HÜCREDE MADDE TAŞINMASI
Hücrenin ihtiyaç duyduğu organik ve inorganik maddeler hücre zarından molekülerinin büyüklüklerine göre farklı şekillerde geçerler.
Sponsorlu Bağlantılar
Pasif Taşıma
- Difüzyon
- Osmoz
- Filtrasyon
- Endositoz
- Ektositoz
Pasif Taşıma
- Enerji gerektirmez.
- Sıvı veya gaz maddeler yoğunluğu fazla ortamdan az olan ortama doğru hareket ettikleri için kinetik enerjiye sahiptirler.
- Kinetik enerji kullanıldığından ATP harcanmaz.
- Pasif taşıma tüm canlı hücrelerde görülür.
Difüzyon
- Hücre zarından geçebilen moleküllerin yüksek yoğunluktan düşük yoğunluğa hareketleridir.
- Geçme işlemi tamamlandığında iki taraftaki molekül dağılımı neredeyse eşit olmaktadır.
- Hücrelerin O2 alıp CO2 vermesi difüzyondur.
Osmoz
- Su moleküllerinin seçici geçirgen bir zardan difüzyonudur.
- Bir çözeltideki partikül sayısının yaptığı basınca osmotik basınç denir. Çözünen partikül sayısına ve çözünen maddenin zardan geçebilme özelliğine bağlı olarak değişir.
Hücrenin içinde bulunduğu toplam üç çeşit ortam vardır. Bunlar;
- İzotonik ortam (isotonic)
- Hipertonik ortam (hypertonic)
- Hipotonik ortam (hypotonic)
İzotonik ortam
- Hücre içi ve dışındaki çözünmüş madde yoğunlukları eşittir.
- Hücre yaşamını sürdürebilir.
- Vücut sıvıları izotonik sıvılardır.
Hipertonik ortam
- Hücrenin kendi madde yoğunluğundan daha yoğun bir ortamda su kaybettiği ortamdır.
- Hücrenin su kaybederek büzülmesi olayına plazmoliz denir. Plazmoliz olan hücrelerde suyun tekrar hücreye alınmasına, hücrenin eski haline gelmesine ise deplazmoliz denir.
Hipotonik ortam
- Çözünmüş madde yoğunluğu hücrenin kendi madde yoğunluğundan düşüktür.
- Böylece hücre su alarak şişer ve büyür. Buna turgor denir.
Filtrasyon
- Mekanik basınç yoluyla, maddelerin zar arasından geçmesidir.
- Kan basıncı, damarlardaki kanın plazma kısmının filtreleme yoluyla kapillerlerin duvarlarından dışarı sızmasına neden olur, bu da dokular arası sıvıları oluşturur.
- Enerji harcaması gerektirir. Geçiş düşük konsantrasyondan yüksek konsantrasyona doğrudur.
- Bazı özel durumlarda organik veya inorganik maddelerin yoğunluğu düşük ortamdan yüksek ortama geçirilmesi gerekmektedir.
- Bu aktif taşıma işlemi için de ATP gerekir.
Aktif Taşıma
- Aktif taşıma canlı hücrelerde görülür.
- Bu hücrelerde mitokondri sayısı fazladır.
- Böbrek tübüllerinden suyun geri emilimi, sinir hücrelerindeki impuls aktif taşımaya örnektir.
Sitosis
- Aktif bir ileti şeklidir.
- Organik ve inorganik maddelerin hücre içine alınmasına endositoz, hücreden atılmalarına ise eksositoz adı verilir.
Endositoz
Hücre zarında değişiklik yaparak hücreye madde alınmasına denir. İki şekli vardır;
- Fagositoz
- Pinositoz
Fagositoz (phagocytosis, yeme)
- Hücre bakteri, besin gibi katı maddelerin etrafını sitoplazmik uzantıları ile sarar ve onu gövdenin içine çekerek sindirir.
Pinositoz (pinocytosis, içme)
- Suda çözünebilen antikor, hormon, protein, elektrolit çözeltileri gibi her şey hücre içine alınır ve sindirilir.
Eksositoz
- Hücre içi vesiküllerin ve granüllerin yıkımı, sindirim atıklarını taşıyan koful ile hücre zarı kaynaşarak artıkları dışarı atılır.
- Hücrede oluşan enzim, hormon, çeşitli proteinler, bitki hücrelerindeki reçine ve eterli yağlar gibi maddeler golgi yardımıyla küçük koful keseleri halinde dışarı atılır.
Hücre Metabolizması
- Hücrede meydana gelen yapım ve yıkım işlerinin tümüne (tüm kimyasal işlemlere) metabolizma denir.
- Hücredeki metabolizma olayları iki başlık altında incelenir;
- Anabolik reaksiyonlar
- Katabolik reaksiyonlar
Anabolik reaksiyonlar
- Hücrede yeni moleküllerin sentezlenmesine anabolizma denir. Metabolizmanın yapıcı ve birleştirici safhasıdır.
- Besinler sindirimle amino asitlere, glikoza, yağ asitlerine ve gliserole dönüşüp hücre organellerinin yapısına katılır.
- Bu reaksiyonlar için enzimler ve ATP kullanılır.
- Anabolizma ile hücreler büyür, çoğalır, yaralanan ve yıpranan yerler onarılır.
- Yeni moleküllerin sentezlenmesi için proteine ihtiyaç duyulur.
- Fazla protein ile azotlu atık maddelerin miktarı çoğalır.
- Az protein alınırsa yaralar geç iyileşir, alyuvar yapımı bozulur, enfeksiyonlara karşı direnç azalır.
Katabolik reaksiyonlar
- Anabolizma sonucu meydana gelen maddelerin enerji üretmek için yıkımına katabolizma denir. Metabolizmanın bozma evresidir.
- Hücre çevresinden aldığı veya yapısında bulunan karbonhidrat, lipit ve yağ moleküllerini küçük moleküllere parçalar.
- Katabolik reaksiyonlar hayati işlemler için gereken enerjiyi sağlar.
- Besinlerin sitoplazma veya mitokondride oksidasyonu sonucu ısı ve enerjinin açığa çıkmasına hücresel solunum denir.
- Oksidasyon sonucu su, karbondioksit, amonyak, ürik asit ve üre gibi yan ürünler açığa çıkar ve bunlar elemine edilir.
- Enerji sağlamada ilk olarak karbonhidratlar kullanılır.
- Kan glukoz miktarı sabittir. Bu değer % 45'in altına düşerse kas titremesi, kramp, bilinçsizlik hatta ölüm görülebilir.
- Organizmada aynı anda hem katabolik hem anabolik olaylar görülür.
- Katabolik olaylarla hücre hem enerji hem de küçük yapı taşları elde eder.
- Besin maddelerinin hücreye alınmasından metabolizma sonucu oluşan artık maddelerin atılmasına kadar geçen olaylar şunlardır;
- Hücre zarından difüzyon ve aktif taşıma ile geçen besin molekülleri değişikliğe uğramadan hücre içinde kullanılır.
- Hücre zarından difüzyonla geçemeyen besin maddeleri endositozla hücre içine taşınır.
- Hücreye alınan besin maddeleri lizozomdaki sindirim enzimlerinin etkisiyle koful içinde sindirilir.
- Sindirilen besinlerden ayrıştırılan amino asit, yağ asidi ve glikoz sitoplazmaya geçer.
- Atık maddeleri taşıyan koful sitoplazmanın hareketi ile hücre zarına doğru hareket eder.
- Besin kofulunun parçalanmasıyla sindirilmemiş atıklar ekzositozla hücre dışına atılır.
- Sitoplazmaya geçen besinlerden amino asitler ribozomlarda anabolik tepkimelerle proteine dönüşür.
Son düzenleyen Safi; 20 Eylül 2017 02:23