Anonim şirketler hakkında bilgi verir misiniz?

• Ortak sayısının çok olması, ortakların sorumluluğun sınırlı olması, çoğu ortağın birbirini tanımaması sebebiyle AŞ organlar tarafından yönetilir.
• Üç adet zorunlu organ vardır : Yönetim kurulu, Genel kurul ve Denetçiler.
• Genel kurul: karar organı
• Yönetim kurulu: yönetim ve temsil organı
• Denetçiler: denetim organı

• Şirketin yönetim ve temsil organıdır.
• Sürekli şekilde faaliyette bulunur.
• Kurul organdır, en az 3 kişiden oluşmalıdır; üst limit yoktur.
• YK üyeleri GK tarafından seçilir.
• Ticaret siciline tescil ve ilan edilirler.
• En fazla 3 yıl süreyle görev yaparlar.

• Yönetim yetki ve görevi
  • Şirket işlerinin yürütülmesi
  • Anasözleşmeyle GK.ya verilen ve münhasıran GK.a ait olanlar dışında kalan tüm yetki ve görevler
  • Yetkinin sınırları anasözleşmeyle daraltılıp genişletilebilir.
  • GK.u toplantıya davet etmek
• Temsil yetki ve görevleri
  • Şirketin 3. kişilere karşı temsili, YK.na özgü bir yetkidir.
  • Sınırı: faaliyet konusudur.
  • Şirketin temsilinde birlikte temsil (çift imza) kuralı geçerlidir.
    

• Pay sahibi olmak
• Gerçek kişi olmak
• Seçilme engelinin bulunmaması

• Her iş için YK kararına ihtiyaç yoktur ör: gündelik işler, ticari defterlerin tutulması,bilançonun hazırlanması
• Özellikle YK.sorumluluğunu doğurabilecek hususlarda YK kararı alınır.
• Toplantı ve karar nisabı
  * Toplantı nisabı: üyelerin yarısından bir fazlası
  * Karar nisabı: üyelerin çoğunluğuyla karar alınır
• Daha süratle çalışılabilmesi için YK yetkilerini ve görevlerini üyeleri arasında paylaştırılabileceği gibi, bu yetkilerin bir kısmını veya tamamını murahhaslara devredebilirler.

• Anonim şirketler iç ve dış denetim olarak iki ayrı şekilde denetlenirler.
• İç denetimi, GK.un seçtiği denetçiler yapar.
• Dış denetim ise Bağımsız Denetim Kuruluşları tarafından yapılır.

• Her anonim şirkette en az 1 adet denetçi olmak zorundadır (en fazla 5).
• Gerçek veya tüzel kişi olabilir.
• Denetçilerin pay sahibi olması veya muhasebe bilmesi gerekmez.
• Devlet memurları, YK. Üyeleri ve akrabaları denetçi seçilemez.

• Şirketin hesap ve kayıtlarını incelemek.
• Yıllık rapor (denetçi raporu) hazırlamak
• Gerekli hallerde GK.u toplantıya çağırmak
• Pay sahiplerinin şikayetlerini araştırmak

kaynak

çeşitlerine göre giderler nelerdir.?

dışardan sağlanan fayda ve hizmetler nelerdir? ( 4 örnek yeterli )

değişken giderin tanımı nedir.?

sorularınızın hepsi bir araya toplandı.. cevapları için takip ediniz

.DEĞİŞKEN MALİYET YÖNTEMİ TANIMI

Değişken Maliyet Yöntemi, mamul maliyetlerine salt, üretim ve satış hacmi doğrultusunda değişir nitelikteki giderlerin yüklenmesi esasına dayalı bir maliyet yöntemidir. Bu yöntemde tüm değişmez (sabit) nitelikteki giderler, bir maliyet unsuru olarak değil, bir dönem gideri olarak kabul edilir. Böylelikle sabit giderler yarı mamul veya mamul stoklarının maliyetleri içinde yer almayıp, doğrudan ilgili dönemin hasılatından indirilirler .

TERMİNOLOJİ SORUNU
Değişken maliyet sistemi. literatürde önceleri. "direkt maliyet sistemi" adı altında incelenirdi, Bu ifadede ısrar edildiğine. seyrek de olsa, rastlanabilmektedir.
"Direkt" veya "dolaysız" sıfatı, bir maliyet ile bir maliyetleme birimi (mamul, maliyet yeri. proje, imalat partisi gibi) arasındaki ilişkiyi ifade eder. örneğin, makine amortismanı mamuller açısından direkt maliyet değildir; çünkü amortismanla mamuller arasında direkt bir ilişki kurulamaz: bu nedenle de amortisman mamullere doğrudan yüklenemez, ancak dağıtım yaparak yüklenebilir. Söz konusu makine amortismanı, o makineyi kullanan maliyet yeri açısından ise direkt bir maliyettir; çünkü o maliyet yerine doğrudan yüklenebilmektedir .

2.2.SİSTEMİN ESASLARI

Değişken maliyet sisteminin esası. mamullere yalnızca değişken maliyetleri yüklemek ve sabit maliyetleri tümüyle dönem gideri sayarak kar ve zarar hesabına devretmektir., Böylece. bu sistem bütün maliyetleri maliyet hesaplarına katan "tam maliyet" sistemlerinden ayrılan bir "kısmi maliyet" sistemidir.

Değişken maliyet sisteminin tarafları yalnızca pratik güçlüklerin ortadan kalkacağına değinmekle yetinmemekte, fakat sabit maliyetlerin birim maliyetlerine yüklenmesini kuramsal bakımdan hatalı bulmaktadırlar. Bunlara göre. bir işletmenin maliyetleri şu 3 kademede ortaya çıkabilir.

1. işletmenin var oluşu.
2. işletmenin faaliyete hazır olması.
3. işletmenin fiilen üretimde bulunması

Bu kademelerden ilki. işletme yönetiminin bir kez almış bulunduğu — doğru veya yanlış — bir kararın kolay değiştirilemeyecek bir sonucudur. Bunun işletmenin az veya çok üretimde bulunmasıyla hiç bir ilgisi olmayacağına göre, buna ait maliyetlerin de mamul maliyetlerine yüklenmesinin anlamı yoktur. ikinci kademeye geçiş de yönetimin kararına bağlıdır ve bu amaçla ek bazı maliyetlere katlanılması gerekir, Ancak bunlar da yapılıp işletme belirli bir düzeyde üretime hazır hale geldikten sonra. belirli bir dönem içinde bunlarda da bir değişiklik söz konusu olamaz. örneğin, ilk kademede kurulmuş olan binalara ve tesisata ek olarak ikinci kademede faaliyete başlayabilmek için gerekli teknik ve idari personel tedarik edilmiş olabilir. Belirli bir kapasite sınırı içinde, bu cins personelin de üretim miktarlarıyla doğrudan doğruya bir ilişkisi yoktur. Asıl değişken maliyetler üçüncü kademede. yani işletmenin fiilen üretime başlamasıyla ortaya çıkar ve faaliyetlerle oranlı olarak azalıp çoğalır. şu halde, işletme için asıl olumlu olan ve dikkatle takip ve kontrol edilmesi gereken maliyetler bunlardır., İşletmenin başlıca amacı. elde edeceği satış hasılatı ile değişken maliyetler arasındaki farkın mümkün olduğu kadar fazla olmasını sağlamaktır. Katkı ((ingilizcede contribution margin, Almancada Deckungsbeitrag olarak nitelendirilen bu fark. modern marjinal tahlillerin temelini oluşturur. işletme. imalat programını düzenlerken, fiyatlarını saptarken ve çeşitli seçenekler arasında tercihi gerektiren kararlar alırken, hep bu katkıyı göz önünde tutmak zorundadır. Şu halde, değişken maliyet sistemi bir maliyet hesabı sistemi olmaktan çok, bir maliyet tahlili ve karar verme aracıdır .




Değişken Maliyet Yönteminin belli başlı özellikleri şöyle sıralanabilir :

a) Giderlerin tümü, üretim ve satış hacmi ile olan ilişkilerine göre değişken ve sabit kısımlarına ayrılır. Bu ayırım, üretim giderlerinin yanısıra, araştırma ve geliştirme, satış, dağıtım ve genel yönetim giderleri gibi tüm işlevsel giderlere de uygulanabilir.

b) Bu yöntemde. değişken üretim giderlerinin tümü mamullere yüklenir. Satış, dağıtım ve yönetim giderlerinin değişken nitelikteki kısımları da, satış gerçekleştiğinde mamullerle ilişkilendirilirler. Ancak bu giderler mamullerin bünyesine bir maliyet unsuru olarak girmeyip dönem gideri olarak nitelendirilirler. Böylelikle, Değişken Maliyet Yönteminde mamul maliyetlerine. dolaysız (direkt) madde ve dolaysız işçilik giderleri ile birlikte genel üretim giderlerinin. değişken nitelikteki unsurları girmektedir.

c) Sabit üretim giderlerinin, gerçekleştikleri dönem içinde yaralarının sözkonusu, olduğu ve ileriki dönemler için yaralarını yitirdikleri kabul edilerek, bu giderlerin tümü dönem gideri olarak kabul edilir ve stok maliyetleri içinde yeralmazlar.

d) Değişken Maliyet Yönteminin uygulamasında etkinlik sağlanabilmesi için, kendi özelliklerini belirtecek kayıt ve raporlama sisteminin oluşturulması zorunludur. Kayıt sisteminin, giderlerin sabit ve değişken kısımlara ayrılabilmesi için ön olanakları sağlayıcı şekilde organizasyonu gerekir.

2.3.TAM MALİYET YÖNTEMİNE GENEL BAKIŞ

Gelir saptanmasında esas alınan genel kabul görmüş maliyet muhasebesi kuramına göre, üretimle ilgili maliyetlerin tümü doğrudan doğruya ya da dağıtımla dolaylı olarak mamullere yüklenir. Dolayısıyla, üretilen herhangi bir mamulün maliyeti, dolaysız ham madde maliyetini, dolaysız işçilik maliyetini ve diğer üretim maliyetlerinden yüklenmiş belirli bir payı kapsar. Bu «diğer» üretim maliyetleri bir bütün olarak «genel üretim maliyetleri» (G.Ü.M.) diye adlandırılır; fakat her biri diğerinden farklı nitelikler taşır. Fabrika yöneticisinin ücreti, amortisman, fabrika sigortası gibi bazıları çeşitli üretim düzeyleri için değişmeksizin kalır. Kullanılan malzeme maliyeti, yakıt ve elektrik maliyeti gibi diğer bir kısmı ise, üretim hacmine bağlı olarak artıp azalabilir. Bununla beraber, bu maliyetlerin tamamı üretilen mamullerle bağlantılı olarak saptanmaktadır. Mamul maliyetlemesinde uygulanan bu geleneksel sisteme bazen "tam maliyet", bazen maliyetlerin emilmesi (absorbtion) sistemi adı verilir. Üretimle ilgili maliyetlerin tamamının üretim maliyeti sayılıp mamullere yüklenmesi nedeniyle bu maliyet sistemine tam maliyet sistemi denilmektedir.

Her mamul hattı ve her mamul birimi, toplam maliyetlerden kendi başına yüklenmelidir. Halbuki, bazı mamul hatlarının maliyetlerin tamamını paylaşması aynı mamul hattının karlı gözükmesine olanak vermediği halde, aynı hattın, firma karlılığına katkıda bulunabileceği gerçektir. Örneğin. bir mamul hattı, o mamulü üretmek için gerekli maliyetlerin üstündeki bir fiyata satılabilir. Fakat bu fiyat aynı mamul hattının paylaşması gereken maliyet toplamından aşağıya kalıyor olabilir. Aynı anda diğer mamul hatlarına bulunan fiyatlar ise o mamul hatlarının paylaşması gereken maliyet toplamını geçiyor ve dolayısıyla bir «fazla» yaratıyor olabilir, İşletme yönetimi, bir mamul hattının maliyetlerin tamamını karşıladıktan sonra yapılmış yatırıma yeterli karlılık sağlayıp sağlamadığını bilmek ister. Uzun vadede, gerek değişken, gerek sabit maliyetler satış gelirleri ile karşılanmalı ve yapılmış kaynak tahsisleri için uygun bir kar da sağlanmalıdır.

Maliyet muhasebesinde karşılaşılan en önemli sorunlardan biri, maliyetlerin çeşitli mamullere yüklenmesidir. Belirli bir daire, fonksiyon ya da mamulle ilgili dolaysız olarak saptanamayan maliyetler belirli ölçüde dağıtılabilir. Ancak, bu takdirde de mamul maliyetleri hakkında hemen hemen her zaman bazı şüpheler söz konusu olacaktır. Bir kısım maliyetler belirli mamul hatları ile dolaysız olarak ilgilendirilmedikleri takdirde; makine - saat, işgücü -saat veya üretimde kullanılan alanların mamul hatlarına göre göreceli durumu vb gibi. gibi bir kısım ölçü unsurları kullanılarak mamullere dağıtılacaklardır. Belki de maliyetlerin, kesinlikle dağıtıma tabi tutulmaması gerektiği dahi söylenebilir.

Örneğin, sabit maliyetler toplamı, belirli sınırlar içinde kalmak kaydıyla, üretim hacmindeki değişikliklerden etkilenmemektedir. Dolayısıyla, yalnızca az sayıda mamul üretildiği zaman birim başına sabit maliyet yükselir. Daha fazla mamul ürettikçe birim maliyet düşer. Bu, yıllık karların yalnız satış hacmine, satış fiyatına ve üretim maliyetine değil, fakat yıl içinde üretilen mamul miktarına da bağlı kalarak gerçekleştiği anlamına gelir.

Genel üretim maliyetleri, önceden saptanmış bir kısım yükleme hadleri kanalıyla mamullere yüklenir. Örneğin sabit genel üretim maliyeti. normal faaliyet hacmindeki toplam faaliyet saati dikkate alınarak bütçelenir. Bütçelenmiş toplam sabit maliyet, normal kapasite için bütçelenen toplam» faaliyet saatine bölünerek saat başına maliyet payı bulunur, Sonra bu rakam, mamulleri maliyetlemede kullanılır. Dolayısıyla mamul maliyetleri içinde sabit maliyetler normal ya da standart bir rakam olarak yer almış olur. Olağan olarak değişken genel üretim maliyetleri de aynı biçimde mamullere yüklenir; Eğer fabrika fiilen normal kapasitenin üstünde ya da altında faaliyet gösterirse sabit genel üretim maliyeti aşırt yüklenmiş ya da tam olarak yüklenememiş olur. Aşırı yüklenen ya da yüklenemeyen genel üretim maliyet parçasına «kapasite sapması» adı verilir ve yıl içinde gerçekleşen faaliyet maliyetlerine katılarak hesaplardan silinir.

2.4. DEĞİŞKEN MALİYET VE TAM MALİYET YÖNTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Değişken Maliyet ve Tam Maliyet yöntemleri arasında da yapılacak karşılaştırmada, farkların iki ana noktada toplandığı görülür:

• Yöntemlerin "Sabit Giderler"e bakış açılan ve bunun mamul maliyetleri ile stok değerlerinin saptanmasındaki etkisi,
• Gelir tablosunun, gerek analiz gerekse de karar alma doğrultusunda farklılaştırılması.

2.5. SABİT MALİYETLERE BAKIŞ AÇISI

Değişken maliyet yönteminde, sabit giderler dönem giderleri içinde yer alırken, mamul maliyetleri salt değişken giderlerden oluşur. Buna karşın tam maliyet yönteminde, mamul maliyetleri içinde sabit ve değişken olmak üzere tüm maliyet unsurları yer almakta ve stok değerleri tüm üretim giderlerini kapsamaktadır.

Bu fark, bu iki yöntemin sabit giderlere bakış açısından kaynaklanmaktadır. Bunun sonucunda da mamul maliyetlerinin ve stok değerlerinin saptanmasında farklı etkiler ortaya çıkmaktadır; Tam maliyet yöntemine göre, belirli bir faaliyet dönemine ait sabit üretim giderleri, o dönemim üretim hacmi ile ilişkilidir. Buna karşın dönemin sabit giderleri, değişken maliyet yönteminde, o dönemin satışlarıyla ilişkili olup dönem gideri kabul edilirler.

Bu farklılık, belirli bir faaliyet döneminde, üretim hacmi ile satış hacmi arasındaki farklılaşma doğrultusunda, aynı koşullar altında hesaplanan “net kar” tutarının her iki yöntemde değişik çıkması sonucunu doğurmaktadır. Böylece bir stok değişimi olması halinde, her iki yönteme göre hesaplanacak kar rakamı;
Birim Sabit Üretim Gideri x Net Stok Değişimi kadar farklı çıkacaktır .

2.5.1. Üretim Miktarı = Satış Miktarı olması durumu;

Bu durumda, dönem başı mamul mal stoku miktar olarak, dönem sonu mamul mal stokuna eşit olur. Başlangıç ve dönem sonu mal stoklarının maliyetleri de birbirine eşit olur. Eğer tam maliyet yöntemi kullanılırsa, sabit maliyetler, satılan mal maliyeti içinde yer alır ve gelirlerden düşülür. Eğer değişken maliyet yöntemi kullanılırsa, sabit maliyetler “dönem giderleri” içinde yer alır ve gelirden düşülür .

Örnek ; Bir endüstri işletmesinin 1992 faaliyet dönemine ilişkin öngörüleri aşağıdaki gibidir;

Üretim miktarı : 10.000 birim
DB Stok Miktarı : -0-
Dönemin Üretim Giderleri;
- Değişken (60.000 TL/BR X 10.000) : 600.000.000 TL.
- Sabit : 300.000.000 TL.
İlgili faaliyet döneminde üretilen mamullerin tümünün satılacağı öngörülmektedir. Satış fiyatı : 125.000 TL/br. dir.
Bu verilere göre işletme karı her iki yönteme göre ayrı ayrı hesaplanacak olursa;

Tam Maliyet Yöntemi;

Net Satışlar (125.000 TLX10.000 br)……………………………1.250.000.000
Satılan Malın Maliyeti
*Değişken ……………….600.000.000
*Sabit……………………..300.000.000 (-) 900.000.000
Faaliyet Karı………………………………………………………….350.000.000

Değişken Maliyet Yöntemi;

Net Satışlar (125.000 TLX10.000 br)………………………….…1.250.000.000
Satışlara Yüklenen Değişken Gider……………………………...(-)600.000.000
Katkı Payı ……………………………………………………………..650.000.000
Sabit Giderler ………………………………………………………(-)300.000.000
Faaliyet Karı…………………………………………………….……..350.000.000

2.5.2. Üretim Miktarı > Satış Miktarı olması durumu ;

Böyle bir durumda “net stok değişimi” olumlu yöndedir. Diğer bir ifadeyle, dönem sonu stok miktarı dönem başı stok miktarından fazla olarak gerçekleşmiştir. Bu durumda değişken maliyet yöntemine göre hesaplanacak kar rakamı, tam maliyet yöntemine göre hesaplanacak kar rakamından daha düşük çıkacaktır. Çünkü;
- Tam maliyet yöntemine göre, sabit üretim giderleri mamullere tümüyle yüklendiklerinden satılmayan mamul stoklarının bünyesinde aktifleştirilmiş olmaktadır.
- Buna karşın değişken maliyet yönteminde, sabit giderler mamullerin bünyesine girmediğinden tümüyle satış hasılatından düşülmektedir. Böylelikle de bu yönteme göre hesaplanan kar, tam maliyet yöntemine göre hesaplanacak kardan,
(+) Stok Değişimi X Birim Sabit Üretim Gideri
kadar düşük çıkmaktadır.
Örnek;
Yukarıdaki örnekte tüm veriler aynı iken, satışların 8.000 br. olması halinde hesaplanacak kar rakamları şu şekilde olur;

Tam Maliyet Yöntemi;

Net Satışlar (125.000 TL/br X 8.000 br.)……………………….1.000.000.000
Satılan Mamul Maliyeti
Dönemin üretim Giderleri………………….900.000.000
*Değişken………….600.000.000
*Sabit………………300.000.000
Dönemin Stok Maliyeti……………………..180.000.000
(900.000.000 / 10.000)2.000
(-)720.000.000
Faaliyet Karı…………………………………………………………280.000.000


Değişken Maliyet Yöntemi;

Net Satışlar (125.000 TL/br X 8.000 br.)……………………….1.000.000.000
Satışlara Yüklenen Değişken Gider
Değişken Üretim Gideri…………600.000.000
Dönemsonu Stok Maliyeti………120.000.000
(600.000.000/10.000)2.000
(-)480.000.000
Katkı Payı………………………………………………………………520.000.000
Sabit Giderler………………………………………………………..(-)300.000.000
Faaliyet Karı……………………………………………………………220.000.000

Değişken maliyet yöntemine göre hesaplanan kar rakamı tam maliyet yöntemine göre hesaplanan kar rakamından 280.000.000-220.000.000=60.000.000 TL tutarında daha düşük çıkmıştır. Çünkü dönem başındaki mamul stoku sıfır iken, dönem içinde üretilenden daha az miktarda satış yapıldığında dönemsonu stok miktarı fazlalaşmış, yani 2.000 birimlik olumlu stok değişimi meydana gelmiştir. Bunun sonucunda da değişken maliyet yönteminde; birim sabit üretim gideri x net stok değişimi; 30.000 x 2000 br. =60.000.000TL tutarında, kar rakamı daha çıkmıştır.

2.5.3. Üretim Miktarı < Satış Miktarı olması durumu ;

Bu takdirde, değişken maliyet yöntemine göre hesaplanacak kar rakamı tam maliyet yöntemine göre hesaplanacak kar rakamından daha yüksek çıkar. Çünkü bu kez;
-Tam maliyet yöntemine göre, ilgili dönemin satış hasılatından o dönemde üretilen mamul maliyetleri içinde yer alan sabit giderlerin yanısıra, bir önceki dönemde dönemsonu stoklarının bünyesinde yeralmış bulunan sabit giderler de düşülmekte,
-Değişken maliyet yönteminde ise salt ilgili döneme ait sabit üretim giderleri satış hasılatından düşülmektedir. Bu yöntemde, bir önceki dönemden devretmiş bulunan mamul stokları salt değişken üretim giderlerini kapsamaktadır.

Örnek; dönembaşı stok 2.000 br ve satışlar da 11.000br.dir. dönem başı stok maliyet ise şöyledir;
Değişken (50.000 Tl/br x 2.000)…………………100.000.000
Sabit …………………………………………………40.000.000
140.000.000
ve stok değerlemede FIFO yöntemi esas alınacaktır.

Tam Maliyet Yöntemi;

Net Satışlar (125.000 TL/br. x 11.000br.)………………………..1.375.000.000
Satılan Mamul Maliyeti
Dönemin Üretim Giderleri………………140.000.000
Dönemin Üretim Giderleri……………….900.000.000
Toplam…………………..1.040.000.000
Dönemin Stok Maliyeti…………………….90.000.000
(900.000.000/10.000)1.000
(-)950.000.000
Faaliyet Karı……………………………………………………………425.000.000
Değişken Maliyet Yöntemi;

Net Satışlar (125.000 TL/br. x 11.000br.)………………………..1.375.000.000
Satışlara Yüklenen Değişken Gider
Dönemsonu Stok Maliyeti…………….100.000.000
Dönemin Değişken Üretim Gideri……600.000.000
Toplam…………..700.000.000
Dönemsonu Stok Maliyeti……………….60.000.000
(600.000.000/10.000)1.000
(-) 640.000.000
Katkı Payı………………………………………………………………735.000.000
Sabit Giderler………………………………………………………..(-)300.000.000
Faaliyet Karı……………………………………………………………435.000.000

Değişken Maliyet Yöntemine göre hesaplanan kar rakamı 435.000.000-425.000.000 =10.000.000 TL tutarında daha yüksek çıkmıştır. Bunun nedeni, tam maliyet yönteminde bu dönemin üretim maliyetlerine geçen dönemden devir alınan 2.000 birimlik stokta yüklü bulunan 40.000.000 TL lik sabit giderlerin arttırıcı yönde etkilemesidir. Böylelikle kar farkı; (Birim sabit gider x stok değişim) – (Dönembaşı stok x dönemlerarası sabit gid. farkı) =(30.000x10.000)-(2.000 (30.000-20.000)) =10.000.000 TL. olarak gerçekleşmektedir.

2.6. GELİR TABLOLARINDAKİ ŞEKİL FARKLILIĞI

Yöntemlerin sabit giderlere bakış açılarının farklı olması gelir tablolarının şeklini de etkilemektedir.

Tam maliyet yönteminde; satışlar rakamından, özetle tüm üretim giderlerinden oluşan “satılan mamul maliyeti” düşülerek brüt kar rakamına ulaşılmaktadır. Brüt kardan, faaliyet giderlerinin (araştırma-geliştirme; yönetim, satış, pazarlama, dağıtım) düşülmesiyle de “faaliyet ( işletme) karı” bulunmaktadır.

Değişken maliyet yönteminde ise; satışlar rakamından, değişken üretim giderlerinden (direkt madde, direkt işçilik ve değişken GİG )oluşan değişken satılan mamul maliyeti rakamı ile değişken dönem giderlerinin (satış, yönetim vb.) toplamı düşülerek katkı payına ulaşılır. Katkı payından sabit üretim giderleri ve sabit dönem giderleri düşülerek de faaliyet karı bulunur.


2.6.1. Değişken Maliyet Yöntemine Göre Gelir Tablosu

BRÜT SATIŞ HASILATI…………………………………………………….XXX.XXX.XXX
SATIŞTAN İADE, İNDİRİM VE İSKONTOLAR………………………….(-)XX.XXX.XXX
NET SATIŞ HASILATI……………………………………………………….XXX.XXX.XXX
SATIŞLARA YÜKLENEN DEĞİŞKEN GİDERLER……………………..(-)XX.XXX.XXX
Değişken Satılan Mamul Maliyeti……………….XXX.XXX.XXX
Dönembaşı stok maliyeti……………..XXX.XXX.XXX
Dönemin Değişken Üretim Maliyeti(+)XXX.XXX.XXX
Dönemsonu Stok Maliyeti……..……..(-)XX.XXX.XXX
Değişken (satış, yönetim..) Giderleri……...(+)XXX.XXX.XXX XXX.XXX.XXX
KATKI MARJI……………………………………………………………………..XXX.XXX.XXX
SABİT GİDERLER (DÖNEM GİDERLERİ)
Sabit üretim giderleri…………………..XXX.XXX.XXX
Sabit satış ve yönetim giderleri…….(+)XX.XXX.XXX
FAALİYET (İŞLETME) KARI XXX.XXX.XXX


2.7. DEĞİŞKEN MALİYET YÖNTEMİNİN YARARLARI

• Direkt maliyet yöntemi işletmede kara geçiş noktasının saptanmasında önemli rol oynar..
• İşletmenin satış politikasının saptanmasına yardımcı olur.
• Stok değerlerinde sabit gider olmadığından stoktaki değişmeler kar ve zararı etkilemez ve dönem karları satışlarla orantılı olarak fiyat, gider ve üretim seviyesinin aynı kalması koçuluyla değişir.
• Üretim maliyeti ve gelir tabloları hem yöneticilerce kolay anlaşılır hem de karar vermelerine yardımcı olur.
• Direkt maliyetle birlikte uygulanan esnek bütçeli standart maliyetin kontrol işlevi artar.
• Direkt maliyet, mamul kombinezonu analizlerinde yardımcı olur.
• Direkt maliyet, işletmenin üretim seviyesinin saptanmasında yardımcıdır,
• Direkt maliyet, işletmede fiyatlandırma politikasında bir araçtır.
• İşletmede yapılacak makine ve teçhizat yenilemesi işi içinde direkt maliyetten yararlanılır.
• Bir üretim aracını satın mı alalım, yoksa kiralayalım mı sorusuna yanıt ararken bu yönteme başvurulabilir.
• İşletmenin bir mamul veya hizmeti kendisinin üretmesi mi yoksa satın alması mı karlıdır? Bunun hesabında yöntem yararlı olmaktadır.
• Üretilmekte olan bir mamul veya hizmetin üretimine devam edelim mi yoksa üretime son mu verelim sorusuna da yanıt ararken direkt maliyet yönteminden yararlanılmaktadır.

2.8. DİREKT MALİYET YÖNTEMİNİN SAKINCALARI

• Üretim giderlerini sabit ve değişken olarak doğru ve tam ayırmak zordur ve hatta bazen olanaksızdır.
• Uzun vadede fiyat saptanmasında sabit masrafları da karşılayacak fiyat için sabit masrafları da üretilen mamul veya hizmetin maliyetine yükleme gereksinimi duyulur.
• Direkt maliyette üretilenlerin fiyatlarının düşük görülmesi fiyat saptanmasında yanılmalara yol açabilir.
• Stok değerlemesi ve satış maliyeti saptaması işlerinde zorluklar çıkabilir.
• Bilançodaki stokların düşük olması kredi kurumları, ortak veya üçüncü kişilerce yanlış yorumlanabilir.





Direkt maliyet yönteminde gelirin ortaya çıkışını ve gelir tablosunu şematik olarak gösterilişi :


Tablo incelendiğinde önce değişken olarak kabul edilen (DM., Dİ:, G.Ü.G.,) giderler toplanarak birim mamul üretim maliyetine ulaşılmakla ve toplam üretim miktarı ile çarpılarak toplam üretim maliyeti bulunmaktadır. Toplam üretim maliyeti diğer değişken giderler toplanarak toplam değişken üretim maliyetine ulaşılmakta olup değişken üretim maliyeti üretim miktarına bölünerek birim değişken üretim maliyeli bulunur.

Daha sonra satış miktarı ile birim değişken üretim maliyeti çarpılarak değişken satış , maliyeti ve toplam satışlardan değişken satış maliyetinin çıkarılması ile de katkı marjına ulaşılır.

Katkı marjının, toplam sabit giderlerden (Sabit G.Ü.G. ve sabit dönem giderleri) büyük olması durumunda KAR. küçük olması durumunda ise ZARAR vardır.





2.9. PLANLAMA VE KARAR İŞLEMLERİNDE DEĞİŞKEN MALİYET SİSTEMİ

Değişken maliyet kavramı karların ölçülmesinde kullanılabilir, fakat her halde planlama ve karar işlemleri açısından çok daha büyük önem taşımaktadır. Örneğin, belirli bir mamul türü, 10 dolar birim fiyatla satılıyor olsun. Değişken maliyeti birim başına 7 dolar olsun. Dolayısıyla satılan her birim, sabit maliyetlerin karşılanmasına 3$ lık bir katkıda bulunuyor olsun. Eğer yıllık sabit maliyet tutarı 300.00$ $ ise, firma “kara geçiş noktası"na ulaşabilmek için 100.000 birim mal satmak zorundadır. (3000.000) sabit maliyet/ 3$ birim başına katkı payı - 100.000 birim). Kara geçiş noktası. ne kar ne de zararın ortaya çıktığı noktadır.

Bu örnekte, işletme yönetimi, zarar etmemiş olmak için en az 100.000 birim malın satılması gerektiğini bilmektedir. Ayrıca, işletme yönetimi umulan katkı payını esas alarak kar planlaması da yapacaktır. Gelir vergisinden önceki karın 180.000 dolar olarak bütçelendiğini varsayalım. Şu halde katkı payı hem 300.000 dolarlık sabit maliyeti karşılamalı hem de bütçelenen bu 120.000 dolar karı sağlamalıdır. Diğer bir deyişle katkı payı toplam olarak 420.000$ olmalıdır. Şu halde. her birim mal 3$ katkı sağladığına göre, bu 300.000$ tutarındaki sabit maliyetleri ve 120.000$ karı sağlayabilmek için 140.000 birim mal satılmalıdır.

İşletme yönetimi bir malı, bir pazarda normal fiyatla, bir diğer pazarda ise aynı malı «indirilmiş» fiyatla satmayı planlayabilir. Tabiatıyla, ek satışların, sabit maliyetlerin dikkate alınmasına gerek kalmadan gerçekleştirilebileceği varsayılmaktadır. Bir malın diğer bir pazarda daha düşük fiyatla satılmasından elde edilecek karlar, değişken maliyet sistemi kullanıldığında sağlanan bilgilerden kolaylıkla hesaplanabilir.

Kelly Forms A.O. yılda 150.000 birim mal üretmekte ve tanesi 20 $'dan tamamını satmaktadır. Birim başına değişken maliyet 12 $' dır. Toplam sabit maliyet ise 600.000 $ tutmaktadır. Üretim faaliyetleri sonuçları aşağıdaki gibi gerçekleşecektir:
Satışlar (150.000 birim / 20 $) 3.000.000$
Satılan Mal Maliyeti (150.000 birim X
Birim başına 12$ değişken maliyet) 1.800.000

Katkı Payı 1,200.000$
Sabit Maliyetler 600.000
Üretim Maliyetlerinden Sağlanan Kar 600.000$


Normal satışa ek olarak, değeri 14 $ dan 50,000 birim mal daha satma olanağı elde edilmiştir. İlk bakışta bu sipariş reddedilmelidir. Zira edilen fiyat 150.000 birimlik kapasite kullanışındaki birim başına tam maliyet olan 16$ dan düşüktür. Bu maliyet içinde 12$ değişken ve 4 S sabit (600.000 $/150.000 birim) maliyet vardır. Kapasite ölçüsü olarak bu yeni satış olanağı da dikkate alınsa ve 200.000 birim esas alınsa bile birim başına sabit maliyet 3$ (600.000 /200.000) olacaktır ve tam maliyet (12 + 3 = 15 $) yine teklif edilen fiyattan (14 $) yüksek olacaktır. Buna rağmen, değişken maliyet sistemi Kelly Forms A.O.'nın bu olanağı kullandığı takdirde ek 100.000$ daha kazanacağını göstermektedir.

Değişken maliyet anlayışı içinde kar hesaplaması aşağıdaki gibi yapılır.

Toplam Satış Olağan Faaliyetler Ek Satışlar
Satışlar 3.700,000 3.000.000 700.000
Satılan Mal Maliyetler 2.400.000 1.800.000 600.000
Katkı Payı 1.300.000 1.200.000 100.000
Sabit Maliyetler 600.000 ------ ------------------
Üretim Faaliyetinden
Sağlanan Net Kar 700.000

Burada ek olarak üretilip satılan malların sabit maliyetler üzerindeki herhangi bir etkisi olmamıştır. Bu türden bir karar vermede, yalnızca ek gelirler ve ek maliyetler önemlidir.

Değişken ve sabit maliyetler arasındaki ayırım kar planlamasında ve çeşitli mamul hatlarının fiyatlama ve satışları ile ilgili karar işlemlerine yardımcı olabilir. İşletme yönetimi amaçları için, değişken maliyetin kar ölçülmesinde kullanılması, temel unsur değildir. Ancak, gerek planlama faaliyetlerinde gerek karar işlemlerinde kullanılacak bilgileri işleme sisteminin (data processing system), bu bilgileri değişken ve sabit maliyetleri ayrı ayrı verecek biçimde düzenlemesi gerekir.
4. SONUÇ

Değişken Maliyet Yöntemi, mamul maliyetlerine salt, üretim ve satış hacmi doğrultusunda değişir nitelikteki giderlerin yüklenmesi esasına dayalı bir maliyet yöntemidir.

Bu yöntemde, tüm değişmez (sabit) nitelikteki giderler, bir maliyet unsuru olarak değil, bir dönem gideri olarak kabul edilir. Böylelikle sabit giderler yarımamul veya mamul stoklarının maliyetleri içinde yer almayıp, doğrudan ilgili dönemin hasılatından indirilirler.

Direkt maliyet yönteminin kullanılmasıyla, gelir tablosunda net gelir daha kesin görülebilir. Maliyet muhasebesinin yönetime araç olma fonksiyonu olma açısından yani işletmede karar vermeye yardımcı yönünden bakıldığında da bu yöntemin yararlı olduğu görülmektedir. Feride Nihal Tunçsiper

ek düzen hesap planının yürürlüğe girmesinden bu yana (01.01.1994) 2000 yılı başında, beşinci senede geride kalmış olacaktır. Bu süre içinde her geçen gün daha iyi anlaşılmış, yerleşmiş, vergi kanununda yazılı özel usulsüzlük cezasının yaptırım gücünden ziyade muhasebe mesleğinin ortak dili olarak; mesleğin anayasası olarak algılanmış, gönüllü bir titizlikle uyulmaya, uygulanılmaya çalışılmıştır. Gelinen nokta her şeye karşın tek düzen öncesiyle kıyas kabul etmeyen bir mertebededir. Tek düzen hesap planını bilme ve uygulama düzeyi bugünkü meslek mensubunun düzeyini ortaya çıkaran önemli bir mihenk taşı durumundadır. Tek düzenle bağdaşmayan bir uygulama artık meslektaşlar arasında ayıplı bir uygulama olarak hemen mahkum edilmektedir.

Bütün bunlara rağmen tek düzen hesap planının hala anlaşılamayan birçok meslek tarafından hala uygulanmayan tarafları yok mudur ? Ne yazıktır ki hiç duraksamadan yoktur diyemiyoruz. Gayet tabii bu durum tek düzeni bütünüyle uygulayan birçok meslektaşın varlığını inkar etmemiz anlamına gelmektedir. Ancak aksayan yada uygulanmayan taraflarını bulup çıkarmakta konuyla ilgili herkesin görevi olmalıdır.

1- TEK DÜZEN HESAP PLANININ ANA YAPISI :

Tek düzen hesap planı çerçevesi 1. sıra nolu tebliğde açıklanmış olup bu tebliğin “Tek düzen hesap çerçevesi, hesap planı açıklamaları” isimli 5. bölümde “Hesap sınıflarının bilanço ve gelir tablosundaki gruplama ve sıralama paralelinde” düzenlendiği yazılıdır. Hesap sınıfları 1 den fazla 99’ a kadardır. Bu hesap sınıflarının hemen altında 10’ dan, 99’ a kadar devam eden hesap grupları vardır. Her hesap sınıfının altında değişik sayıda, ancak sıra takip ederek 99’ a ulaşan hesap grupları vardır. Hesaplar bu grupların altında 100’ de 799’ a devam etmekte ve nazım hesapların varlığı da düşünülecek olursa 999’ da son bulmaktadır.

2- MALİYET HESAPLARI SINIFI

7. sınıfı teşkil eden maliyet hesapları iki farklı seçeneği içererek bir biçimde dizayn edilmiş, 70 - 78 nolu grupların hesapları 7/A seçeneğini; 79. grubun hesapları ise 7/B seçeneğini oluşturmaktadır. Maliyet hesapları sınıfının kebir düzeyindeki hesapları 7/A için fonksiyon esasına; 7/B seçeneği için ise çeşit esasına uygun olarak belirlenmiştir. Maliyet tebliğde “Mal ve hizmetlerin planlanan biçim ve niteliğe getirilmesi için yapılan giderlerin topladığı ve maliyet unsurlarına dönüştürülerek izlendiği hesaplardır”b denilerek tanımlanmaktadır.

3- GİDER ÇEŞİTLERİ - GİDER YERLERİ

“Giderler çeşitlerine, fonksiyonlarına, ürünlere yüklenmesine, faaliyet hacmiyle olan ilişkilerine, kontrol edilebilirlik özelliklerine, fiili olup olmamasına, yerlerine göre sınıflandırılabilir.” Tek düzen hesap planı bütün bu ayırımlara uygun bir şekilde ve eş zamanlı olarak kayıt yapılmasına imkan vermektedir.

Gider Çeşitleri : “Mal ve hizmet üretiminde katlanılması gereken maliyetlerin bünyesindeki harcama çeşitlerini ifade eder. Gider çeşitleri 0 - 7 kodları arasında yer almaktadır.

0 - İlk medde malzeme giderleri
1- İşçi ücret ve giderleri
2- Memur ücret ve giderleri
3- Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler
4- Çeşitli giderler
5- Vergi resim ve harçlar
6- Amortismanlar ve tükenme payları
7- Finansman giderleri

Gider Yerleri : “Üretim ve hizmetlerin yapıldığı ve maliyetin oluşturulduğu, örgütün bir birimini yada birim içindeki bir yeri ifade eder.” Gider yerleri dokuz ana grup başlığı altında toplanmıştır. Bunlar :

• Esas üretim yerleri,
• Yardımcı üretim gider yerleri,
• Yardımcı hizmet gider yerleri,
• Üretim yerleri yönetimi gider yerleri,
• Araştırma geliştirme gider yerleri,
• Pazarlama satış ve dağıtım gider yerleri,
• Yönetim gider yerleri,
• Finansman gider yerleri,
• Yapılmakta olan yatırım gider yerleridir

4- 7/A ve 7/B SEÇENEKLERİ

1, 2, 3 sıra nolu muhasebe sistemi uygulamam genel tebliğlerinde yazılı hadlerin altında kalan küçük üretim ve hizmet işletmeleri ve ticaret işletmelerinin kullanabilecekleri 7/B seçeneğinde 790 - 799 arasında kalan hesaplar çeşit esasına göre belirlenmiştir. 7/A seçeneğinde ise giderler esas defterlerde fonksiyon esasına göre kaydedilir. “Eş zamanlı kayıt yönteminin kullanılması önerilen bu uygulamada, giderler yapıldıkları anda ilgili defteri kebir hesaplarına fonksiyon esasına göre kaydedilirken; söz konusu giderler aynı zamanda yardımcı defterlerde hem çeşit esasına hem de ilgili gider yerlerine göre izlenir. Gider çeşitlerinin izleneceği yardımcı defter kayıtlarının, giderlerinin ait oldukları gider yerlerini de gösterecek şekilde tutulması durumunda yöntem durumunda yöntem amacına uygun biçimde yürütülmüş olacaktır. Bu kayıt yönteminde giderler eş zamanlı olarak aynı anda hem fonksiyonlarına, hem çeşitlerine, hem de gider yerlerine göre izlendiğinden muhasebe kayıtlarının azaltılmasına ve her kademenin üretim ve hizmet maliyetlerinin belli bir düzen içinde oluşturulmasına olanak sağlamaktadır.”

Bu durum aynı görüntüyü cepheden, yandan cepheden, yandan, üstten çeken TV kameralarından seyrettiğimiz görüntülere benzetebiliriz. Ancak kullanım amaçlarına gelince durum çok farklıdır. Falanca tarihte inşaat şirketine alınan 200 torba çimento bir yandan fonksiyon hesaplarına gider olarak kaydedilecek, aynı zamanda bir ikinci boyutta A şantiyesinin çimento gideri olarak o şantiyenin giderlerine kaydedilecek ve bir üçüncü boyutta o inşaat şirketinin toplam şantiyelerinin çimento gider çeşidi olarak kaydedilecektir. Bu üçlü kayıt 7/A seçeneğini uygulayanlar için mecburidir.

5- EŞ ZAMANLI KAYIR SİSTEMİ NEDİR ?

Giderlerin muhasebe kayırlarını yaparken aynı zamanda yardımcı defterlere de gider çeşidi ve gider yeri kayıtlarının yapılması demektir.

1 sıra nolu tebliğde “Gider çeşidi hesaplarının işleyişi” isimli bölümde, “Eş zamanlı kayıt yöntemini uygulayan işletmelerde giderler tahakkuk ettikçe ilgili fonksiyonel hesaplarına kaydedilirken, aynı anda yardımcı defterlerdeki söz konusu çeşit hesaplarına da kaydedilir. Gider çeşitlerinin izlendiği yardımcı defter kayıtlarının gider yerlerini de gösterecek biçimde tutulması esastır” denilmektedir. Demek ki 7/A seçeneğini uygulayan işletmelerde bahsedilen yardımcı defterlerin varlığı da zorunludur. Ve çok sayıda yardımcı defterin varlığın zorunluysa “... önerilen eş zamanlı kayıt sistemini” uygulamakta zorunlu olmaktadır. Burada yardımcı defterlerden kastedilen yalnızca muavin defterler olmadığını hemen belirtelim. Fonksiyon esasına göre yapılan kayıtlarda muavin defterler bahsedilen yardımcı defterlerdir. Ancak gider çeşidi ve gider yeri kayıtları için ayrı defterler, ayrı ortamlar gerekmektedir.

6- GİDER ÇEŞİT ve YERLERİ KODLARININ FİŞTE GÖSTERİLMELERİ ZORUNLUDUR.

1 sıra nolu genel tebliğ 710 hesabının işleyişini anlatırken “Eş zamanlı kayıt sistemi uygulayan işletmelerde giderlerin tahakkuk kaydının yapılamasını sağlamak üzere düzenlenen fişte gider çeşidi ile gider yeri kodunun yazılması esastır” denilmekte ve böylece aş zamanlı kayır sisteminin gereği olarak tahakkuk fişiyle çeşit ve yer kayıtları arasındaki ieş zamanlı paralellik tamamlanmış olmaktadır. Eş zamanlı kayıt tahakkuk fişinin içinde gider kaydı yapılırken sağlanmaktadır. Bunun nasıl olduğuna biraz ileride bilgisayar programlarından bahsederken değineceğiz.

Gelelim 8 ve 11 nolu İSMMMO yayınlarında öngörülen kodlamaya. Bilindiği gibi bu yayınlarda öngörülen hesap planında alt ve tali hesap kodları (0) dan başlamaktadır. Tek düzen hesap planı ve muhasebeyle entegre hale getirilmiş maliyet muhasebesini anlatan tek kaynak olma özelliğini koruyan bu iki eserde gider çeşitleri ile ilgili kodlar (0) dan başladığı için ve eş zamanlı kayıt sisteminde fonksiyon, çeşit ve yer kodları arasında bir paralellik kurmak için (0) dan başlatılmıştır.

Yukarıda bahsedilen bu yayınlarda fonksiyon, çeşit ve yer ile ilgili kayıtların birbirlerini içerecek şekilde tutulması; “gider çeşitlerinin izlendiği yardımcı defter kayıtlarının gider yerlerini de gösterecek biçimde tutulması esastır” diyen tebliğle gelen kısmı zorunluluk olmasının yanı sıra, birbirleri arasında kolayca mutabakat yapılabilmesi, bilgisayar uygulamasında kolaylık sağlayabilmesi ve dönem sonlarında gider dağıtım tablosu yapabilmek için de bir zorunluluktur.

7 - 7/A SEÇENEĞİNDE ÜÇLÜ HESAP PLANI:

7/A seçeneğini uygulayan bir inşaat şirketinin hesap planı fonksiyon gider çeşidi ve ve gider yeri mizanlarını ayrı ayrı düşünerek ve her boyutta diğer ikisini içerecek bir tarzda şöyle oluşturabilir (Hesaplar örnek vermek amacıyla sıra takip etmeksizin yazılmıştır).

1- Fonksiyon Hesapları :

150 İLK MADDE ve MALZEME 740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ
150.10 A Köprüsü Şantiyesi 740.10 A Köprüsü Şantiyesi
150.10.00 İlk Madde Malzeme 740.10.00 İlk Madde Malzeme
150.10.00.0000 8 lik Demir 740.10.00.0000 8 lik Demir
150.10.00.0001 10 luk Demir 740.10.00.0001 10 luk Demir
150.10.01 İşçi Ücret ve Giderleri 740.10.01 İşçi Ücret ve Giderleri
150.10.01.0001 Kalıp İşçilik 740.10.01.0001 Kalıp İşçilik
150.10.01.0002 Demir İşçilik 740.10.01.0002 Demir İşçilik
150.11 B Hastanesi Şantiyesi 740.11 B Hastanesi Şantiyesi
150.11.00 İlk Madde Malzeme 740.11.00 İlk Madde Malzeme
150.11.00.0000 8 lik Demir 740.11.0000 8 lik Demir


Yukarıdaki şekilde dizayn edilmiş fonksiyon hesaplarının ilk kırılımı (10) koduyla başlatılarak gider yerlerini, ikinci kırılımı da (0) koduyla başlatılarak gider çeşitlerini içermeleri sağlanmış olmaktadır. Yani fonksiyon hesaplarının hesap planı içerisinde alt ve tali hesap olarak 10- 99’ a kadar sıralanan gider yerleri ve 0’ dan 9’ a kadar (0-7) sıralanan gider çeşitleri yerleştirilmiş olmaktadır.

2- Gider Çeşitleri

Bu durumda gider çeşitleri kodundan başlayarak (0-9) arasında kodlandırılacaktır. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi gider çeşidi yardımcı defterleri kayıtlarının gider yerlerini de içerecek bir tarzda tutulması tebliğ uyarınca zorunludur. Yazıda bahsedilen 7 nolu İSMMMO yayınındaki kodlamayı esas alarak gider çeşidi yardımcı defterleri kodlamasını oluşturalım.

0 İLK MADDE ve MALZEME GİDERLERİ 1 İŞÇİ ÜCRET ve GİDERLERİ
0.10 A. Köp. Şant. İlk. Mad. Ve Mlz. 1.10 A. Köprü İşçilikleri
0.10.0000 Sekizlik Demir Kull. 1.10.0001 Esas İşçilikler
0.10.0001 Onluk Demir Kull. 1.10.0002 Taşaron Ücretleri
0.11 B. Hastanesi İlk Mad. Ve Mlz.
0.11.0000 Sekizlik Demir Kull.


Gider çeşitleri yardımcı defterlerinin kodları da oluşturulurken 0 ilk madde malzemeden sonra 10 gider yeri koduyla A köprüsü şantiyesi ve onun ilk madde malzeme giderleri sıralanarak gider çeşitleri, gider yerleri olan şantiyelere göre açılmıştır.

3- Gider Yerleri

Gider yerleri kodları (10 - 89) arasında yer aldığına göre gider yerleri kodlaması da 10 A köprüsü şantiyesi ve ikinci kırılımda da bu gider çeşitlerinin ilki olan 0 ilk madde malzeme giderleri ve üçüncü kırılımda da şantiyeye alınan malzemelerin kaydolduğu hesaplar yer alacaktır.

10. A Köprüsü Şantiyesi
10.00 İlk Madde Malzeme
10.00.0000 Sekizlik Demir
11. B Hastanesi Şantiyesi
11.01. İşçi Ücret ve Giderleri
11.01.0001 Esas İşçilikler

Şimdi fonksiyon, gider çeşidi ve gider yeri kayıtlarını yan yana koyacak olursak:

FONKSİYON KAYITLARI GİDER ÇEŞİTLERİ GİDER YERLERİ

150 İlk Madde ve Mlz. Hes. 0. İlk Madde ve Mlz. Gid. 10 A. Köprüsü Şan.
150.10 A Köp. Şant. 0.10 A. A. Köp Şant. İ.M.M. Gid. 10.00 İlk Madde Mlz.
150.10.00 İlk Madde ve Mlz. 0.10.00 Kaba Malzeme 10.00.0000 8 lik Demir
150.10.00.0000 8 lik Demir 0.10.00.0000 8 lik Demir

biçiminde bir tablo oluşmaktadır. Burada bilgisayar soldaki sıfırı kabul etmiyorsa bu taktirde başa bir harf konarak sorun aşılmalıdır (G.0. İlk Madde ve Malzeme Gid. gibi). Burada sorulabilir, hesap planlarının böyle iç içe oluşturulması sadece tebliğdeki gider çeşitlerine ait kodların gider çeşitlerini içerecek bir tarzda oluşturulması gereğinden mi kaynaklanmaktadır ? Öncelikle üçlü kayıt gerektiğinde birbirleriyle mutabakat yapılabilmesini de zorunlu kılmaktadır. Yukarıdaki tarzdaki bir kodlama 8 lik demirler içinde olduğu tespit edilen bir hatanın kolayca bulunabilmesini sağlamaktadır. Ayrıca bilgisayar programları bölümünde bahsedeceğimiz gibi kodun kolaylıkla akılda kalmasını, tek düzenle gelen kodlar dışında ayrıca iki kod sistemi oluşturmak gibi bir büyük külfetin önüne geçmek için yine bu tür bir kod sistemine ihtiyaç vardır. Kaydedilen aynı bir gider için üç değişik kod gerçekten de uygulamada büyük zorluk yaratacaktır. Ve son olarak gider dağıtım tablolarının kolaylıkla yapılabilmelerini sağlamak için de bu kodlama zorunluluktur. Zaten gider çeşitlerinin gider yerlerini içerecek şekilde tutulmasının tebliğce istenilmesi bütün bu hususlar düşünüldüğü için olsa gerektir.
8- GİDER DAĞITIM TABLOSU

“Gider dağıtım tablosu gider çeşitlerinin gider yerleri itibariyle dağıtımını topluca gösteren bir tablodur.”  Tebliğin gider çeşitleri ile ilgili kayıtların gider yerlerini de içerecek bir tarzda tutulmasını istemesi sonucu bu tablo esasen kolayca çıkarılabilir bir tablo haline gelmektedir.

GİDER DAĞITIM TABLOSU **

G İ D E R Y E R L E R İ
10 11 12 13 Toplam
GİDER ÇEŞİTLERİ a. şantiyesi b şantiyesi c. şantiyesi d. şantiyesi Giderler
0. İlk Madde ve Malzeme
1. İşçi Ücret ve Giderleri
2. Memur Ücret ve Giderleri
3. Dış. Sağ. Fayda. Ve Hizm.
4. Çeşitli Giderler
5. Vergi, Resim ve Harçlar
6. Amortisman ve Tüketici Payları
7. Finansman Giderleri
Toplam Şantiye Giderleri


9- 7/A SEÇENEĞİ ve BİLGİSAYAR PROGRAMLARI

Bu seçenek yukarıda da açıklandığı üzere üç ayrı zorunlu kılmaktadır. Fonksiyon hesapları için, gider çeşitleri için, gider yerleri için. Bu üçlü kayıt eşzamanlı olarak yapılacaktır. Nerede ? Mahsup fişinin içinde. Yukarıda bahsi geçen yayının bir dipnotunda “...bilgisayar programlarında ilgili kayıtlar otomatik olarak yapılır. İsteyen firmalar önce gider yerini, sonra da gider çeşidini kullanabilirler” denilmektedir. Burada otomatik kayıttan kastedilen bazı muhasebe programlarında mahsup fişi içindeyken, tutar kaydolduktan sonra alacaklı hesabı yazmadan önce kiminde sağ üst köşede, kiminde sağ alt köşede fonksiyon tuşları yardımıyla açılan pencerelerde “masraf merkezleri”, “maliyet merkezler” gibi isimler altında kullanıcıya sunulan ortamlardır. Bu ortam içindeki gider çeşidi yada gider yeri kodunun üzerine alt ve üst ok tuşlarıyla gelinip enter yapıldığında eşzamanlı kayıt yapılmış olmakta, fonksiyon hesaplarına gider yazılan değer aynı anda bir defa yazılmadan bir ikinci ortama da kaydolmaktadır.

Ancak sorun çözülmüş olmamaktadır. Neden ?

• Yukarıda bahsedilen bu özellik bütün programlarda, hatta en çok kullanılan bazı programlarda bile yoktur.

• Bazı özel yazılımlar dışında bu ortama sahip programlarda da ancak gider çeşitleri yada gider yerleri için kullanabilirsiniz. Yani hem gider çeşidi hem de gider yeri kayıtlarını yardımcı defterlere kaydedemezsiniz. Birinden birini tercih edeceksiniz. Yada ortamı hem gider çeşidi hem de gider yerleri için kullanacaksınız. Tabi programınız müsaade ediyorsa.

• Bu ortamlar yine bir çok programda aynı entegre programların stok menüsü gibidir. Kebir ortamında olduğu gibi çoklu kırılımlara müsait değildir. Bu durum aranılan kodun bulunmasını zorlaştırdığı gibi sunulan karakterlerin neredeyse yarısı kırılımlara yazılamayan kodlarla dolmakta, kalan kodlarda özellikle yüklü stoğa sahip işkollarının kayıtlarında yetersiz kalabilmektedir

Neticede 7/A seçeneğini kullanmak zorundaysanız öncelikle yukarıda yazılı özelliğe sahip olan programlardan birini seçeceksiniz. Maliyet - masraf merkezlerine çok da ayrıntıya girmeden (ayrıntıya girmediğinizde de bu kayıtların işletme ihtiyaçları için kullanımı sınırlanmış olmaktadır) gider çeşidi kodlarını açacaksanız. Gider yerleri için fonksiyon kayıtlarının ikinci kırılımları zaten gider yeri esasına uygun olarak açıldığına göre buralardan muavin dökümleri size gider yeri yardımcı defter kayıtlarını verecektir. Gider çeşidi yardımcı defter kayıtlarını da masraf merkezleri muavininden alacağınıza göre normalde mutabık olması gereken bu iki döküm size gider dağıtım tablonuzun verilerini sağlamış olacaktır.

Gönül isterdi ki programlarda fonksiyon, gider çeşidi, gider yeri kayıtları yapılmış olan bir muhasebe fişinin altına bir çerçeve içine gider çeşidi ve gider yerinin kodu fişten çıkmadan önce program tarafından otomatik olarak yazılsın. Hali hazırda mahsup filerinin özel izahat yazmaya mahsus olan penceresinden gider çeşidi ve gider yeri kodunu yazabilmekteyiz. Yukarıda da yazıldığı gibi tebliğ “... giderlerin tahakkuk kaydının yapılmasını sağlamak üzere düzenlenen fişte, gider çeşidi ile kodunun yazılması esastır” demektedir. Zaten yapılan bu üç kaydın mutabakatının sağlanabilmesi için gider çeşidi ve gider yeri kaydının hangi fonksiyon kaydına ait fişte yapıldığının bilinmesi gerekmektedir.

01.11.1999

150 İlk Madde ve Malzeme 10.000.000.-
710 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri 10.000.000.-


Gider Çeşidi : 010
Gider Yeri : 11

D Malzemesinin Alımı Acar Ltd. Fat. : 6824


Programlarla ilgili bir başka sorunda raporlardır. Özellikle stok menüsü içinde çok zengin rapor çeşitlerine sahip olmalarına karşın giderlerin birinci hafta ikinci dağılımıyla raporların bizim bildiğimiz hiçbir programda yer almaması önemli bir eksikliktir. Bugün böyle bir raporu ancak excel’ e yaptığımız tablolara, yardımcı defterlerden aldığımız değerleri girmek suretiyle elde edebilmekteyiz. Gerçi bu tabloyu yapmakla ilgili bir zorunluluk tebliğde yer almamaktadır. Ancak işletme ihtiyaçlarını bir yana bırakın bu kadar uğraştıktan sonra kişi emeğinin semeresini bir tabloda, bir raporda görmek istemez mi ?

10- 7/A SEÇENEĞİ ve İMALAT DEFTERİ

246 sıra nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği D bendi ile 01.01.1996 tarihinden geçerli olmak üzere bu seçeneğe göre kayıt tutanların imalat defteri tutma mecburiyetlerini kaldırmıştır. Tebliğde şöyle denilmektedir “Bilindiği üzere Vergi Usul Kanunu 203. maddesinin dördüncü fıkrasında imalat defterine kaydolunan malumatı ihtiva edecek şekilde sınai muhasebe tutalar, Maliye Bakanlığı’ ndan müsaade almak şartıyla ayrıca imalat defteri tutmazlar. Vergi Usul Kanununun mükerrer 257. maddesinin Bakanlığımıza verdiği yetkiye dayanarak, muhasebe işlemlerini sözü edilen muhasebe sistemi uygulama Genel Tebliğlerinde yer alan 7/A seçeneğine göre izleyen mükellefin imalat defteri tutma mecburiyetleri 01.01.1996 tarihinden itibaren kaldırılmış olup bu hususta izin almak üzere Bakanlığımıza başvurulmasına gerek kalmamaktadır”.

Görüldüğü gibi 246 sayılı tebliğ 7/A seçeneğinin imalat defterinde yer alan malumatı ihtiva ettiğini dolayısıyla ayrıca imalat defteri tutmanın bir mükerrerlik olacağı görüşündedir. Neden tek düzen hesap planına göre defter tutanlar denilmiyor? Neden 7/A ve 7/B denilmiyor? Bu iki seçeneğin birbirinden farkı 7/A nın hesaplarının altında yapılan kırılımlar veya yıl sonundaki maliyet hesaplarının kapanış farkından ibaret olsa yalnızca önceden belirlenmiş maliyet yöntemlerini kullanmak isteyenler 7/A seçeneğini uygulasınlar denilirdi. Kaldı ki 7/A maliyet hesaplarının altına yapılan kırılımlar (ikinci kırılıma gider yeri yazılarak) bir şekilde 7/B hesaplarına da yapılabilir. Tebliğde de isteyenin bu şekilde hesap planı yapmasına imkan da tanınmıştır. Esasen üçlü kayıt sisteminin fonksiyon, gider çeşidi ve gider yeri kayıtları ile imalat defteri yan yana konulduğunda 7/A seçeneğinin kayıtlarının “imalat defterine kaydolunan malumatı ihtiva ettiği” kolayca görülecektir.

11- GİDER ÇEŞİDİ ve GİDER YERİ FİŞLERİ

Yukarıda adı geçen İSMMMO yayınlarında gider çeşidi ve gider yeri kayıtları için fişler önerilmiştir. Bu fişlerin gider çeşidiyle ilgili olanı gider yerini; gider yeriyle ilgili olanı da ilgili gider çeşidini ihtiva edecek bir tarzda hazırlanmıştır. Yukarıda bahsedilen mahsup fişi içinde kayıt yapılırken girilen ortamlarda,icabında dökümü de alınabilecek bu fişlere otomatik kayıt yapabilseydik, gider çeşit ve yeri fişleri, muavinleri, gider dağıtım tabloları, ikinci dağıtım tabloları ile mükemmel bir 7/A uygulaması yapmış olurduk. Böyle bir programa da 7/A ile ilgili özellikleri açısından mükemmel denilebilirdi.

GİDER YERİ FİŞİ KODU ... Toplam
Tarih No Açıklama Gider Çeşitleri
0 4






GİDER YERİ FİŞİ KODU ... Toplam
Tarih No Açıklama Gider Çeşitleri
10 12






SONUÇ : TEBLİĞ EDİLMEMİŞ BİR SEÇENEK; 7/C SEÇENEĞİ

Gider çeşidi ve yerleri ile ilgili yardımcı defter kayıtları ihmal edilerek yağılan bir 7/A uygulaması Vergi Usul Kanunu madde 353/6. bend hükümleri çerçevesinden özel usulsüzlüktür. Tespitinde 01.01.1996 tarihinden geçerli olarak 98/12044 sayılı karar uyarınca 500.000.000.- TL para cezasıyla cezalandırılması gerekir. Ancak gerek konunun müteakip sıra nolu bir tebliğle etraflıca ele alınmaması bu konudaki bilgi eksiklikleri 7/A kodlarının ve kapanışının kullanıldığı ancak gider çeşit ve yerleriyle ilgili yardımcı defter kayıtlarının tutulmadığı ve 7/B de olmayan bir piyasa uygulamasını; tebliğ edilmemiş bir 7/C uygulamasını ortaya çıkarmıştır. Elbette bu tebliğ emirlerini uygulayan meslektaşlarımızın varlığını inkar anlamına gelmemektedir. Yapılması gereken 7/A kapsamına girmeyen küçük işletmelerde kullanılmaması, 7/A uygulamak durumunda olan işletmelerde ise uygun bir programla gider yeri ve gider çeşidi yardımcı defterlerinin mutlaka tutulmasıdır. Feride Nihal Tunçsiper

DIŞARDAN SAĞLANAN FAYDA VE HİZMETLER
İşletme taaliyetlerini yürütmek, üretim, pazarlama ve diğer hiz­metleri gerçekleştirmek amacıyla dışardan sağlanan yakıt, elr#ktrik, su, gaz, bakım ve onarım, haberleşme, nakliye ve benzeri gibi fayda ve hizmetler için tahakkuk ettirilen harcamalar 793 DIŞARDAN SAĞ­LANAN FAYDA VE HİZMETLER hesabına kaydedilirler.

Bu gibi harcamalar tahakkuk ettikçe bu hesabın borcuna ilgili hesapların alacağına kayıt yapılır.

Fiili maliyet sistemini kullanan işletmeler, Örnek olarak,

_______________________________ / _____________________________
793 DIŞARDAN SAĞLANAN FAYDA VE HİZMETLER 1.000.000
793.06 Yakıt Giderleri
191 İNDİRİLECEK KDV 180.000
320 SATICILAR 1.180.000
Yakıt giderinin kaydı
_______________________________ / _____________________________

şeklinde kayıt yapacaklardır. Yukarıda belirtilen giderler dışında işletme faaliyetini sürdürmek için yapılması gerekli olan sigorta giderleri, kira giderleri, yolluk gi­derleri, kırtasiye, dava, icra ve noter giderleri, iştirak payı ve aidat gi­derleri gibi giderlerin izlendiği hesap 794 ÇEŞITLİ GİDERLER hesa­bıdır.

Bu gibi harcamalar tahakkuk ettikçe bu hesabın borcuna ilgili hesapların alacağına kayıt yapılır.

Fiili maliyet sistemini kullanan işletmeler, Örnek olarak,

_______________________________ / _____________________________
794 ÇEŞİTLI GİDERLER 400.000
794.05 Kırtasiye Gideri
191 İNDİRİLECEK KDV 72.000
329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR 472.000
Kırtasiye giderinin kaydı
_______________________________ / _____________________________

şeklinde kayıt yapacaklardır.

6) VERGİ RESİM VE HARÇLAR

Mevzuat gereğince tahakkuk ettirilen gider nileliğindeki vergi, re­sim ve harçlar 795 VERGİ, RESİM VE HARÇLAR hesabında izlenir. Bu gibi harcamalar tahakkuk ettikçe bu hesabrn borcuna ilgili hesapların alacağına kayıt yapılır.

Fiili maliyet sistemini kullanan işletmeler, Örnek olarak,

_______________________________ / _____________________________
795 VERGİ RESİM VE HARÇLAR 1.800.000
795.02 Damga puıu
100 KASA 1.800.000
Ödenen damga pulunun kaydı
_______________________________ / _____________________________

şeklinde kayıt yapacaklardır.

7) AMORTİSMANLAR VE TÜKENME PAYLARI

Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar ile özel tükenmeye tabi varlıklar, için ayrılan amortisman giderleri ile tükenme payları 796 AMORTISMAN VE TÜKENME PAYLARI hesabına kaydedilir.

Bu gibi giderİer tahakkuk ettikçe bu hesabın borcuna ilgili hesapların alacağına kayıt yapılır.

Fiili maliyet sistemini kullanan işletmeler,

Örnek olarak,

_______________________________ / _____________________________
­796 AMORTİSMANLAR VE TÜKENME PAYLARI 2.130.000
796.01 Binalar
796.02 Makineler
796.03 Demirbaşlar
257. BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 2.130.000
Ayrılan amortismanların kaydı
_______________________________ / _____________________________

şeklinde kayıt yapacaklardır.

8) FİNANSMAN GİDERLERİ

İşletmenin gerek yatırım gerekse işletme sermayesi ihtiyacını karşılamak üzere yaptığı kısa ve uzun vadeli borçlanmaların faiz, ko­misyon ve kur tarklarının izlendiği hesap 797 FİNANSMAN GİDERLE­Rİ hesabıdır.

Bu gibi giderler tahakkuk ettikçe bu hesabın borcuna ilgili hesapların alacağına kayıt yapılır.

Fiili maliyet sistemini kullanan işletmeler, Örnek olarak,

_______________________________ / _____________________________
797 FİNANSMAN GİDERLERİ 3.800.000
797.01 Kredi Faizleri
300 BANKA KREDİLERİ 3.800.000
Kredi faizlerinin kaydı
_______________________________ / _____________________________

şeklinde kayıt yapacaklardır.


9) GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA HESABI

798 GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA hesabı, üretim ve hizmet işlet­melerinde, maliyet çıkarma dönemlerinde düzenlenen gider dağıtım tablosu sonucu çeşitli gider hesaplarının toplam tutarları üzerinden 799. ÜRETİM MALİYET HESABI'na, 630, 631, 632, 660, 661, 680 ko­dlu hesaplara ve aktifleştirilmesi gerekenlerin ilgili aktif hesaplara de­vredildiği hesaptır.

Ticaret işletmelerinde ise; dönem boyunca gider hesaplarının borcunda biriken tutarlar, dönem sonunda fonksiyonlarına dönüştü­rülerek 630, 631, 632, 660 ve 661 kodlu hesapların alacağına bu he­sap yardımıyla devredilir.

Üretim ve Hizmet İşletmeleri dönem sonunda gider dağıtım tablosu yardımıyla gider çeşitlerinin fonksiyonlara göre dağılımını ya­pacak ve bu dağılım neticisine göre aşağıdaki kaydı yapacaktır.

_______________________________ / _____________________________
630 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ 600.000
631 PAZARLAMA SATIŞ DAĞITIM GİDERLERİ 3.000.000
632 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 6.400.000
660 KISA VADELI BORÇLANMA OİDERLERİ. 2.200.000
661 UZUN VADELİ BORÇLANMA GİDERLERİ 800.000
798. GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA HESABI 13.000.000
Fiili giderlerin gelir tablosu hesaplarına devri
_______________________________ / _____________________________

Üretim maliyetleri üretim hesabına aktarılırken de şu kayıt yapıla­caktır:

_______________________________ / _____________________________
799 ÜRETİM MALİYET HESABI 12.000.000
799.01 İlk Madde ve Malzeme 5.000.000
799.02 İşçi Ücret ve Gid. 4.000.000
799.03 Genel Üretim Gid: 3.000.000
798 GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA
HESAB1 12.000.000
Maliyetlerin ilgili Üretim hesabına devri
_______________________________ / _____________________________