Hava Kirliliği

HAVA KİRLİLİĞİ

Hava kirliliği; canlıların sağlığını olumsuz yönde etkileyen ve/veya maddi zararlar meydana getiren havadaki yabancı maddelerin, normalin üzerindeki miktar ve yoğunluğa ulaşmasıdır.

Bir başka deyişle hava kirliliği; havada katı, sıvı ve gaz şeklindeki yabancı maddelerin insan sağlığına, canlı hayatına ve ekolojik dengeye zarar verecek miktar, yoğunluk ve sürede atmosferde bulunmasıdır. İnsanların çeşitli faaliyetleri sonucu meydana gelen üretim ve tüketim aktiviteleri sırasında ortaya çıkan atıklarla hava tabakası kirlenerek, yeryüzündeki canlı hayatı olumsuz yönde etkilenmektedir.

Hava kirliliğini kaynaklarına göre 3'e ayırabiliriz;

Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliği:

Ülkemizde özellikle ısınma amaçlı, düşük kalorili ve kükürt oranı yüksek kömürlerin yaygın olarak kullanılması ve yanlış yakma tekniklerinin uygulanmasi hava kirliliğine yol açmaktadır.

Motorlu Taşıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliği:

Nüfus artışı ve gelir düzeyinin yükselmesine paralel olarak, sayısı hızla artan motorlu taşıtlardan çıkan egzoz gazları, hava kirliliğinde önemli bir faktör oluşturmaktadır.

Sanayiden Kaynaklanan Hava Kirliliği:

Sanayi tesislerinin kuruluşunda yanlış yer seçimi, çevre korunması açısından gerekli tedbirlerin alınmaması (baca filtresi, arıtma tesisi olmaması vb.), uygun teknolojilerin kullanılmaması, enerji üreten yakma ünitelerinde vasıfsız ve yüksek kükürtlü yakıtların kullanılması, hava kirliliğine sebep olan etkenlerin başında gelmektedir.

Hava Kirliliğinin Etkileri

Kirli hava, insanlarda solunum yolu hastalıklarının artmasına sebep olmaktadır. Örneğin; kurşunun kan hücrelerinin gelişmesini ve olgunlaşmasını engellediği, kanda ve idrarda birikerek sağlığı olumsuz yönde etkilediği, karbonmonoksit (CO)'in ise, kandaki hemoglobin ile birleşerek oksijen taşınmasını aksattığı bilinmektedir. Bununla birlikte kükürtdioksit (SO2)'in, üst solunum yollarında keskin, boğucu ve tahriş edici etkileri vardır. Özellikle duman akciğerden alveollere kadar girerek olumsuz etki yapmaktadır. Ayrıca kükürtdioksit ve ozon bitkiler için zararlı olup; özellikle ozon, ürün kayıplarına sebep olmakta ve ormanlara zarar vermektedir.

Sanayi, endüstri ve ısınmada kullanılan fosil yakıtlar ile ormanların tahribi ve arazi değişmesi sonucu, atmosferdeki karbondioksit miktarının %5 oranında arttığı tespit edilmiştir. Bunun ise küresel ısınmaya yol açabileceği öngörülmektedir.

Hava Kirliliğini Önlemek İçin Alınabilecek Tedbirler:

• Sanayi tesislerinin bacalarına filtre takılması sağlanmalı,
• Evleri ısıtmak için yüksek kalorili kömürler kullanılmalı, her yıl bacalar ve soba boruları temizlenmeli,
• Pencere, kapı ve çatıların izolasyonuna önem verilmeli,
• Kullanılan sobaların TSE belgeli olmasına dikkat edilmeli,
• Doğalgaz kullanımı yaygınlaştırılarak, özendirilmeli,
• Kalorisi düşük olan ve havayı daha çok kirleten kaçak kömür kullanımı engellenmeli,
• Kalorifer ve doğalgaz kazanlarının periyodik olarak bakımı yapılmalı,
• Kalorifercilerin ateşçi kurslarına katılımı sağlanmalı,
• Yeni yerleşim yerlerinde merkezi ısıtma sistemleri kullanılmalı,
• Yeşil alanlar arttırılmalı, imar planlarındaki hava kirliliğini azaltıcı tedbirler uygulamaya konulmalı,
• Toplu taşım araçları yaygınlaştırılmalı,

Bütün bu etkenlerin yanında; atıkların uygun olmayan tesislerde yakılarak bertaraf edilmesinin önlenmesi, sanayi tesisi yer seçiminin yerleşim alanları dışında ve hakim rüzgarlar dikkate alınarak yapılması, imar planlarında bu alanların çevresinde yapılaşmaların önlenmesi ve araçların egzoz emisyon ölçümlerinin periyodik olarak yapılması sağlanmalı, bununla birlikte; alternatif enerji kullanan motorlu taşıtlar geliştirilmeli ve özendirilmelidir. (LPG vb.)

HAVA KİRLİLİĞİ

Günümüzde, her geçen gün artan çevre sorunlarının başında gelen hava kirliliği, geleceğin dünyasını ciddi bir şekilde tehdit etmekte, ekolojik tehlikelerle karşı karşıya bırakmaktadır. Dünya nüfusunun hızla artmasına paralel olarak, artan enerji kullanımı, endüstrinin gelişimi ve şehirleşmeyle ortaya çıkan hava kirliliği insan sağlığı ve diğer canlılar üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır.
Hava kirlenmesi, insan ve diğer canlılara zarar verecek miktar ve süredeki kirleticilerin, atmosfere karışması olarak tanımlanabilir. Kirleticiler doğal veya insan aktiviteleri sonucu atmosfere karışabilirler.

HAVA VE KİRLETİCİLER

Saf hava, başta azot ve oksijen olmak üzere argon, karbondioksit, su buharı, neon, helyum, metan, kripton, hidrojen, azot monoksit, karbon monoksit, ksenon, ozon, amonyak ve azot dioksit gazlarının karışımından meydana gelmiştir.
Atmosferin %78'ini oluşturan azot orman yangınları, şimşek gibi doğal atmosfer olayları ve yanma sonucunda meydana gelir. Atmosferin hacim olarak %21'ini ve ağırlık olarak %23'ünü oluşturan oksijen ise oldukça reaktif bir gazdır. Diğer gazlar ise atmosfer hacminin %1'ini oluştururlar.

Atmosferi oluşturan bu gazların, en kararsız olanları su buharı ve karbondioksittir. Atmosferdeki su buharı miktarı, denizler, göller, nehirler ve bitkilerden buharlaşma ile artar ve bulutlardan sis, çiğ, yağmur oluşumu ile de azalır. Su buharının bu değişkenliği, uzun sürede, bu olaylarla birbirini öyle dengeler ki, su buharının atmosferdeki miktarı değişmez. Karbondioksit ise normalde çok küçük yer teşkil eden bir bileşendir. İnsan ve hayvanların teneffüsü ve bitkilerin fotosentez olayı ile atmosferdeki miktarı dengede tutulur.

Doğal olarak saf atmosfer az veya çok miktarda, büyük bölümü suni olan yabancı maddelerin üretimi ile kirletilir. Bunların başında petrol ürünleri ve endüstriyel kirleticiler gelmektedir. Özellikle son yıllarda, endüstriyel aktivitenin, şehirleşmenin ve nüfusun artması ile kirletici maddelerin kullanımı ve miktarıda hızla artmaktadır.

Atmosfere dağılarak, onu kirleten kirleticiler katı, sıvı ve gaz halindedirler. Çeşitli kaynaklardan meydana gelen kirlilik maddeleri toz, is, sis, buhar, kül, duman vb. olarak havaya geçerler. Atmosferdeki bu kirleticiler, kirletici kaynaklarından atmosfere doğrudan verilen kirleticiler ve bu kirleticilerle, atmosferik özellikler arasındaki kimyasal olaylar sonucu oluşan kirleticiler olmak üzere iki şekilde bulunurlar. Atmosfere kirletici kaynaklarından yayılan kirleticiler, kükürtdioksit, azot oksitler, karbon monoksit, hidrokarbonlar asılı vaziyette bulunan katı partüküllerdir. Bu kirleticilerle, atmosferik özelliklerin oluşturduğu kimyasal reaksiyonların en önemlileri ise fotokimyasal olaylardır ki, bunlardan özellikle floroklorokarbonlar, güneşten gelen zararlı UV (ultraviole) ışınlarına karşı yeryüzüne koruyan ozon tabakasında büyük tahribata yol açmaktadır.
Doğal veya insan yapısı sonucu atmosfere karışan kirleticiler, her iki halde de atmosfere yayıldıkları anda hızla kimyasal reaksiyonlar oluştururlar ve hava akımları ile karışır, dağılır, yayılır ve taşınırlar. Böylece kirleticiler, kaynaktan çıkıp, alıcılara ulaştığında karakterleri değişebilir.

Genel olarak kirlilik, havadaki katı parçacıklar ve kükürtdioksit miktarına göre belirlenir. Oysa atmosferde oluşan kimyasal olaylarda, organik maddeler büyük rol oynar. Çünkü organik maddeler, atmosferde ister reaksiyona girsinler, ister girmesinler kimyasal reaksiyonların çekirdeğini oluştururlar. Hava kirliliği denildiğinde, kirleticiler ve bunların bulunduğu atmosfer ortamı aynı derecede rol oynar. Herhangi bir yerde hava kirliliği çalışması yapıldığında, ilk olarak o bölgenin meteorolojik koşulları ve havanın kimyasal yapısı incelenmelidir.

HAVA KİRLİLİĞİ KAYNAK VE NEDENLERİ

Bugün çok önemli bir çevre problemi olan ve özellikle insan sağlığını etkileyen hava kirliliği ilk olarak, atmosfer bileşiklerinin değişmesiyle başlamaktadır. Atmosfer, genellikle içerisine karışan toksinli maddeleri eriterek etkisiz hale getirmesine rağmen meteorolojik ve topoğrafik şartlara bağlı olarak devamlı bir şekilde kirlenmektedir. Çeşitli amaçlarla yakılan ateşler, fabrika ve ev bacalarının dumanları, araçların egzost gazları havaya zehirli gazlardan olan karbon monoksit, kükürt dioksit ve nitrik asit gibi gazların bol miktarda karışmasına neden olur.

Hava kirliliğine neden olan kirleticilerin, kaynaklarına göre hava kirliliği, tabii kaynaklardan meydana gelen kirlilik ve insan faaliyetleri sonucu suni kaynaklardan meydana gelen kirlilik olmak üzere iki sınıfa ayrılır. Tabii kirliliği oluşturan, doğada bulunan kirletici kaynaklarından: tozlar, meteorlardan, yer yüzeyindeki büyük çöl alanlarından ve kumluk alanlardan rüzgarlarla atmosfere taşınırlar; orman yangınlari ile atmosfere önemli miktarlarda duman ve zehirli gazlar karışır; foto kimyasal olaylarla azot dioksit; yanardağlardaki volkanik faaliyetler sonucunda kükürt dioksit, hidrojen klorur, hidrojen flörür; deniz çalkalanmasından sodyum klorür sayılabilir.

Hava kirliliğinde, tabii kirlilik kaynaklarından çok suni kaynaklardan meydan gelen kirlilik önemlidir. Çünkü günümüzde insanları en çok ilgilendiren, özellikle büyük yerleşim merkezleri ve sanayi alanlarındaki hava kirliliğidir. Bu kirlilikte daha çok insan faaliyetleri sonucu meydana gelir.
İnsan yapımı kirlilik kaynaklarını ise kabaca :

• Ulaşım
• Katı yakıtlar
• Elektrik santralleri
• Endüstri ve ısınma için kullanılan yakıtlar
• Endüstriyel işlemler olarak sıralanabilir.

İnsan tarafından oluşturulan kaynaklardan oluşan bu kirlilik, bulunan bölgenin endüstriyel gelişimi, nüfusu, şehirleşme durumu gibi faktörlere bağlı olarak değişim gösterir.

HAVA KİRLİLİĞİNİN ZARARLI ETKİLERİ

Hava kirliliğinin, başta insan sağlığı olmak üzere görüş mesafesi, materyaller, bitkiler ve hayvan sağlığı üzerinde olumsuz etkileri vardır.
Katı yakıtlar ve akaryakıt gibi karbonlu maddelerin tam yanmamasından meydana gelen katı ve sıvı parçacıkların bir gaz karışımı olan duman, hava kirliliğinin bir çeşididir ve görüş uzaklığını azaltıcı bir etkiye sahiptir. Hava kirliliğinin, sanatsal ve mimari yapılar üzerinde tahrip edici ve bozucu etkisi vardır. Bitkiler üzerinde ise öldürücü ve büyümelerini engelleyici olabilmektedir. Bu nedenle hava kirliliği hem canlıların sağlığı açısından, hem de ekonomik yönden zarar vericidir.
Hava kirliliğinin insan sağlığı üzerindeki etkileri, atmosferde yüksek miktardaki zararlı maddelerin solunması sonucu ortaya çıkar. İnsanların sağlıklı ve rahat yaşayabilmesi için teneffüs edilen havanın mutlaka temiz olması gerekir. Havanın doğal yapısını bozan ve kirleten maddelerin başka bir deyişle kirli havanın solunması, özellikle akciğer dokularını tahrip edici ve öldürücü olabilmektedir. Solunum yolu ile alınan hava içerisindeki parçacıklar ve duman, teneffüs esnasında yutulur ve akciğerlere kadar ulaşır. Solunum sisteminin derinliklerinde depolanan bu parçacıklar, akciğer kanserlerine kadar varan hasarlar yapabilmektedir. Diğer taraftan kömür ve diğer yakıtların yanmasından oluşan duman ve isin astım, çeşitli burun ve boğaz hastalıkları hatta mide hastalıkları gibi özellikle solunum yolları ile ilgili hastalıklara belirli ölçüde sebep olabileceği öne sürülmektedir. Şiddetli hava kirliliğine maruz kalınması durumunda, bunun insan sağlığına olan etkisi ile hava kirliliğinin düşük miktarlarına, uzun zaman maruz kalmanın etkileri farklı olmaktadır.

ÖNLEMLER

Özellikle sanayi merkezleri ve büyük yerleşim alanları üzerinde daha çok hissedilen hava kirliliğinin azaltılması amacıyla birtakım önlemlerin alınması gerekir. Bunlardan bazılarını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

• Sanayi ve iş merkezlerinin mümkün olduğu kadar yerleşim merkezleri dışına alınması
• Kişisel vasıta kullanımı yerine toplu taşımacılığın yaygınlaştırılması ve elektrikli taşıma araçlarının geliştirilmesi ve kullanımının artırılması
• Konutlarda yakıt yakma tekniklerinin geliştirilmesi ve özellikle sanayi alanlarındaki bacalara, hava filtrelerinin takılması ayrıca yakıt olarak doğal gaz kullanımının yaygınlaştırılması
• Şehir merkezlerindeki yoğun trafiğin çevre yollara aktarılması
• Ağaçlandırma çalışmalarının artırılması, özellikle hava kirliliğinin yoğun olduğu yerlerde* yeşil alanların artırılması
• Şehir yerleşim planlarında meteorolojik faktörlerin özellikle rüzgar durumunun göz önünde bulundurulması
• Halkın, hava kirliliği konusunda bilinçlendirilmesi için ilköğretimden başlamak üzere tüm okullarda ve sivil toplum örgütlerince bu amaca yönelik eğitim programlarının hazırlanması.

Hava Kirliliğini Azaltan Kaldırım Taşları

Journal of Hazardous Materials adlı bilimsel yayında yer alan bir açıklamaya göre Hollanda'da test edilen yeni bir kaldırım taşı hava kirliliğini neredeyse yarı yarıya azaltıyor.

Hengelo şehrindeki bir mahallede 150 metrelik bir yolda tüm yıl boyunca kullanılan bu taşlar titanyum oksit (TiO2) ile kaplanıyor ve havadaki NO ve NO2 'den kaynaklanan kirliliğin ortalama %19 'unu yok ediyor. Bu oran ideal hava koşullarında, düşük nem ve yüksek radyasyon seviyelerinde %45 'lere kadar çıkabiliyor.Fotokatalitik özellik gösteren bu kaldırım taşları betondan yapılan normal taşlardan tabi ki daha pahalı fakat kullanımı arttığında özellikle şehirlerin yoğun alanlarındaki hava kirliliğini oldukça azaltacağı öngörülüyor.

Hava Kirliliğinin Azalması için 'TreeWifi' Projesi!

Hollandalı bir girişimci hava kirliliğini azaltmak için çaba sarf eden Amsterdam sakinlerini ödüllendirmek istiyor; ve bunu kuş evleri ile gerçekleştiriyor. Aslında, bunlar gerçek kuş evleri değil. Joris Lam tarafından tasarlanan TreeWifi isimli bu projede söz konusu kuş evleri tüylü canlılar için yaşam alanı sağlamak yerine, azotoksit sensörleri ve Wi-Fi yönlendiriciler içermektedir.

Şehrin etrafındaki ağaçlara monte edilen bu cihazlardaki LED ışıkları o çevrede bulunan hava kirliliği seviyesini gösteriyor. Kirlilik seviyesi belirli bir eşiğin altındaysa, cihazın çatı kısmında, çevredekilere ücretsiz Wi-Fi sağlandığını belirten bir yeşil ışık yanıyor.

Şirketin web sitesine göre amaç; şehir sakinlerinin araba kullanmak yerine bisiklete binmelerinin veya toplu taşımayı tercih etmelerinin ödüllendirilmesi. Şirket, Amsterdam’daki her caddeye bu kuş evlerinden yerleştirerek şehir sakinlerinin ortak çevreci yaklaşımlarına somut geri bildirim almalarına yardımcı olmayı ve hatta onları arabasız günler geçirmeye teşvik etmeyi umuyor. Şirketin söylemine göre, bu cihaz sayesinde araştırmacılara, elde edilecek hiper yerel ölçekteki kirlilik verilerinin temin edilebilecek olması da bu projenin diğer bir faydası.

TreeWifi projesi bu yılın başlarında, Awesome Foundation Amsterdam tarafından düzenlenen yarışmada birincilik ödülü aldı ve şu anda Lam ve ekibi bu projeyi şehir etrafındaki mahallelere getirmek için kitle fonlaması (aralarında topladıkları para ile mali kaynak sağlama) yapıyor.

Kaynak: Popular Scıence

Hava Kirliliği Güvercinler Aracılığıyla Ölçülecek!

İngiltereli girişimciler güvercinlerin sırtlarına taktıkları minik bir çanta yardımıyla hava kirliliğini ölçmek için bir proje başlattı. Söz konusu çanta hava kirliliğine duyarlı sensörlere sahip bir elektronik devre içeriyor. Kirliliğin yoğun olduğu zamanlarda uçurulan güvercinler nitrojen dioksit, ozon vs gibi gazlar ile zehirli kimyasal maddelerin oranını ölçüyorlar.

Henüz deneme aşamasında olan projenin dünya genelinde şehir bazında hava durumuna benzer şekilde günlük hava kirliliği tahmininde kullanılması amaçlanıyor. Bu bağlamda mobil cihazlara indirilecek bir uygulama ile hava kirliliği tahmini öğrenilebilecek.

Kaynak: Bilimgenç / TÜBİTAK

Hava Kirliliğine Karşı Sis Topları Projesi!

CO2 salımı kaynaklı hava kirliliğini önlemek amacıyla araştırmacılar sis topları geliştirdi. Kaynağını tozları rüzgarla uzaklaştıran makinelerin oluşturduğu ilgili sis toplarının çalışma mekanizması sıvının sprey haline dönüştürülüp havaya sıkılmasına dayanıyor. Bu bağlamda zararlı toz partikülleriyle temasa giren sıvı molekül su damlasına dönüşerek yere düşüyor. Hava kirliliği bazında çok ince detaylara inilmesi mümkün olmasa da geliştirilen cihaz ile 10 mikron ölçeğinde parçacıklar üretilebiliyor. Geliştirilen sis topları oldukça hareketli olup en detaylı alanlara kadar taşınabilme, büyük su birikintilerini toplayabilme ve çok geniş bir alan boyunca sprey püskürtebilme özelliğine sahip.

Kaynak: ScienceAlert (24 Haziran 2017)

Hava Kirliliği!

Kentleşme ve sanayileşme sonucu dünyanın karşı karşıya olduğu en önemli çevre sorunu hava kirliliğidir. Özellikle büyük kentlerde taşıtların egzozlarından atmosfere salınan gazlar hava kirliliğine neden olmaktadır. Egzoz gazlarında bulunan azot oksitler, uçucu organik bileşikler ve katı parçacıklar en önemli hava kirleticilerdir. Bu kirleticiler fosil yakıt kullanımı sonucunda açığa çıkmaktadır.

Hava Kirliliği ile Diyabet Arasındaki Bağlantı!

Güvenli varsayılan seviyelerde bile hava kirliliğinin diyabet riskini artırdığı belirlendi. Bilim adamlarının yaptığı bir araştırma hava kirliliğini azaltarak dünya çapında diyabet hastalarının sayısını düşürme olasılığını gündeme getirdi.

Araştırma doğrultusunda havada parçacıklı madde, mikroskobik toz parçacıkları, duman ve benzeri kirleticilerin ölçümleri ile ortalama 8,5 yıl sağlık durumları takip edilen 1,7 milyon emeklinin verileri karşılaştırmalı olarak mercek altına alındı.

Hava kirliliğinin, insülin üretimini azalttığı ve vücudun kandaki glikozu enerjiye dönüştürmesini engelleyerek inflamasyonu tetiklediği düşünülüyor. Araştırma sırasında hava kirliliğinin 2016'da dünya çapında 3,2 milyon yeni diyabet vakasına, o yıl görülen tüm yeni diyabet vakalarının yüzde 14'üne sebep olduğu da hesap edilerek, aradaki bağlantıya ulaşıldı.

Kaynak: Lancet Planetary Health (1 Temmuz 2018)