Kumul nedir?
Deniz kıyılarında, ya da çöllerde rüzgarlarla taşınan kumların meydana getirdikleri bir tepe şeklindeki yığındır. Kumulun rüzgarın geliş yönünde kalan bölümünde eğim azdır. Ters yönde kalan bölümü İse diktir. Kumul, sürekli olarak yer değiştirir. Tepenin iki kenarı rüzgar tarafından daha çabuk sürüklendiği için zamanla hilal biçimini alır. Bu durum Batı Türkistan'da «barkan» adı verilen kumullarda çok belirlidir. Yurdumuzda İstanbul yakınında Şile ve Kilyos'ta tipik kıyı kumullarına rastlanır. Kumulun meydana gelmesi için çok az eğimli bir kumluk, sürekli esen bir rüzgar gerekir.
Böylece, kumulun en yüksek yerindeki kum taneciklerinin rüzgarla sürüklenmesiyle kumul yavaş yavaş içerilere doğru ilerlemeye başlar. Birçok yerlerde çam dikerek kumulların ilerlemesinin önüne geçilmeye çalışılır. Kumullar, rüzgar ve dalga faaliyetleri ile akarsu yataklarında suyun türbülanslı akış gösterdiği yerlerde oluşur. Rüzgarların biriktirmesi ile oluşan kum tepeleri, bir metre ile 200 metre yükseklikte ve birkaç metre ile yüzlerce metre uzunlukta olabilir. Dünya üzerindeki kurak alanların %20 kadarı kumullar ile kaplıdır. Kumul oluşumu için, ortamda kumun bulunması ve çevrede kapalı bir bitki örtüsünün olması gerekir.
Bunun dışında,kumulların oluşup şekillenmesinde esas rol rüzgara aittir.Hakim rüzgar yönü ve hızları önemlidir. Ayrıca bitki örtüsü,kum kaynağına olan mesafe,zeminin nem içeriği,zeminde yer yer bulunabilen küçük göller ve bataklıklar,zemindeki kayalık çıkıntılar gibi çeşitli tümseklerle çalı ve otsu bitkilerden oluşan engellerin de rolleri bulunur. Kumullar tüm bu etmenlere bağlı olarak farklı şekil ve boyutlarda oluşabilirler. Gevşek yapılı kumullar sürekli yer değiştirir. Bazı çöllerde kumulların yer değiştirme hızları yılda 100 metreye kadar çıkar. Rüzgarların kumları yukarı doğru itmesi ile kayma-akma yüzeyleri (slip-face) oluşur. Tepeciklerin arasında bulunan vadi veya çukurlara bolluk denir. Bir kumul alanı çeşitli şekil ve boyutlarda kumullar ile kaplı olabilir. Büyük kumul alanlarına erg denir.
Bazı durumlarda rüzgar, gerçek toz bulutları oluşturarak en ince öğeleri sürükleyip çok uzaklara taşıyabilir. Rüzgar yavaşladığında, söz konusu öğeler yere düşerler ve çöl kuşakları kenarında verimli kiremit toprağı yığınları oluştururlar. Bitki örtüsü, kumul oluşumunu yavaşlatır; çünkü bitkilerin kökleri kum tanelerini tutar. Bu nedenle kumullar, özellikle çöl ya da asçöl bölgelerinde ve kıyı kesimlerinde bulunurlar; ılıman kuşaklarda da bazen kumulların oluştuğu görülür. Uzun kuraklık dönemlerinde, bitkiler yok olurlar, yeraltı su örtüsünün düzeyi düşer ve mevsimlik ya da düzensiz olarak çölleri etkileyen koşullar ortaya çıkar (Asya ve Kuzey Amerika bozkırları).
Kıyı kumulları
Kıyı kumulları alçak kıyılarda oluşur. Bunlar etkindirler, çünkü deniz aralıksız yeni öğeler getirir. Denizin çekildiği sırada devirsel olarak ortaya çıkan geniş alanlardan sökülüp alman kum, kumsalların arkasında birikir. Kum taneleri, denize karşı uzanan hafif eğimli yamaçlarda yavaş yavaş yükselir ve sarp bir yamaçtan aşağıya dökülür. Bir yolla kumullar karaların içlerine doğru ilerlerler. Kıyı kumullarına bütün iklim kuşaklarında raslanır (Polonya kıyıları, Landes bölgesi, Fas kıyıları) ve bunların çok çeşitli biçimleri vardır. Genellikle, Lanes bölgesinde olduğu gibi, kıyıya paralel, düz bir set oluştururlar.
Rüzgarların değişken olduğu kesimlerde, kumul şeritlerinde bazen boğazlar oluşur ve genellikle karaların içlerine doğru uzanan bir kumullar kütlesi ortaya çıkar. Bu durumda, kumullar Kuzey Fransa (Picardie, Flandres) ya da Hollanda kıyılarında olduğu gibi, önemli yüksekliklere ulaşabilirler. Kıyı kumullarının yaygınlaşmasına karşı savaşım, XVIII. yy. sonunda başlamıştır. Dikilen bitkileri korumak için çitlerden yararlanılır; bu ilk yerleştirmelerden sonra deniz kıyısı çamları ekilir. Bununla birlikte, kumul ilerlemesi hiçbir zaman kesin olarak durdurulamaz: Yangın, ormandaki ağaçların yoğun biçimde kesümesi, kumların göçünü yeniden başlatabilir.
Çöllerin kumulları
Çöllerdeki kumullar uçsuz bucaksız kum alanlarında oluşur. Ergler 1 000 km’yi aşkın alanlara yayılabilir ve bunların sınırları kesindir; kumulları oluşturan kum, hemen oracıkta biçimlenir. Kumullar, uzun, egemen rüzgarların yönüne paralel şeritler halinde sıralanırlar; bu şeritler, kervanların gidip geldiği dar yollarla birbirlerinden ayrılırlar. Az kumlu bölgelerde kumullar birbirlerinden ayrıdırlar ve kayalık tabanın geniş olarak görünmesine olanak verirler. Rüzgarlar tarafından itilen hilal biçimindeki bu kumulların orta bölümleri, saçak halindeki uçlardan daha hızlı yer değiştirir. Cılız da olsa bir bitki örtüsünün bulunması kumulların biçimini karmaşıklaştırır; bazı durumlarda, bir çalılık öbeği, arkasında küçük kum yığınlarının oluşmasını kolaylaştırır.
Sözlükte "kumul" ne demek?
Çöllerde ya da deniz kıyılarında rüzgarların yığdığı kum tepesi.