Urartuların kuruluş ve yıkılış tarihleri nedir?

Urartular MÖ 900 yılında kurulmuş ve MÖ 600 yılında yıkılmıştır.

Urartular

Tunç Çağının sonlarıyla Demir Çağının başlarında merkezi kabaca Van Gölü olmak üzere Doğu Anadolu’dan bugünkü Türkiye’nin Ermenistan ve İran sınırlarının doğusuna kadar uzanan bölgede aşayan halk.

İÖ 13. yüzyıl başlarından alma Asur kaynaklarında adları geçen Urartular, İÖ 9. ve 8. yüzyıllarda Yakındoğu’da önemli bir siyasal güç oluşturduktan sonra İÖ 6. yüzyıl sonlarında Medler tarafından tarihten silinmişlerdir.

Urartu Asurca bir sözcüktür. Urartular kendi ülkelerine Biainili, bugünkü Van Kalesi’nin yerinde bulunan başkentlerine de Tuşpa (Turuşpa) adlarını vermişlerdi. Eski Urartu yerleşmelerinin çoğuna Türkiye’deki Van ve Çıldır, İran’daki Urmiye ve Ermenistan’daki Sevan gölleri arasındaki alanda rastlanmıştır. Bu yerleşmeler, Fırat Irmağına doğru seyrelerek yayılır.
Urartuların Yakındoğu’da yaşamış daha eski bir halk olan Hurrilerle birçok ortak özellikleri vardır. Her iki halkın dilleri birbirine yakındır. Bu diller İÖ 3. binyılda ya da daha önce yaşamış ortak bir ulustan türemiş olabilir. Kültür miraslarının büyük bir bölümünü Hurri halkına borçlu olmakla birlikte Urartular Asurlardan da önemli ölçüde etkilenmişlerdir. Yazılarını, edebiyatlarını, askeri ve diplomatik alandaki uygulamalarını, güzel sanatlardaki tema ve üsluplarını Asur uygarlığından almışlardır.

Asur etkisinin iki evresi vardır. Bunlardan ilki İÖ y. 1275-840 arasındadır. Bu dönemde Urartu topraklarına seferler düzenleyen Asurlar dağınık bir direnişle karşılaşmışlardı. İkinci evre ise İÖ 840-612 arasında, Urartu Krallığfnın parlak günlerinde yer alır. İlk evrede Asur etkisi doğrudan yaşanmış, yerli halk Asurlar tarafından acımasızca ezilmiştir. Bu dönemde Urartuların Asur’un daha üstün uygarlığının güzelliklerini hevesle özümsemiş ya da taklit etmiş oldukları anlaşılmaktadır. İkinci evrede ise Urartular Asurlarm yaptığı her şeyi kendilerine özgü bir biçimde tekrarlamışlardır.

Yeni krallığın ilk yüzyılında, Asurlarmkine benzer askeri harekâtlara ağırlık veren Urartular doğu, batı ve kuzeydeki komşularıyla sürekli savaştılar.

I. Sardur’un hükümdarlığı (İÖ y. 840-830) konusundaki tek kaynak Van’daki yazıtlardır. Ama onun oğlu İşpuini (İÖ 830-810) ve torunu Menua’nın (İO y. 810-786) hükümdarlıkları sırasındaki Urartu fetihleri ancak dolaylı yoldan, batıda Aşağı Murat Havzasından (Elazığ çevresi) kuzeyde Araş çevresine (Erzurum’dan Ağrı Dağına kadar) ve güneydoğuda Urmiye Gölünün güney kıyısına kadar çeşitli yerlere yayılmış olan yazıtlar aracılığıyla öğrenilebilir.

İÖ y. 1100’de Asur kralı I. Tiglat-pileser’in fethetmiş olduğu Musasir (Ardini) bu dönemde Urartu egemenliği altına girmişti. Ardini’deki Haldi Tapmağı Urartu kralları tarafından vakfedilmiş olmakla birlikte, Asurlarm da tapınmasına açıktı.
İşpuini’nin hükümdarlığının son yıllarında hazırlanmış dinsel konulara ilişkin bir dizi Urartu yazıtı vardır. Devlet dininin ilk biçimini bu krallar döneminde aldığı ve çoktanrılı Urartu inancındaki tanrılar sıralamasının, her bir tanrıya adanması gereken kurbanlarla belirlendiği anlaşılmaktadır.

Toprağı sulayarak daha verimli hale getirmeye yönelik ilk mühendislik projelerinden biri de Menua döneminden kalmadır. Menuai Pili (Menua Kanalı) 51 km uzaktaki bir kaynaktan Van’a tatlı su taşıyan bir kanaldır ve hâlâ kullanılabilir durumdadır {bak. Şamram Kanalı).

Menua’nın oğlu I. Argişti (İÖ y. 786-764) ve torunu II. Sardur (İÖ y. 764-735) dönemlerinden yazıtlardan başka, dolaysız bir tarihsel kaynak olan vakayinameler de kalmıştır. Bunlar Van’daki kayalara ve sonradan çevreye dağılaıj stellere kazılmıştır. Bu krallar zamanında Urartular batıya, Fırat’ın büyük bir dirsek oluşturduğu yöreye ve daha öteye Melitene (Malatya) ve Kommagene’ye doğru yayıldılar. Böylece de Asur ülkesine Batı Toroslar’dan demir taşman başlıca yollardan birini keşmiş oldular. Kommagene kralı Kuştaşpi İÖ y. 745’te II. Sardur’a yenildi. Toroslar’daki Tabal kralı Tuate’nin toprakları da İÖ y. 777’de I. Argişti’nin eline geçti. Böylece Urartular, kısa bir süre için de olsa, Fırat’ın batısında Kommagene topraklarında Melitene’den Halfeti’ye (eskiden Halpa) uzanan bir yolun başını tutmuş oldular. İmparatorluğun sınırları Kuzey Suriye’de Halep’in 35 km yakınlarına kadar yayıldı.

DEVAMI Urartu Uygarlığı - Urartular