Eğitimini, üvey babasının yardımıyla tamamladı. Uppsala üniversitesinde okudu ve 1802'de bu üniversiteyi bitirdi. Elektriğin tedavi etkisi üstüne bir tez hazırladı. Kimya deneyleriyle uğraşabilmek için, Cerrahi Okulu'nda araştırma görevi aldı. İki yıl yalnızca yoksullara baktı. 1807'de Tıp ve Eczacılık profesörlüğüne yükseltildi.

Çalışmaları

On yılı aşkın bir sürede Berzelius, 2000 kadar yalın bileşiği çözümledi. Özellikle kimyasal maddelerin biraraya geliş biçimiyle ilgileniyordu. Bileşiğin, nasıl hazırlanırsa hazırlansın, hep bazı elementlerin belirli oranlarını içermekte olduğunu buldu. Dalton'un değişik element atomlarının farklı ağırlıkta olduğuna ilişkin atom kuramını destekledi.

Alessandro Volta'nın pili bulmasından hemen sonra Berzelius ve meslektaşı W. Hisinger (1786-1052), elektrik akımını kimyasal çözeltilerden geçinneyl denediler. Berzelius,bundan ikili (dualistic) elektrolitik kuramını çıkardı. Bu kuram, atomların elektrik yüklü artı ya da eksi gruplar oluşturduğu olgusuna dayanıyordu. Berzelius'a göre zıt elektrik yüklü bölümler, kimyasal tepkimelerde yeniden gruplaşarak bileşikleri oluşturmaktaydı. 1819'da Kimyasal Orantar Üstüne Deneme adlı Bitabını yayınladı. Bu kitapta atom ve elektrokimyasal kuramlar arasında bağ kuruyordu.

Berzelius, bilinen bütün elementlerin, atom ağırlığını ölçtü. 1828'de, ilk doğru atom ağırlığı tablosunu yayınladı. Standart olarak oksijenin atom ağırlığını kullandı. Bu çalışma sırasında element adlarının kısaltılması gerektiğini ve bir kimyasal bileşikte bulunan atomların sayısını gösteren bir işaret sistemline gereksinme olduğunu belirtti. Element adlarını Latin ya da Yunan alfabesinin harfleriyle kısaltmaya dayanan, bileşıklerdeki atom sayısını gösteren ve bugün de hâlâ kullanılan kimyasal simgeleri geliştirdi (örneğin, H2S04).

Berzelius, selenyum ve toryum, elementlerini yalıttı. Asistanları da lityum ve vanadyumu buldu. Deneyleri sırasında Berzelius, birçok laboratuvar tekniği geliştirdi. Örnekleri, hassas ölçüler gerektiğinde, sonuçları bozan nemden korumak için nem çeken kabı buldu. Ağırlık ölçümsel (gravimetrik) Çözümlemeyi geliştirdi.

Biyokimyasal deneyleri arasında kan, safra, gözün bölümleri, süt ve kas dokuları çözümlemeleri de yer alıyordu. İlgi alanı geniş olan Berzelius, yerbilim alanında da çalışmalar yaptı. Kaya örneklerinin çözümlenmesinde çok kullanışlı olan ağız hamlacını Berzelius geliştirdi, örnek, bir mum alevinin üstünde tutulan odun kömürü parçasındaki bir oyuğa yerleştiriliyordu. Hamlaçtan örneği indirgeyen ya da yükseltgeyen sıcak alev vermek için, sürekli basınçlı hava üflenmekteydi.

1835 de Berzelius'a baronluk unvanı verildi. Yaşamının sonunda, kimya konusunda büyük söz sahibi oldu. Ancak, zaman zaman gücü, bu alandaki çalışmaları engelliyordu. Kuramlarında bazı değişiklikler önerildiğinde kızıyor, eleştirilere tepki gösteriyordu. Ne var ki bu tavrı, onun öteki bilim dalları gibi,sürekli değişim içinde olan kimyanın gelişmesine yaptığı gerçek katkıyı gölgelemedi.

Başlıca eserleri: Larbok i kemien, (Kimya Ders Kitabı, 2 cilt 1808-1812; Theory of Chemical Proportions (Kimyasal Oranlar Kuramı 1814); Jahresbericht über die Fortschritte der Physischen Wissenschaften (Fiziksel Bilimlerdeki Gelişmeler Üzerine Yıllık Rapor, 27 cilt) 1822-1847.