Sierra Nevada Dağları (Sierra Nevada Sıradağları)
VIP VIP Üye
Sierra Nevada Dağları
MsXLabs.Org & Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi
ABD'nin batısında sıradağlar. Kaliforniya'da kuzeybatıdan güneydoğuya doğru uzanır (Whitney Dağı 4.418 m.). Sierra Nevada, Kaliforniya hendeğini Nevada eyaletinden ayırır, doğuya doğru yükselir. Batı yamaçları sulak, doğusu kuraktır.
İspanyolca'da "karlı sıradağlar" anlamına gelir. Hem İspanya'da, hem ABD'de bu adla bilinen dağlar vardır. İspanyol Sierra Nevada'sı Akdeniz kıyısı yakınında, Granada Hindedir ve denizden görülebilir. Bu sıradağlar arasında, İspanya anakarasının en yüksek tepesi olan 3.478 metre yüksekliğindeki Cerro de Mulhacen yer alır. Sierra Nevada'da ayrıca, Avrupa'nın en güneyinde olma özelliği taşıyan küçük bir buzul vardır.
California eyaletinde bulunan Sierra Nevada ise ABD'nin en yüksek sıradağlarındandır. Whitney Dağı'nın yüksekliği 4.418 metredir, Öbür doruklar da genellikle 4.000 metrenin üstündedir. Sierra Nevada yaklaşık 645 km uzunluğunda ve 65-130 km genişliğindedir. Batısında Sacramento ve San Joaquin ırmaklarının suladığı bereketli bir vadi, doğusunda ise kıraç Büyük Havza vardır. Sıradağların en yüksek dorukları doğudadır. Dağların güney ucunda Mojave Çölü yer alır. Kuzeyinde ise Kaskad Dağları uzanır.
Sierra Nevada'nın batısında, Sacramento-San Joaquin vadisine akarak bu iki ırmağa katılan akarsuların aşındırdığı derin kanyonlar bulunur. Kuzey Amerika'nın en derin vadisi olan 2.400 metre derinlikteki Kings Kanyonu bunlardan biridir. Granit yamaçlı sarp Yosemite vadisi 1.200-1.800 metre derinliktedir. Yosemite Çağlayanı, Bridalveil Çağlayanı ve başka ünlü çağlayanlar bu kanyonların yamaçlarından dökülür. Güzel görünümlü Tahoe Gölü'nün bir bölümü Sierra Nevada' nın içinde kalır.
Sierra Nevada çok az geçit verir. Bunlardan ikisi deniz düzeyinin 2.000 metre üzerindedir. Kıyıdaki San Francisco'dan doğuya, iç kesimlere giden demiryolları bu geçitlerden geçer. Ayrıca karayollarıyla aşılan birkaç yüksek geçit vardır.
Sierra Nevada'nın batı yamaçlarında Sequoia, Kings Kanyonu ve Yosemite adlı üç ulusal park yer alır. Bu üç parkta da dünyanın en büyük ve en yaşlı canlılarından sayılan sekoya ağaçlarının bulunduğu korular vardır (bak. Sekoya).
Yosemite vadisinde Avrupalı kâşiflerin gelişinden önce Yerliler'in yaşadığı 40 kadar köy vardı. Buradaki Yerliler'e Mivoklar deniyordu. Yosemite adı Mivoklar'in Amerika boz ayısına verdikleri uyumati adından gelir.
Buzul Çağı boyunca yoğun kar yağışı Sierra Nevada'nın yüksek bölümlerinin buzla örtülmesine yol açtı. Büyük buzullar vadilerden geçerek batıya doğru yol alırken onları daha da derinleştirdi. Günümüzde yalnızca dağların yüksek kesimlerinde küçük buzullar bulunmaktadır.
Çok uzun zaman önce akarsularca taşınan ve bir ölçüde lav akıntılarıyla örtülen altınlı çakıllar, 1849'da yaşanan "Altına Hücum" sırasında pek çok insanın bölgeye akın etmesine yol açmıştı.
SİFON. Bir sıvıyı bulunduğu yerden daha alçak bir yere doğru akıtmak için özel bir aygıta gerek yoktur; önündeki engel kaldırıldığında su kendiliğinden akar. Ama, bu sıvı alçaktaki yeni yerine doğru akarken akış yolunun belli bir bölümünde başlangıç noktasından daha yüksekte bulunan bir noktayı aşmak zorundaysa, bunun için sifon denen özel bir düzenek kullanılması gerekir. Sifon olarak genellikle, içindeki hava boşaltılmış olan U biçiminde kıvrık bir boru kullanılır. Örneğin bir bardaktaki suyu, bardağı yerinden kımıldatmadan bir sifonun yardımıyla boşaltabiliriz. Bunun için bir ucu bardaktaki suya daldırılan lastik bir borunun öbür ucunu bardağın kenarından aşırıp dışarı sarkıtırız. Bu durumda suyun borudan akmayacağını biliyoruz. Ama borunun ucunu ağzımıza alıp su gelinceye kadar emdikten sonra, içine hava girmemesi için sıkıca kapatıp bardaktaki su düzeyinden daha alçakta tutarak yeniden açtığımız zaman bardaktaki suyun borudan boşaldığını görürüz. Borunun ucu bardaktaki su düzeyinden alçakta olduğu sürece bardaktaki su boru içinde yükselerek bardağın kenarını aşıp akmayı sürdürecektir.
Sifonun nasıl çalıştığını anlamak için başka bir deneyden yararlanabiliriz. Rulo halinde duran bir zincirin bir ucunu, zincirin durduğu yerden daha yüksekte bulunan ve serbestçe dönebilecek biçimde yerleştirilmiş olan bir makaradan geçirerek zincir rulosundan daha alçaktaki bir noktaya kadar indirdiğimizi düşünelim. Makaradan geçen zincirin rulodan alçakta kalan bölümü, rulodan yüksekteki bölümünden uzun olduğu zaman bu bölümün ağırlığı da daha fazla olacak ve zinciri aşağı doğru çekecektir. (Rulo halinde duran zincirin ağırlığının bir etkisi olmaz. Çünkü o ağırlığı zincir rulosunun üzerinde bulunduğu yer taşımaktadır.) Bu durumda zincirin makaradan geçişi bütün rulo "boşalıncaya" kadar sürer. Sifonda gördüğümüz olay da bu deney-dekinin tümüyle aynıdır. Sudaki moleküller bir zincirin halkaları gibi birbirine bağlıdır. Sifon borusu içinde oluşan kesintisiz bir su "zinciri" borunun daha uzun olan tarafına doğru akar gider. Sifonun çalışması için U biçimindeki borunun uzun kolu, suyun akması istenen yönde olmalıdır. Sifon kullanılarak su 11 metreye yakın bir yüksekliğe çıkarılabilir. Akaçlama sistemlerinde, petrol boruhatlarında ve su dağıtım sistemlerinde sifon kullanılır.
MsXLabs.Org & Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi
Sponsorlu Bağlantılar
ABD'nin batısında sıradağlar. Kaliforniya'da kuzeybatıdan güneydoğuya doğru uzanır (Whitney Dağı 4.418 m.). Sierra Nevada, Kaliforniya hendeğini Nevada eyaletinden ayırır, doğuya doğru yükselir. Batı yamaçları sulak, doğusu kuraktır.
İspanyolca'da "karlı sıradağlar" anlamına gelir. Hem İspanya'da, hem ABD'de bu adla bilinen dağlar vardır. İspanyol Sierra Nevada'sı Akdeniz kıyısı yakınında, Granada Hindedir ve denizden görülebilir. Bu sıradağlar arasında, İspanya anakarasının en yüksek tepesi olan 3.478 metre yüksekliğindeki Cerro de Mulhacen yer alır. Sierra Nevada'da ayrıca, Avrupa'nın en güneyinde olma özelliği taşıyan küçük bir buzul vardır.
California eyaletinde bulunan Sierra Nevada ise ABD'nin en yüksek sıradağlarındandır. Whitney Dağı'nın yüksekliği 4.418 metredir, Öbür doruklar da genellikle 4.000 metrenin üstündedir. Sierra Nevada yaklaşık 645 km uzunluğunda ve 65-130 km genişliğindedir. Batısında Sacramento ve San Joaquin ırmaklarının suladığı bereketli bir vadi, doğusunda ise kıraç Büyük Havza vardır. Sıradağların en yüksek dorukları doğudadır. Dağların güney ucunda Mojave Çölü yer alır. Kuzeyinde ise Kaskad Dağları uzanır.
Sierra Nevada'nın batısında, Sacramento-San Joaquin vadisine akarak bu iki ırmağa katılan akarsuların aşındırdığı derin kanyonlar bulunur. Kuzey Amerika'nın en derin vadisi olan 2.400 metre derinlikteki Kings Kanyonu bunlardan biridir. Granit yamaçlı sarp Yosemite vadisi 1.200-1.800 metre derinliktedir. Yosemite Çağlayanı, Bridalveil Çağlayanı ve başka ünlü çağlayanlar bu kanyonların yamaçlarından dökülür. Güzel görünümlü Tahoe Gölü'nün bir bölümü Sierra Nevada' nın içinde kalır.
Sierra Nevada çok az geçit verir. Bunlardan ikisi deniz düzeyinin 2.000 metre üzerindedir. Kıyıdaki San Francisco'dan doğuya, iç kesimlere giden demiryolları bu geçitlerden geçer. Ayrıca karayollarıyla aşılan birkaç yüksek geçit vardır.
Sierra Nevada'nın batı yamaçlarında Sequoia, Kings Kanyonu ve Yosemite adlı üç ulusal park yer alır. Bu üç parkta da dünyanın en büyük ve en yaşlı canlılarından sayılan sekoya ağaçlarının bulunduğu korular vardır (bak. Sekoya).
Yosemite vadisinde Avrupalı kâşiflerin gelişinden önce Yerliler'in yaşadığı 40 kadar köy vardı. Buradaki Yerliler'e Mivoklar deniyordu. Yosemite adı Mivoklar'in Amerika boz ayısına verdikleri uyumati adından gelir.
Buzul Çağı boyunca yoğun kar yağışı Sierra Nevada'nın yüksek bölümlerinin buzla örtülmesine yol açtı. Büyük buzullar vadilerden geçerek batıya doğru yol alırken onları daha da derinleştirdi. Günümüzde yalnızca dağların yüksek kesimlerinde küçük buzullar bulunmaktadır.
Çok uzun zaman önce akarsularca taşınan ve bir ölçüde lav akıntılarıyla örtülen altınlı çakıllar, 1849'da yaşanan "Altına Hücum" sırasında pek çok insanın bölgeye akın etmesine yol açmıştı.
SİFON. Bir sıvıyı bulunduğu yerden daha alçak bir yere doğru akıtmak için özel bir aygıta gerek yoktur; önündeki engel kaldırıldığında su kendiliğinden akar. Ama, bu sıvı alçaktaki yeni yerine doğru akarken akış yolunun belli bir bölümünde başlangıç noktasından daha yüksekte bulunan bir noktayı aşmak zorundaysa, bunun için sifon denen özel bir düzenek kullanılması gerekir. Sifon olarak genellikle, içindeki hava boşaltılmış olan U biçiminde kıvrık bir boru kullanılır. Örneğin bir bardaktaki suyu, bardağı yerinden kımıldatmadan bir sifonun yardımıyla boşaltabiliriz. Bunun için bir ucu bardaktaki suya daldırılan lastik bir borunun öbür ucunu bardağın kenarından aşırıp dışarı sarkıtırız. Bu durumda suyun borudan akmayacağını biliyoruz. Ama borunun ucunu ağzımıza alıp su gelinceye kadar emdikten sonra, içine hava girmemesi için sıkıca kapatıp bardaktaki su düzeyinden daha alçakta tutarak yeniden açtığımız zaman bardaktaki suyun borudan boşaldığını görürüz. Borunun ucu bardaktaki su düzeyinden alçakta olduğu sürece bardaktaki su boru içinde yükselerek bardağın kenarını aşıp akmayı sürdürecektir.
Sifonun nasıl çalıştığını anlamak için başka bir deneyden yararlanabiliriz. Rulo halinde duran bir zincirin bir ucunu, zincirin durduğu yerden daha yüksekte bulunan ve serbestçe dönebilecek biçimde yerleştirilmiş olan bir makaradan geçirerek zincir rulosundan daha alçaktaki bir noktaya kadar indirdiğimizi düşünelim. Makaradan geçen zincirin rulodan alçakta kalan bölümü, rulodan yüksekteki bölümünden uzun olduğu zaman bu bölümün ağırlığı da daha fazla olacak ve zinciri aşağı doğru çekecektir. (Rulo halinde duran zincirin ağırlığının bir etkisi olmaz. Çünkü o ağırlığı zincir rulosunun üzerinde bulunduğu yer taşımaktadır.) Bu durumda zincirin makaradan geçişi bütün rulo "boşalıncaya" kadar sürer. Sifonda gördüğümüz olay da bu deney-dekinin tümüyle aynıdır. Sudaki moleküller bir zincirin halkaları gibi birbirine bağlıdır. Sifon borusu içinde oluşan kesintisiz bir su "zinciri" borunun daha uzun olan tarafına doğru akar gider. Sifonun çalışması için U biçimindeki borunun uzun kolu, suyun akması istenen yönde olmalıdır. Sifon kullanılarak su 11 metreye yakın bir yüksekliğe çıkarılabilir. Akaçlama sistemlerinde, petrol boruhatlarında ve su dağıtım sistemlerinde sifon kullanılır.
Sen sadece aynasin...
