Kaplanboğan (Aconitum napellus)
Kaplanboğan, (diğer kullanılan isimleri: Kurtboğan, Miğfer otu, Mavi boğan otu) (Latince: Aconitum napellus)
Düğün çiçeğigiller familyasından bir bitki. Avrupa, Kuzey Amerika, Asya ve Afrika'da dağlık ve kayalık yerlerde yetişir. Vatanı Avrupa olan bitki Batı Asya'ya yayılmış ve Kuzey Amerika'da yabanileşmiştir. Yaklaşık 300 türü mevcuttur. En yaygın olarak Aconitum napellus kullanılır ve bilinir. Bunun haricinde narin Boğan otu; Aconitum antora, Çeltikli Boğan otu; Aconitum x cammarun (iki türün çeltikleşmesinden oluşmuştur), Yabani Boğan otu; Aconitum ferox, Sarı Boğan otu; Aconitum vulparia (A.lycoctanum), Van boğan otu; A.cochleare, Mor (Trabzon Çoruh civarı) Boğan otu; A.nasutum, Orient Boğan otu (Trabzon, Rize, Çoruh); A.orientale gibi türler mevcuttur.
Latince Aconitum aconae kelimesinden türemiş olup eski bir şehrin ismi ve napellus kelimesi de napus kelimesinden türemiş olup pancar yumrulu anlamına gelir fakat Boğan otu kökleri yumru şeklinde veya yumurta şeklindedir. Türkçe Kurt boğan otu denmesinin nedeni kurtları bu bitkinin yumrusu ile öldürmesi nedeni ile Kurt boğan otu ve zehirleme nedeni ölenlerde boğularak ölme görüldüğünden Boğan otu diye anılır.
Fiziksel özellikleri Yaprakları
Boyu 70 santimetre ile 2 metreye ulaşan çokyıllık bir bitkidir. Düz gövdesi, kalın ve yumrulu köklerden çıkar. Gövde çatallaşmaz ve tüylüdür. Koyu yeşil yapraklarının üstü parlak, altı daha açık renktir. Çiçekleri yazın veya sonbaharda açar.
Yaprakları el şeklinde 5-7 parçalı, her parça üç loplu, üst kısmı koyu, alt kısmı açık yeşil, alt yaprakları uzun ve üst yaprakları kısa saplıdır. Çiçekleri açık mavi, mavi mor, leylaki veya vişne çürüğü renkte olabilir ve şekli madencilerin giydiği Miğfer şeklindedir.
Çiçek
Taç yaprağın ortasında siyahımsı döllenme tozlukları bulunur. Kökleri yumru şeklinde, 2-4 cm genişliğinde 4-8 cm uzunluğunda ana kök ve ondan çıkan ince saçak şeklindeki yan köklerden oluşur. Ana yumru her yıl yanında bir yavru yumru yapar ve ana yumru yavru yumruya besin de-posu görevini yapar. Ana yumru çürürken yavru yumru büyür. Yumruların dışı kahverengimsi, esmer, içi beyaz renkte, yumru veya pancar kökü şeklindedir.
Birleşimi Tohum
Boğan yumrusunun birleşimindeki Alkaloitler çiçek açmadan önce %0,4-0,5, çiçek açtığı zaman %0,3-0,5 ve sonbaharda %0,9-1,3 arasında olur. Bu nedenle en uygun zaman sonbahardır. Yumruda bugüne kadar 250 adet alkaloit türevi keşfedilmiştir. Bunların en önemlileri; Acotinin ve Mesaconitin olup ayrıca az miktarda Hypaconitin, N-desethylacotinin, Oxoaconitin, Aconosin, Neolin, 14-Acetylaconitin, Neopelin, Senbusin A, Senbucin C, Hokbusin A, Napellin, ℓ-Ephedrin ve Spartein içerir. Akonitin suda önce Benzoyaconin, sonra da Aconin'e dönüşür. Yani önce Benzoeasit sonra Asetikasit çözülerek ayrılırlar. Boğan yumrusunda Benzylaconin ve Aconin bulunmaz, bunlar sonradan vücutta önce Benzoeasit sonra Asetikasitin çözülmesi (ayrılması) ile Acenin ortaya çıkar.
Ayrıca organik asitler, karbonhidratlar, tanin ve mineraller içerir.
Eczacılık'ta kullanımı
Bitki'de bulunan alkaloid grubunda bazı maddeler analjezik ve antienflamatuar etkilidir. Bitki eskiden beri ağrı, hipertansiyon, eklem iltihaplanması, cilt hastalıkları, anksiyete ve nevralji gibi rahatsızlıklarda kullanılagelmiştir.
Zehirlenme durumunda
Şifalı olması nedeniyle kimi zaman dikkatsiz kullanımı sonucu insanların ölümüne kadar da giden tehlikeli bir bitkidir. Kökleri aşırı zehirlidir. İnsanın direkt derisine teması uyuşukluklara ve hatta daha fazla temas sonucu kana karışarak kalbin durmasına ve insanların ölümüne sebebiyet verebilir.
Bu tehlikesi nedeniyle fitoterapi'nin oldukça gelişmiş olduğu Almanya'da dahi önerilmemektedir.
Zehirlenme belirtisi; ağız kuruması, vücutta karıncalanma, soğuk soğuk terleme, ishal, kusma ve aşırı tükürük salgılama gibi hallerdir. Zehirlenen kişi doktora götürülmeli, fakat zehirlenme çok kısa sürede olacağından bir veya iki yemek kaşığı tuz suda eritilerek içilmeli ve zehirlenen kişinin kusması sağlanmalıdır (parmak, kaşık ve telekle).
Kaplanboğan (Aconitum napellus)
