İnançlara Ait Kavramlar - İnançlar Sözlüğü

ABAKAN KAN: (Türk). Altaylılar’da ö­nem­li yer ruh­la­rın­dan bi­ri­dir. Abakan neh­ri­nin hü­küm­darıdır. Diğer bir adı da Mor­do Kan­‘dır. Teles Gölü’nün do­ğusunda Abakan Neh­ri’nin kay­­na­ğın­da oturduğuna inanılırdı. Orada yağ­mur tanrısı olarak da ta­pı­nı­lırdı. Bkz. Türk Dini.
ABAKAN: (Türk). Ye­nisey kıyılarında ya­şa­yan Türk bo­yu Abakanlar’ın i­nanç­ları, Hıristiyan gö­rü­nü­mün­de şamanik ö­geler ta­şı­­mak­tadır. Ölülerine elbise giy­dirip tahta san­­dıklara ko­­yarlar. Mezara ölünün gi­ye­cek­leri ve atının eğeri ko­nu­lur. Ö­lü­nün gö­mül­­me­si­nin üç, yirmi, kırk ve yü­zün­cü gün­le­rinde çe­şit­li tö­ren ve ziyafetler dü­zen­ler­ler. Kır­kıncı gün törenlerinde ö­lü­­nün atı ke­si­lir, eti yenir, başı da bir mızrağa geçi­ri­le­rek me­za­rın başına dikilir. Bkz. Türk Dini.
ABAKİ: (Türk). Türk halk inançlarında yer alan ve nazardan korunmak için meyve ve sebze bahçelerine dikilen korkuluk.
ABAN CAŞAN: (Zerdüştlük). Zerdüştlük i­nancına göre sulara hükmeden yazata, A­ban o­nu­ru­na düzenlenen bir fes­ti­val. Bu fes­tivalde insanlar de­niz ve ne­hir kıyılarına gi­­de­rek, suların hü­küm­da­rı­na, Aban’a dua e­der­ler. Bkz. Zerdüştlük, Yazata, Aban, Zerdüştilik.
ABAN GAB: Bkz: Aban.
ABAN GÜNÜ: (İran). Zer­düşt takviminde her ayın o­nun­­cu gü­nü­ne verilen isim. Bkz. Aban, Zerdüştlük.
ABAN: (İran). Āpō.Aban Gab. Zerdüşt dininde güneşin akrep bur­cun­­da bulunduğu sı­ra­lar­da­ki ayın adı. Ekim ayına tekabül et­mek­te­dir. Aban bir me­le­ğin­de a­dı­dır. Bu melek de­­mir madeninin ko­ru­­yu­cu­su sa­yılır. Aban a­­yın­­da ve A­ban günün de meydana ge­len iş­lerin onun elinde bu­­­lun­du­ğu­na i­na­nılırdı Gü­neş yılının sekizinci a­­yında ger­çek­le­şe­cek bütün o­lay­la­rı saptayıp ve yö­nettiğine i­­na­­nılmaktaydı. Baş­ka bir düşüncede ise bu me­­leğe A­hu­­ra’nın eşi o­larak ba­kılmaktadır. Mart a­yı­nın o­nuncu gü­nüne de Aban-gab de­nir ve o gü­­nün, yağ­mur yağarsa er­kek­ler, yağ­­maz­­­sa ka­dın­lar için u­ğur­lu bir gün o­la­ca­ğına i­na­nılırdı. Bu meleğe di­ğer ve­­rilen ün­vanda ‘su­la­rın hü­küm­da­rı­’dır. Bkz. A­hu­ra Mazda, Zerdüştlük, Aban Günü..
ABANA: (Hırıstiyan). Anti Libanus’tan yükselen Şam (Damascus) boyunca akan ve Meadow göl­lerinde gözden kay­bo­lan bir nehir. Onunla ilgili bil­gi sadece İncil’de Naaman’ın söz­le­rinde bu­lunur (II K, 5; 12), ‘İs­ra­il’in tüm sularından daha iyi o­lan, Şam’ın nehirleri Abana ve Pharpar de­ğil mi ? ‘. Nahr Ba­rada olarak da bilinir. Bkz. A­ma­na.
ABANDONMENT: (Hıristiyan). Kendini terk. Tanrı’­nın ira­de­si­ne uyarak tanrı i­le ru­hun birliğinin ilk a­şa­ma­sını beyan et­mek i­çin yazılmış za­hitlik ile ilgili mistisizme ait ki­tap­ların araştırmacıları ta­ra­fın­dan kul­la­­nılan bir kavramdır. Tanrı’­ya yaklaşmanın yo­lun­da ilk a­dım olarak ta­nım­la­nır. Ruh­ları O’na dön­dürmek i­çin tanrı tarafından izin ve­ri­len sı­­­­navları ve ıstırapları ka­bul e­de­rek kişinin geç­tiği temizlenmeyi ima e­der. Ayrıca, tan­rı­­yı a­­ra­­mak için doğal teselliler bı­ra­kıl­dı­ğın­da ru­­hun ü­ze­ri­­ne gelen pe­ri­şan­lığı ima e­der. Ba­zılarına göre, bu St. John tarafından ta­­nım­la­nan ‘karanlık geceye’ eş­de­ğer­dir ve­ya ı­şıksız, bir çok be­lirsizliklerin, risklerin ve teh­likelerin or­ta­sın­daki acı çek­me ha­lin­de ru­hun karanlığına eşdeğerdir. Bu kavram sa­­­dece tüm kişisel ça­ba­yı değil yar­dım e­di­le­meyen ka­derci gü­dü ile kötü kabul et­mek için ar­zu­la­rı ve eği­lim­leri içermeyen ru­hun din­­­ginlik durumunu ifade et­mek i­çin kul­la­nı­lır. Bkz. St. John, A­raf, Arınma, Hı­ris­tiyanlık.
ABÂPÛŞ: (İslamiyet). Abadan yapılmış giysi ve tarikata bağlı dervişe verilen isim. Bkz. Der­viş, Alevilik, Bektaşilik.
ABARA: (Hatti, Luvi). Kon­ya civarında es­ki adı Hubistra o­lan Hu­besna kentinde bu­­lu­nan ya­zıtlarda adı geçen ve eskiden Hat­­­ti veya Lu­vi’­le­re ait olan kentlerden Sa­mu­­ha’nın tanrı­çası.
ABARİM: (Yahudi). İb­ran­ca öbür tarafta anlamıında. Har ha’abharim, Ha­re ha’abharim. Septuagint’ta A­barim, Abarim dağı, Abarim’in dağları. Ürdün’de bir dağ sırası, ku­zeyde Nebo Dağından, gü­ney­de Arap çölüne dek uzanır. Ki­ta­bı Mukaddes’in Latincesi (Deu­te­ro­nomy, 32: 49) etimolojik an­la­mı­nı ‘geçitler’ olarak verir. Ku­zey bölümü Phasga (veya Pisgah) o­larak adlandırılır ve Phasga’nın en yüksek zirvesi Nebo Dağı idi. Ba­laam İsrail’i Phasga Dağı’nın te­pesinden ikinci kez kutsadı (Sa­yılar, 23: 14); buradan Musa Arz-ı Mev’ud’u gördü, burada öl­dü ve Jeremias Ahit Sandığı’nı bu­rada sakladı (II Makabiler; 2: 4-5). İncile; Moabite platosunun kı­yısına verilen bir terim. Onun en ünlü burnundan, Nebo Dağı ve Judea’nın batı bölümü açıkça gö­rünebilir. Hahamlara ait li­te­ra­türde; Midrash bu dağın dört is­mi olduğunu beyan ediyor: A­barim, Hor, Nebo ve Pisgah’ın Te­peleri. Bu, dağın dört bitişik krallığın sınırında olduğu ifade edilir. Hepsi Filistin’de bir paya sa­hip olmaktan gurur duyduğu i­çin, her biri dağın kendilerine a­it oarak bakarlar ve dağa ken­di­le­rine göre bir isim verirler. İs­ra­il­oğular’ından Rubil (Ruben) kabilesi bu bölgede yaşamıştır. Bkz: Balaam, Septuagint.
ABARİMON: (Hint). Hint mitolojilerinde adı geçen ve Hi­ma­laya dağında ya­şa­dık­la­rı­na inanılan insanlar. A­yak­la­­rı­nın ar­ka­ya dö­­­­nük ol­du­ğu inanılırdı. Ayaklarının arkaya dö­­nük ol­ma­sın­dan dolayı yü­rü­ye­me­ye­cek­leri düşünülmesine rağmen çok hızlı koş­tuk­­larına da inanılırmış. Bkz. Hinduizm.
ABARİS: (Yunan). İskit yalı H­yp­er­bo­re­ler­den A­pollon rahibi. Mitlere göre tan­rı, o­­na ka­hin­lik­te öğretmişti. Hiç yemek ye­­me­den ya­şar, A­pol­lon’un attığı altın bir oka bi­ner, dün­yayı dolaşırmış. Ye­ni P­la­ton­cu­lar da A­ba­ris’e i­nan­­mışlar ve saygı gös­ter­­miş­ler­­­dir. B­­kz. Apollon, Hyperboreler, Ye­ni P­la­­ton­cu­lar, Yunan Dini.
ABARTA: (Kelt). Bir İr­lan­da/Kelt tanrısı, Tuatha Dé Da­nann’ın bir üyesi. Bkz. Tu­at­ha Dé Danann, Kelt Dini.
ABAS: (Yunan). Yunan mitlerin de i­sim­leri geçen bir kişi. Birbirlerinden ayırt e­di­lemeyen üç tane A­bas vardır. İlki en es­ki­si olan, İl­ya­da­‘­da adı ge­çen Euboia halkı A­ban­­tis­ler’­e adını veren Abasdır. Bu A­bas Khalkis ya­kın­la­rın­daki bir kaynağın tanrı­ça­sı Nympha A­ret­housa’a (A­rethusa) ile Po­se­­i­don­‘un oğlu o­larak bilinir. Daha son­­raya a­­it bir Atina ver­si­yo­nun­da A­bas’ın E­ret­h­k­h­e­us’un oğlu Me­­­tion’un soyundan geldiği be­­lir­­tilir. Bu A­ba­s­‘­ın K­hal­ko­don ve Kanethos ad­­la­rın­da iki oğlu vardır. En ün­lü A­­bas, L­y­g­keus’lu Hyper­mest­­ra’­nın oğlu ve Argoa k­ra­­lıdır. Ba­zı­la­rına göre de, o P­ho­cis’teki A­b­­a­e’­nin ku­ru­cu­sudur. Dio­me­des’in ar­­ka­da­şı. Afrodit’e karşı gururu o­lan ne­­deni ile tan­rıça ta­ra­fın­dan bir ku­ğuya dö­nüş­tü­rül­dü­ğü Yunan mitlerinde geç­mek­tedir. Per­se­­usun bir ar­ka­daşı. A­e­ne­as’­ın biri Truvalı ve bi­ri Etrüsk olan iki ar­ka­da­şı­nın isimleri. A­­bas, Per­se­us’un soyunun a­ta­sı­dır. A­bas’ın, Ag­la­i­a’­dan Ak­risios ve Protos adlarında ikız o­­ğul­ları ve İdomene a­dın­da bir kı­zı olduğu da söylenir. İ­domene, A­m­ythaon’la ev­len­di. L­yr­kos bir a­dın­da gayrı meşru oğ­lu ol­du­ğu da söylenir. Lyr­kos, Pe­oponisos’da Lyrkeia böl­gesine adını vermiştir. Bir diğer A­bas’da Me­­lam­po­us’­un oğlu, Myt­ha­o­un’­un to­runu ve Argon k­ra­lı A­bas’­ın to­rununun oğludur. Ta­­laos’un ka­rısı ve Ad­ras­tos’­un annesi Lyk­si­mak­he’­nin büyükbabasının ni­te­lik­le­rini ta­şı­yan kahin İd­mon’un ve Koiranos’un ba­ba­­sının bu Abas olduğu söy­­lenir. Bkz. A­ret­hu­sa, Af­ro­dit, Nympha, Perseus, Po­se­idon, Yu­nan Dini.
ABASI OİBONO: (Türk). Ya­kut şa­man­la­rı­nın el­bi­se­le­rin­de,­ yer al­tına yolculuk ya­­pa­bil­­me­leri için ‘ruhların de­­li­ği’de de­ni­len ‘yer deliği’ simgesi. Bkz. Şa­man, Şamanlık.
ABASI OYUN: Bkz. Ak şaman.
ABASI: (Türk). Abassy-uola. Abaahı. Yakut Türklerin’de kötü ruh­lara verilen ad. Ölü ruh­la­rı­dır. Eliade’ye göre Abassı’lar Ya­kut Şamanlık’­da ikinci dereceden rol oynayan ruhlardır. İnanca gö­re oğ­lan veya kız A­bas­sı’lar genç­le­ri uyutur, rüyalarına gi­rer ve on­lar­la sevişirlermiş. A­ba­s­sı­lar’ın zi­ya­ret et­tik­le­ri kar­şı cinse artık il­gi duy­maz­lar­mış. A­bas­sı’ları rü­ya­la­­rında gören şa­man­lar o­­nun­­la cin­sel ilişkiye girerse o gün bir has­­­taya çağ­rı­la­ca­ğın­dan ve onu iyi­leş­ti­rece­ğin­­den emin o­­la­­rak uyanır. A­bassı’yı kanlar i­­çin­de ve ha­s­ta­nın ruhunu yutarken gö­rürse, has­tanın fazla ya­şa­ma­­ya­cağını anlar, ertesi gün has­ta­yı te­da­vi etmek i­çin çağ­­rıldığında bu gö­rev­den ka­çınmak için e­­linden ge­leni ya­par. Bu ruhun ye­­me­ği insan vücudu, bö­cek, leş gibi kokan şey­­ler­den i­ba­rettir. İn­­san­lar korunmak için kur­ban verirler. Böy­le­ce can karşılığında can ver­miş o­lurlar. Di­ğer Türk top­­lu­luk­la­rın­da da buna benzer ruh­­ların yerini Albastılar a­lır. Es­ki i­nanç­la­rın­da Ya­kut­lar bir in­sa­nın öm­rü­nün en fazla yet­miş yıl dü­şü­nür­­lerdi. Daha evvel ölüm ger­­çek­leşirse bunu Abaası’ya ve­­ya Şa­man­lara bağlarlardı. Ko­puz sesine düş­kün olan bu ruhlar arka arkaya yü­rür­lerdi. Yer­al­tı­na bağ­lı de­ği­şen huylu var­lık­lardan ol­duk­la­rın­dan yeryüzünden ge­lenleri gör­mez­ler­di. Ken­­di­­leri de yeryüzüne çık­tık­la­rın­da gö­­rün­mez olurlar, sa­de­ce bü­yü­cüler göre­bi­lir­di. Ge­­leceğin şaman­la­rı­nın ma­ne­vi ataları sa­­yı­lır­lar. Bir Ya­kut mitolojisine göre Bü­yük A­­ba­ası’nın, oğlunun ke­­mik­le­ri­ni beşikde top­la­­ya­rak tekrar dirilttiğinden söz edilir. Bu varlıklar kö­ken­le­ri­ne öre diğer ruh­lar­dan fark­­lılaşır ve zıt bir kutupta de­ğer­len­di­ri­lir­ler. Bkz. Şa­man, Şamanlık, Albastı, Türk­ Di­ni.
ABASO: (Afrika). Twi dilini kullanan Afrika toplumlarından Asantlar’da özel tanrıardandır. Asantlar bunlara büyük saygı duyarlar. Kandan ve diğer maddelerden doayı kararmış taburelerle bu tanrıyı yardıma çağırırlar.
ABASOMLAR: (Afrika). Afrika top­lum­la­rın­­dan Asantlar’da özel tan­rılardandır. A­sant­lar bunlara büyük say­gı duyarlar. Kan­dan ve diğer maddelerden dolayı ka­rar­mış ta­­burelerle bu tanrıları yardıma çağırırlar.
ABASSİ ABUMO: (Afrika). Afrika ka­bi­le­le­rinden İbi­bos­la­rın tan­rı­larından Ton­nant’­ın şe­re­fi­ne dü­zen­le­dik­le­ri ve düzenli o­la­rak in­­san kur­ban ettikleri şölen. Eliade’ye göre de tanrının ismidir. Bu tanrıya insan kurbanı sunarlar diye ifade eder. Bkz. Tonnant.
ABASSİ AJUNO: (Türk). Ya­kut­larda kötü ruh­larla i­liş­ki­ye ge­çen şamanlara verilen i­sim. Bkz. Şamanlık.
ABASSİ YSYAKH: (Türk). Abası Isıah. Ya­kut Türk­le­ri arasında son­­ba­har­da yapılan şenlik. A­çık havada, akşam yapılır. Kara ruhlara özelikle de onların başkanı olduğuna inanılan Ulu To­yon’a hasredilir. Bu bay­ra­mın yöneticisi dokuz erkek şamanla dokuz kadın şamandır. Bu şen­­­lik­de beyazlar gi­yin­miş, beyaz bir a­ta bin­­miş [aiy-tuola(iyi ruh)] de­nen ba­har kötü ruh Abassy-uola (kış) ile döğüşür. Can­lan­dır­ma a­yi­nidir. Bkz. Türk Dini, Ayıı Isıah.
ABASSİ: (Afrika). Afrika, Nijerya ka­bi­le­le­rinden Efik’in yaratıcı tanrısı, tüm in­san­lı­­ğın tanrısı ve ba­bası. Abassi Dün­ya ü­ze­rin­de bir insan çiftinin yer­­leş­mesine izin ver­mek için ka­rısı Atai’den talimat aldı, an­­cak, bilgelikte Abassi’ye üs­tün o­la­bi­le­cek­le­ri en­di­şe­si ile ü­re­me­­le­rini ve çalış­ma­larını yasakladı. Bir süre için insanlar bu ku­rala i­taat et­tiler, ama en sonunda çalışmaya baş­­la­dı­lar ve ço­­cuklara sahip oldular. Bu ne­­­­den­le Atai adam ile ka­rı­sı­­nı sap­tır­dı ve ço­cukları arasında kavga ve u­yuş­maz­lıklara ne­­den oldu. On­ların iki çocuğu vardı ve ço­cuk­­­lar bü­yü­dük­le­rin­de cen­neti terk­etmek ve dün­yaya yer­leşmek istediler. A­bas­si, ço­cuk­la­rının daha sonra on­lara saldırabilecek sa­vaş­­çı in­sanların ortaya çık­ma­sı­­na neden ol­ma­larından kork­tu a­ma Atai çocukların as­la çift­­leş­me­mesini, ça­lış­ma­masını ve ye­mek yemek i­çin cennete geri dön­me­le­ri­ni sağ­la­ya­rak ço­cuk­la­rın ay­rılması ve dünyada ya­şa­ma­sı için Abassi’yi ikna etti. Bu dü­zen­le­me bir süre işe ya­radı, ancak sonra ço­cuk­lar sa­ban sür­me­ye, ekip biç­meye, hasat top­la­ma­ya ve seks yapmaya baş­la­dı­lar ve kısa za­manda dünya on­la­­rın soyundan gelen kim­­se­ler ile dolmaya başladı. A­tai onlara ö­lüm ve tartışmayı vererek bu problemi çöz­dü. En es­ki anne ba­ba­lar he­men öl­dü ve on­la­rın soyu o za­­mandan beri kavga et­mek­­te ve ölümle karşı­laş­mak­tadır. Abassi ve A­ta­i­‘­ye gelince on­lar in­san­lık­tan o ka­dar tiksi­ni­yor­lardı ki, in­san­lığa hiç al­dır­ma­dan cen­net­te u­zak ve yalnız ya­şa­dı­lar.
ABASSY- UOLA: Bkz. Abası.
ABATHUR: (İran). Abatur. İran mitolojisinde, ölümün yar­g­ı­cı olarak rol oynayan bir yaratık. A­dı, ‘terazisi olan’ anlamına ge­lir. Dönen ruhları ve onların ey­lem­lerini tartar ve buna göre on­la­rın cennete mi yoksa alt dün­ya­ya mı (yer altı/suçlular dün­ya­sı) gönderileceğini belirler. Gü­ney Irak’ın ve güneybatı İran’ın ka­dim insanları arasında, A­bat­hur ‘üçüncü hayat’ın canlı sim­ge­sidir.
ABATON: (Mısır). Bigge A­da­sında bir O­si­ris ta­pı­na­ğının Yu­nan­ca adı. Erişilmez an­­la­mın­da­dır. Bkz. Osiris.
ABATUR: (Sabi, İran). Abathur. Bhaq-ziva. İ­­ran mi­to­lo­ji­sin­­de, ölümün yar­­g­ı­cı o­larak rol oynayan bir yaratık. A­dı, ‘terazisi o­lan’ an­la­mı­na ge­lir. Ruh­ları ve ruhların yaptıklarını tar­tar ve bu­na göre on­­la­rın cennete mi yoksa alt dün­­ya­­ya mı (yer altı­/­suç­lu­lar dün­­ya­sı) gön­de­ri­le­­ceğini be­lirler. Sabiilik’te yüce tan­rı­­dan dü­şüşün ve ya­ra­tı­lışın bir saf­ha­sını o­luş­tu­ran üçüncü ha­yatın ki­­şi­leş­ti­rilmiş hali; bir De­mi­urg; düşmüş bir ışık ru­hu; De­mi­urg Ptahıl’in babası. Kı­ya­met son­rası diğer düş­müş ışık ruh­ları gi­bi Hibil Zi­va tarafından vaf­tiz e­di­le­rek te­miz­le­ne­ce­ği­ne ve tek­rar ışık alemine kabul edi­le­ce­­ğine i­nanılır. Sabii i­nan­cı­na gö­re ö­lümle dün­ya­dan ay­rılan ruh­lar, gezegensel gö­zetleme ev­­le­rini geç­tikten son­ra Abatur’un te­ra­zi­sin­de se­vap ve günah a­çı­sın­dan tar­tılırlar. Bkz. Demiurg, Hibil Ziva, Ptahil, Sabiilik.
ABAÜ’L AHVAL: (İslam). Hal Babaları. İslam mistisizmine göre sahip oldukları hallere hakim olan, hal sahibi olduklarını başkalarına hissettirmeyen, halin tesiryle dengelerini ve her zamanki davranışlarını değiştirmeyen salikler. Abaü’l Ahval’den olanlar temkin sahibidirler. Bkz. Temkin, Telvin, Ebnaü’l- ahval.
ABBA AMONA: (Yahudi). Aramca; Baba, Ka­ba­la’­da­ki en yü­ce ilahi çift. Bkz. Kabala.
ABBA ILA’AH: (Kabala). Yahudi mis­ti­siz­mi Kabala’ya göre Chocmah Se­p­hi­ra’sından gelişen iki ana suretin daha yük­sek olanı. Bkz. Kabala.
ABBA: (Çin, Yahudi). Çin de yakın dönemlere kadar Seu-çuan e­yaletinin batısında ve ku­ze­yin­de yaşayan K’ianglar’ın i­nanç­la­rın­­da taptıkları maymun ataları. Ab­ba (baba) mu-la (gök) Sei (tan­rı) adı verilen bu tanrısal ata ak­ci­ğerleri, karaciğerleri, ba­ğır­­sak­ları, dudakları ve tırnaklarıyla bir­likte beyaz bir kağıda sa­rılmış ka­fatasıyla temsil edilir ve ona ‘Yaş­lı efendi-ata’ diye hi­tap e­di­lir. Aramca (Aramice) ‘ba­ba’ anlamında. Ya­hudi ve Hıristiyan li­te­­ra­tü­rün­de yer alan bazı dualarda tanrıya yö­nelik bir hitaptır (M. 14: 36; R. 8: 15); Hıristiyan doğu ki­li­se­le­rin­de pis­ko­pos­la­ra, patriklere ve­ya manastır başkanlarına verilen ün­van.
ABBAHU: (Yahudi). M. S. 3. yy’da Eretz Y­‘israel’de yaşamış 3. ne­silden bir Amora ve Sezerya’daki din aka­de­mi­sinin (şura’nın) baş­kanı. Ya­hudi cemaatini Roma’lı yet­ki­li­ler önünde Yunanca bil­­gisi ile temsil et­miş­tir. Yo­han­nan ben Nappaha’nın öğ­ren­cisiydi ve zamanında Ye­ru­şalayim (Kudüs) Tal­mud’­u Nezikin faslının iki üç bö­lümü ta­mam­lanmıştır. Bkz. A­mora, Nappaha, Ye­ru­şa­­la­­yim Talmudu, Yahudilik.
ABBAS B.UBADE EL- ENSARİ: (Nu­say­­rilik). Nusayriler’in ilk nakiplerinden. B­kz. Nu­say­ri­lik, Nakip.
ABBAS: (İslam). İslam peygamberinin am­ca­sı, Abdülmuttalib’in oğlu. Müslüman ol­du­­ğu fakat Peygamber’in isteği doğ­rul­tu­sun­­da müs­lümanlığını açığa vurmadan Mek­­ke’de kal­dığı söylenir. Müslümanların Mek­­ke ü­ze­ri­ne yürümeleri üzerine gelerek Pey­­gamber’e ka­tılmıştır. Mekke’nin fethi son­­rası kendisine Si­kayet görevi ve­ril­miş­tir. Bkz. İslamiyet, H­z­. Mu­ham­med, Mek­ke, Si­kayet.
ABBASİLER: (İslamiyet). 750-1258. E­me­vi­lerden sonra İslam devletinin başına ge­çen ha­life hanedan. Hanedan adını, Pey­gam­ber­‘­in amcası Abbas bin Abdül­mut­ta­lip’ten alır. B­kz. Emeviler, Halife, Hali­fe­lik.
ABBASİYAN: (İslam). Abbasi ha­lifeleri, Ab­­­basiler. Bkz. Halifelik, İslamiyet.
ABBASİYE: (İslam). Abbasiyye Med­ye­ni­ye ta­ri­ka­tı­nın Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Mu­hammed b. Abdirrahmân b. Ebibekr b. El-En­du­lu­sî taraından kurulan bir kolu. B­kz. İs­la­mi­yet, Med­­­yeniye, Tarikat.
ABBAYE: (Yahudi). M. S: 283 (280)- M. S. 338. Miş­na’­yı yo­rum­layan ve har­monize e­den 4. nesilden Ba­billi Amora, Rabay. Çağ­­­da­­şı Ra­va ile beraber ünlüdür. A­­mo­ra­i­m­‘lerin en aktiflerinden bi­­ri­sidir. Öğ­ret­men­le­ri Rab­­bah ve R. Jozef’tir. Pum­bedita Şu­­ra­sı’­nın baş­ka­nı oldu. Rava i­le be­­raber A­laha ko­nusundaki mü­na­za­raları Talmud’un içe­riği bo­­­yunca yer alır. Bkz. A­la­ha, Pum­be­dita, R. Jozef, Ra­bay, Rab­bah, Ra­va, Mişna.
ABBE BOULLAN: (Satanizm). 19. yy. Av­rupasın’da en meşhur satanist. Karmel K­ilisesi’nin bir kolunun başı olduğu ve kara bü­yü, çocuk kurbanı tatbk ettiği söy­le­nil­mek­tedir. Bkz. Karmel Kilisesi, Kara Büyü, Sa­tanizm.
ABBE DE VILLARS: (E­zo­te­rizm). M. S.1655- 1673 ? (16­75). 17. asırda ünlenmiş Gül­­haçlılar ro­manı Le Com­te de Ga­ba­lis’­in yazarı. E­ser­de yazar bir Alman Ka­ba­lacı olan Kont von Ga­ba­­lis tarafından dört ayrı soh­­bet­le gizli bilimlere sokulur. Ro­ma­nın bü­yük bölümü se­men­der, peri, gnom gibi ya­­ra­tık­larla ilgilidir. Bu var­lık­ları Pa­ra­cel­sus­‘­dan al­ma­sı­na rağmen literatüre ilk o­la­rak sokan Abbé de Villars ol­muştur. Kitab ay­rıca K­ru­zer ve Gülhaçlılar’ın p­ro­po­gan­da­sını yapar. Spi­ri­tü­a­list doğa görüşünü tem­sil et­mesine ve tanrı anlayışı ve­ya tan­rıy­la birleşme yük­sek amacı olmasına rağ­men ay­dın­lan­ma­cılarla birçok te­mas noktası vardır. Buna za­manındaki şeytan i­nan­cı­na ve ruhsal baskıya karşı ver­diği savaş örnek gös­­te­ri­le­bilir. Ga­ba­lis­‘ten Ga­balıka kavramı da türetilmiştir. Bkz. Se­men­der, Peri, G­nom, Gülhaçlılar, Ka­ba­la.
ABBE GUİBORG: (Satanizm). Fransa’da XIV. Louis döneminde, kralın metresi Ma­dam de Mon­tespan tarafından yönetilen Şeytan’a tapma ayinlerine rehberlik eden papaz. Bkz. Satanizm, Black Mass.
ABBESS: (Hıristiyan). Ab­be. Fransa’da M. S 16. yy’dan be­ri genç ruhaniler için kul­la­nı­­lan bir ünvan; Be­ne­dik­ten ta­ri­kat ku­ral­la­rı­nı iz­le­yen ve ra­hi­be­ler­den oluşan çe­şiti top­lu­luk­lar­da baş ra­hi­beye de verilen ünvan; ma­­nas­tır­larda rahibelerin başı. Ab­bess olarak seçilen ra­­hibe ha­ya­tının sonuna ka­­dar görevde ka­lır. Bu te­ri­min M. S. 514 yı­lın­dan iti­baren kul­la­nıl­dığı ifade e­dil­mektedir. Bkz. Hıristiyanlık, Be­nedikten, Rahibe.
ABBEY: (Hıristiyan). Abbeye En Regle. Hıristiyanlık’ta bir ce­ma­atin dini ve hayati ih­­­ti­yaçlarını kar­şılayan yapı gu­­ru­bu. Bkz. Ma­nastır, Hıristiyanlık.
ABBEYE EN REGLE: Bkz. Abeyi.
ABBOT: (Hıristiyan). Batı ki­lisesinde, ki­li­se hu­ku­ku­na i­lişkin belirli kurallara ve­ya Be­­ne­dik­t e­ko­­lü ku­ral­larına bağlı olan din ku­­rul­larında baş ra­hip­le­re ve­ri­len bir lakap. Be­nediktin ku­­ral­la­rı­na göre Abbot bir ma­nas­­tırı oluşturan ailenin babası sa­yılır ve do­layısıyla ay­rıcalıklı bir takım im­­­ti­yaz­lara sa­hiptir. Ma­nastır ke­şiş­lerince seçilen Ab­bot, ha­ya­tı boyunca bu görevi sür­dü­rür. B­k­z. Benedikten, Hıristiyanlık, Kilise, Keşiş, Manastır.
ABBUŞ: (Eti-Hurri). Ap­puş. Ap­pu. İyilikle kötülüğün ba­­bası. Boğazköy kazılarında e­le ge­çen tab­letlerde yazılı o­lan bu mitde Abbuş ya da Appuş do­ğan iki ço­cu­ğun­dan birine iyilik, di­ğe­ri­ne de kötülük adını verir. Ab­buş ölünce kötülük bü­tün mal­ları alıp ka­çar, iyiliğe sa­dece bir inek ka­lır.
ABCACA: (Hint). Hinduizm’de Brah­ma’­nın isimlerinden biri. Bkz. B­rahma, Hin­du­i­zm.
ABCAHASTA: (Hint). Elinde Lo­tüs Olan anlamında Ag­ni’ye verilen isimlerden biri. Bkz. Ag­ni, Hinduizm.
ABCFM: (Hıristiyan). Ame­ri­ca Board of Com­­missioners for Fo­reign Mission. M. S. 19.yy’ın baş­larında ABD ve Avrupa’da ku­­rulan mis­yo­ner­lik der­nek­le­rin­den biri. Con­g­regational Kilise ta­ra­fın­dan M. S. 1810 yılında Bos­­ton’da kurulmuş ve Kalvinci ge­leneği temsil et­miş­tir. Ana­do­lu’da Protestan can­lanmanın ilk a­dımlarını a­tan teşkilattır. Tanrının dünyevi planının Ya­hu­di­ler­le i­liş­ki­li olduğuna inanırlar. Bkz. Kalvinizm, Pro­tes­tan­lık, Congregational, Yahudilik.
ABD MENAT: Bkz. Menat.
ABD: (İslam). Kul, köle, mahluk, insan. İtaat etmek, boyun eğmek, alçakgönüllü olmak, daha açık bir ifade ile kişinin bir kimseye, ona isyan etmeden ve ondan yüz çe­vir­mek­si­zin itaat etmesi anlamındadır. Abd keli­me­si­nin masdarı olan ubudiyyet insanın sıfatıdır. Sami menşeli olduğu için; İbranca’da ve di­ğer akraba dillerde de görülen Abd kelimesi, A­rapça’da bazı hususiyetler ifade etmektedir. İslamiyet’e göre insanın yaratılış hikmetinin Al­lah’u Teala (c.c.)’ya kulluğa dayandığı kat’i nasslarla sabittir. ‘Bana karşı imtihan et­ti­ğin -başıma kaktığın- ganimet, İs­ra­il­oğul­la­rını kendine kul -köle- edindiğin için.’ ifadesindeki meal, Musa (a.s.)’ın Firavuna cevabında olduğu gibi ‘kul’, ‘köle’ edindin demektir (eş-Şuara, 26/22). İslam inancına göre zaman zaman bazı insanlar, tanrılık taslayarak Allah’a ait vasıfların kendi­le­rin­de de bulunduğunu iddia ederler. Bilhassa hüküm vermede ve kanun yapmada bu durum kendini açıkça belli eder. Allah ise bu durum karşısında bütün insanların kul olduğunu, hüküm koymanın yalnız Allah’a ait bulunduğunu, bir insanın Allah’ın hükümlerine bağlı kalarak mükemmel bir kul ve insan olacağı üzerinde Kur’an’da ısrarla durmuştur. Kur’an-ı Kerim’de: ‘Cin­le­ri ve insanları, bana ibadet etmeleri için yarattım’ (ez-Zariyat, 51/56) hükmü beyan buyu­rul­muş­tur. Bütün peygamberler abd olduklarını övünerek söylemişlerdir. Hristiyanlar tara­fın­dan tanrı olduğu ileri sürülen İsa (a.s.) bu iddiayı kesinlikle reddederek Kur’an-ı Ke­rim­‘in tabiriyle şöyle der: ‘Ben Allah’ın bir ku­luyum.’ (Meryem, 19/30). Davud (a.s.) için ‘O ne güzel bir kuldu’ (Sad, 38/30) diye buy­ru­lur­ken Eyyüb (a.s.) hakkında da sab­rın­dan dolayı şöyle ifade edilmektedir: ‘Ger­çek­ten biz onu sabırlı bulmuştuk. O ne güzel kuldu’ (Sad, 38/44). Kur’an-ı Kerim’de birçok isim ve sıfatla anılan Hz. Muhammed (s.a.s.) için en şerefli isim olarak ‘abd’ tabiri kulla­nıl­mak­tadır. Al­lah­‘­a en yakın bulunduğu Mirac ge­cesinde ken­disinden ‘abd’ diye söz­e­dil­mek­tedir (el-İsra, 17/1; en-Necm, 53/10) . Hz. Mu­ham­medn’in ‘abd’ yönü ve özelliği rasul sıfatından daha üstündür. Çünkü İs­lam­‘­a göre kul olma yönüyle Hakk’a ubudiyet ö­ze­l­liğini yansıtır; rasul yönüyle ise in­san­la­ra tebliğ özelliğini ifade eder. Allah’a yö­ne­lik kul olma özelliği, halka yönelik rasul özel­liğinden daha önemli ve daha üs­tün­dür. Bundan dolayı da Kelime-i Şehadet ve Ke­li­me­-i Tevhid’de önce abd (kul) sıfatı sonra ra­sul sıfatı zikredilmektedir. Aynı şekilde Al­lah Kur’an-ı Kerim’de ‘Allah Kur’an’ı kuluna indirdi.’ (el-Kehf, 18/1) ayetiyle peygam­ber­lik görevinden söz ederken Hz. Mu­ham­med­‘­den ‘kul’ diye söz etmektedir. Hz. Adem (a.s.)’den iti­ba­ren bütün peygamberler insan­la­rı, Allah’a ibadet etmeye davet etmişlerdir. Ni­tekim Kur’an-ı Kerim’de ‘Andolsun ki biz her kavme: -Allah’a ibadet edin, tağuta kul­luk etmekten kaçının diye- (tebligat yapması i­çin) bir peygamber göndermişizdir’ (en-Nahl, 16/36) buyurulmaktadır. Nitekim: ‘İ­man edenler, Allah yolunda cihad ederler; küf­redenler de (kafirler) tağut yolunda savaşırlar’ (en-Nisa, 4/76) ayet-i kerimesi insanların, ya Allah’a iman edip O’nun dini için cihad edeceklerini, ya da küfredip (kafir olup) tağut yolunda sava­şa­ca­ğını sarih olarak ortaya koy­muştur. Bu iki halin dışında, üçüncü bir halden söz etmek mümkün değildir. Bu mücadelenin ortaya çıkardığı hukuki bir durum ‘abd’ kavramı ile alakalıdır. Şöyle ki; abd kelimesi, köle manasına da kullanılmıştır. (el-Bakara, 2/221). Ruhlar aleminde iken Allah bütün insanlardan ‘misak’ almıştır. Bu bir anlamda Allah ile insanlar arasında tahakkuk eden manevi bir mukaveledir. Her mü’min ‘Ne zamandan beri müs­lü­man­sın?’ sualine; ‘Kalu Bela’dan beri’ diyerek, bu manevi m­u­ka­ve­le­yi ikrar eder. Kur’an-ı Kerim’de; Allah ‘ın ‘e­ma­neti’ göklere, dağlara ve yeryüzüne tek­lif ettiğini, onların bu emanetin ağırlığı karşı­sın­da endişeye düştükleri, insanın ise kendi iradesiyle yüklendiği bildirilmiştir. (el-Ah­zab, 33/72) Ruhlar aleminde gerçekleşen misak ve yük­lenilen emanet sebebiyle; insan, yer­yü­zün­de Allah (c.c.)’ın halifesi hük­mün­de­dir. Hz. Muhammed’in: ‘Her doğan çocuk, İs­lam fıtratı üzerine doğar’ sözü açıktır. İn­san; dünyaya geldikten sonra misakı u­nu­tur, emanete ihanet eder ve İslam’a karşı sa­vaşırsa ‘kölelik’ (abd, rakik, memluk, ca­riye vs...) gündeme girer. köleliğin ta­hak­kuku, ruhlar aleminde gerçekleşen misakı reddetmek ve emanete ihanet ederek İslam’a karşı savaşmakla ilgilidir. Müsteşriklerin (veya onları taklid eden kimselerin) iddia ettikleri gibi kaba kuvvetle alakası yoktur. ‘Hz. Muham­mednin hür bir insanı, kuvvet kullanarak ken­disine hizmetçi yapanın namazının asla ka­bul edilmeyeceğini ve kıyamet gününde o­nun karşısında olacağını ifade ettiği bi­lin­mek­tedir. Dolayısıyla bir İslam beldesi ka­fir­lerin istilasına uğrarsa, o beldedeki müs­lü­manlar ‘esir’ olabilirler, ancak kat’iyyen ‘kö­le’ olamazlar. Ragıp el-İsfahani; ‘abd’ kav­ramının Kur’an-ı Kerim’de dört ayrı mahiyeti ifade için kullanıldığını kaydeder. Bunlar: 1) Hukuki açıdan köle manasına: el-Bakara Suresi’nin 221. ayetinde olduğu gibi. 2) Yaratılması bakımından abd: Bu ma­hiyette, sadece Allah’a nisbet edilerek kul­lanılır. Nitekim Hz. Muhammed: ‘Hiç bi­ri­niz (elinizin) emrinizin altında bulu­nan­lara kulum demesin. Çünkü he­pi­niz Allahın kullarısınız’ diyerek bu ma­hi­ye­te işaret etmiştir. 3) Allah’a kulluk yap­ma­sı açısından abd: İster hür, ister köle ol­sun şer’i hududlara riayet eden kimse. 4) Dün­yaya ve dünya servetine kul haline ge­len abd: Hz. Muhammedn’in: ‘Kahrolsun al­tına, gümüşe ve lükse kul olan insan’ di­ye zemmettiği kimseler. Kelime-i Şehadet getirirken; bütün ilahları reddettiğimizi, sadece Allah’a iman ettiğimizi, Peygamber Efendimizin (s.a.s.) önce ‘abd’ (kul), sonra ‘rasul’ olduğunu ikrar ve tasdik ediyoruz. Kelime-i şehadette geçen kavramlardan birisi de ‘abd’ kavramıdır. İnsanın sıfatı; Allah’a kul olmasıdır: Eğer bu sıfat kaybedilirse, tağut’un esiri haline gelme tehlikesi mevcuttur. Allah’a kulluk eden kimseye ‘hür insan’, tağuta kulluk edene de ‘köle’ denilir. Bu mahiyet asla unu­tul­ma­malıdır. Adem’den beri devam e­den mücadelenin mahiyeti ‘abd’ kavramı ile izah edilebilir. Çünkü bütün pey­gam­ber­ler insanları ‘Allah’a kulluk (ibadet) edin, tağut’a kulluk etmekten ka­çının’ diyerek uyarmışlardır. Günü­müzde ‘Hakimiyet kayıtsız ve şartsız insanındır’ sloganının ar­ka­sına gizlenen tağuti güçler kuvvet kul­la­na­rak, müslümanları esir etmek arzu­sun­da­dır­lar. Bu büyük tehlike kar­şısında; ihlasla Al­lah­‘a kulluk eden mü­‘min­lerin, cihad iba­de­ti­ni ihya etmeleri za­ruridir. Gerçek manada u­bu­diyyet (kulluk); İslam’ın temel hedeflerini gerçekleştirmek için ihlasla ve sabırla gayret sarfetmektir. Bkz. Allah, Kelime-i Şehadet, Tirmizi, Buhari, Ubudiyet, Musa, Cin, İsa, Mer­yem, Davud, Eyyüb, Kelime- i Tevhid, Ta­ğut, Emanet, Müsteşrik, eş- Şuara, ez- Za­riyat, Sad, el- İsra, en- Necm, el- Kehf, en- Nahl, el- Bakara, el- Azhab, en- Nisa.

Yaşar Sıdkı Ateş

www.inanclarsozlugu.com

AD: (Hıristiyanlık). Anno Domini. Genel o­larak bütün Dünya’nın özel olarak da Hı­ris­tiyanlığın kabul ettiği takvime göre tarihlendirmede kullanılan harfler. Tan­rı­mı­zın yılı anlamında İsa’dan sonranın veya mi­lattan sonranın Latince karşılığı. Bkz. Hı­ris­tiyanlık.
ADA: (Genel). Birçok inanç sisteminde hakikat adası, kutsal ada, kutsanmışlar adası, ak ada, yeşil ada, azizler adası, huzur adası gibi ifadelerle yer alan ada kavramı bazı inançlarda ruhsal gelişme sonucunda ulaşılabilecek, öte alemle ilgili bir ortam olarak tasvir edilir. Bazı inançlarda ise ataların yaşadığı çok güzel bir kara parçası olarak düşünülür. Coğrafi bir adanın söz konusu olmadığı inanç geleneklerindeki ada sembolizminde birmerkez fikri vardır; çünkü ada denizin ortasındadır. Ada çalkantının olmadığı ve dalgaların batıra­ma­ya­cağı bir ortamdır. Bu ortam sükünet, huzur, kurtuluş fikrini içermektedir. Keza bu durum deniz yolculuğuyla simgelenir.Bir adaya varmak nefis yolculuğunun varılacağı sonucu anlatmaktadır. Kelt ve Yunan inançlarında da Ada öte alemdeki bir ortamı simgelemktedir. Ada veya addacıklar eski Türk mi­tlerinde ve inançlarında da önemli bir yer tutarlar. Oğuz des­tanındaki Kıpçak’ı annesi, nehir or­ta­sın­da bulunan bir adacıkda, ağaç koğuğunda do­ğurmuştur. Uygur’ların köken mitlerinde Uy­gur’ların ataları olan beş prens iki nehir or­tasında bulunan bir adadaki bir kayın a­ğa­cından doğmuşlardır. Macar’ların atalarıda bir geyiği takip ederek bir denizi geçtikten son­ra, bu denizin ortasındaki bir adadan ve­ya bataklık gibi bir yerden türemişlerdir. ‘Kut­sal adaları’ Altay ve Sibirya mit­le­rin­de bol miktarda bulmak mümkündür. Bkz. Türk Di­ni, Değerli Taş Adası, Büyük Huzur Adası, Mont­salvat, Ogygie, El Cezirah, Azizler A­da­sı, Hazinedarlar Adası, Deniz Yolculuğu, Aspholodes, Elysium, Yukarı Sular, Baba, Su.
ADA: (Hıristiyan). M. S. 1188-M. S. 1221. Persigne papazı. Le mans piskoposluğunda bulundu. Neuilli-sur marne papazı Faugles’le beraber Fransa’da dördüncü haçlılar seferini teşvik etti. Papa İnnocenzo III. (İnnocentius) müslümanlara karşı savaş açabilmek ile Yurtsuz John’u ikna etme görevini ona vermişti.
ADA: (İslam). Adau’llah, Aduvvu’llah. Tasavvufa göre, Fussilet suresine istinaden Allah’ın düşmanlarına verilen isim. Bkz. Tasavvuf, Fussilet Suresi.
ADAB: Bkz. Adap.
ADAB-I TARİKAT: (İslam, Tasavvuf). Ta­­rikat ehlinin gözettiği ve dikkate al­dığı yol, yöntem. Bkz. Tarikat, Alevilik, Bek-taşilik, Tasavvuf.
ADAB-I İŞRET: Bkz. Adab-ı Sohbet.
ADAB-I MÜRİT: (İslam, Tasavvuf). Müridin uymak zo­runda olduğu kurallar. Bkz. Alevilik, Bektaşilik, Mürid, Mürşid, Ta­savvuf, İslam.
ADAB-I NEFİS: (İslam, Tasavvuf). Ki­şi­nin nefsini ter­biye etmek için uygulayacağı yol­­lar, yöntemler. İslami inanca göre in­san­da her türlü kötülüğü yapmaya yatkın duy­gu hali olarak algılanan nefis, en büyük düş­­man kabul edilir. Bu bağlamda en bü­yük savaş, insanın kendi içinde kendi nef­si­ne karşı verdiği savaştır. Gaza ya da cihat de­nince, insanın kendini terbi­ye etmesi an­la­şılır. İnsan nefsini yedi aşamada terbiye e­der: Nefs-i emmare, Nefs-i levvame, Nefs-i mül­hime, Nefs-i mutmaine, Nefs-i raziye, Nefs-i merziye, Nefs- i kamile. Bkz. Nefs-i em­mare, Nefs-i levvame, Nefs-i mülhime, Nefs-i mutmaine, Nefs-i raziye, Nefs-i mer­ziye, Nefs- i kamile, Alevilik, Bektaşilik, Tasavvuf, İslam, Nefis.
ADAB-I SOHBET: (İslam). Adab-ı İşret. Sohbet. Tasavvufta Sufilerin toplantıları esnasında uymak zorunda oldukları adab kurallarıdır. Bkz. Adap, Sufi.
ADAB-I ŞEYH: (İslam). Tasavvufta Şeyh­ler­‘in uymak zorunda oldukları adab ku­ral­la­rı­dır. Bkz. Adap, Sufi, Şeyh.
ADAÇAYI: (Büyü). Botanik biliminde adı Sal­via officinalis olan bitki. Büyücülükte kes­kin kokusu yüzünden şeytanı kovan ve ruh çağıran bir bitki olduğuna inanılır ve ka­pı eşiklerinin arkasına demet halinde a­sı­lır. Bkz. Büyü,Şeytan.
ADAD: (Babil-Asur). Addad, Addu, Had­dad. Ramman, Rammon.Gökgürültüsü ge­ti­ren. Sadece Sümerlerde değil; eski Mezo­po­tamya, Anadolu, Suriye ve Filistin’de po­püler olan Asur ve Babil’in atmosfer, bulut ve fırtına tanrısı (iklim tanrısı). ‘Deniz A­şe­rat’ının oğlu olan Adad bir yağmur verici ve fırtına getiriciydi. Hititlilerce Teşub, Suri­ye­li­lerce Haddad, Kitabı Mukaddes’te ise Rim­mon ya da Rammon (gök gürültüsü getiren) olarak bilinen Adad, inanca göre tufan ola­yı­na da yardımcı olmuştur. Sembolü şimşekti ve bunu sembollerinde sağ elinde tutardı. Kutsal hayvanı ise boğa ve arslandı. Babil, Asur ve Halep şehirlerinde ünlü tapınakları vardı. Hem can veren hem de can alan ikili bir özelliğe sahipti. Dostları için yağdırdığı yağmurlarla toprağın yiyecek, şarap ve tahıl vermesini sağlar, bu nedenle bereket tanrısı denir. Düşmanları için de öfkesinin belirtisi olarak fırtına ve kasırgalarla karanlık ve ölüm getirirdi. Babası cennet tanrısı Anu idi ama Bel’in oğlu olarak da tanınırdı. Simgesi servi, kutsal sayısı 6 idi. Babil, Asur ve Aleppo’da aynı zamanda kehanet tanrısı olarak da kabul edilirdi. Ana Britanrıica’da ‘adad’a özgü tapınak bulunmadığı’ yazmaktadır. Bkz. Anu, Aşerat, Babil Dini, Sümer Dini, Baal.
ADAD’IN BUZAĞILARI: (Sümer).Sü­mer inançlarında fırtına bulutlarına verilen isim. Bkz. Adad, Sümer Dini..
ADADİ: (Mezopotamya). Mezopotamya böl­gesinde yağmur tanrısı. Harraniler ta­ra­fın­dan da tapınılan tanrılardandır. B­k­z­.­ Harran.
ADAGAN: (Türk). Atakan. Altaylılarda Dağ ruhuna verilen bir isim. Ötükenle bağlantılıdır. Bkz. Ötüken, Türkler’in Dini.
ADAĞALAAH ALA BUURAY: Bkz. Arsan Duolay.
ADAK AKÇESİ: (İslam). Bir Alevi-Bek­ta­şi tarafından, herhangi bir dileği için de­de­ye, babaya ya da çelebiye verilen para. B­k­z. Alevilik, Bektaşilik, Dede, Baba.
ADAK DİNİ: (Gizem). Walter Burkert’e göre gizem dinlerinin arka planını oluşturan, yaygın bir uygulama alanı bulan din biçimi. Daha yalın bir ifade ile bir tapım biçimi. Genellikle ilkçağlarda uygulama alanı bulmuştur. Bkz. Gizem Dinleri.
ADAK EKMEKLERİ: (Yahudi). Eski za­man­larda Kudüs’teki tapınakta her Sept gü­nü tanrı’ya adanan, İsrail’in on iki kabilesini simgeleyen on iki kutsal ekmek. Bkz. Ya­hu­dilik, Sept.
ADAK KURBANI: (İslam). Kurban e­dil­mek üzere adanan hayvanın tığlanması sı­­rasında yapılan tören. Nusayrilerde de uy­­gulanan bu kurban türü elde edilen şe­ye karşılık teşekkür için sunulan kur­ban­lar­­dandır. Adak kurbanına daha çok tür­be­­lerde rastlanılmakta ve ziyaretçinin is­te­ğinin gerçekleşmesi halinde yerine ge­ti­ril­­mektedir. Bkz. Alevilik, Bektaşilik, Kur­­­ban, Nusayrilik.
ADAK LOKMASI: (İslam). Alevilik’de kur­ban edilmek üzere tığlanan hayvanın yen­mek için hazırlanmış eti ya da bu a­maç­la bağışlanan herhangi bir yiyecek. B­k­z. Alevilik, Bektaşilik, Lokma, Kurban.
ADAK MUHABBETİ: (İslam). A­le­vi­lik’de bir Alevi-Bektaşinin, bir işinin ol­ma­­sı ya da ger­çekleşmesi için, gönülden ko­­parak bir adakta bulunması durumunda ya­­­pılan tören. Muhabbet yapılacağı her­ke­se duyurulur. Muhabbet sahibi kurban tığ­lar; yemekler pişer ve muhabbet sof­rası ku­ru­­lur. Okunan bir nefesle muhab­betin baş­la­­dığı bildirilir: Bu nefes, ayrı ayrı ezgiler ha­­linde Üçler aşkına üç kez okunduktan son­­ra muhabbet devam eder. Muhabbetlerde ka­­labalığa göre sofra ku­rulur: Mürşit sofrası en baştadır. Genel­likle her sofrada bir saki gö­rev yapar. Bkz. Alevilik, Bektaşilik.
ADAK ORUCU: (Genel).Bir çok dinde bir hastalığın, bir sı­kıntının gi­de­ril­me­sin­de, tutulan oruç. Bkz. Oruç.
ADAK: (Genel). Pek çok dinde görülen, her­hangi bir konuda tanrıya veya tanrılara gö­nüllü olarak taahhütte bulunma. Dinen so­rumlu olmadığı halde kişinin kendi rı­za­sıy­la yaptığı fiil. Kişi adağın yerine ge­ti­ril­me­si için ciddi bir yeminde de bulunabilir. Bu­rada ‘yemin’, Yahudilikte kutsal ki­tap­‘­taki çağrışımları açısından tutulmadığı veya ya­lan çıktığı taktirde, küfür iması taşır. A­daklar, Sayılar 30: 1-16’da ele alınır: ‘Bir a­dam tanrı’ya bir adakta bulunduğunda veya ken­dini bağlayan bir yükümlülük altına gir­di­ğinde; vaadıni tutmalı’. Bu bölümde ay­rı­ca bir erkeğin karısına veya bir babanın kü­çük kızına tuttuğu adağı iptal etmesi için mev­cut şartlarda yer alır. Bir adağın yerine ge­tirilme zorunluluğu; Piliştimleri takip et­meye gönderdiği askerlerini, akşama kadar ye­mek yememe konusunda adak tutmaları i­çin mecbur eden Kral Saul’un uygu­la­ma­sın­da görülür. Oğlu Yonatan adağı iste­me­ye­rek dahi olsa tutamayınca, Saul oğlunu ö­lü­me mahkum etmiş ancak halkın talebiyle vaz­geçmiştir (I. Samuel, 14: 24-45). Diğer bir olayda; evinin kapısından ilk rastladığı çı­kan kişiyi kurban edeceğine dair hakim Y­iftah’ın tuttuğu adaktır. Kızı dışarı çıkınca, ­Y­iftah adağını tutmuştur (Hakimler 11: 30-40). Eski zamanlarda en yaygın adak türü, bir korban getirme vaadiydi ve Tora’da, ta­pı­nağa böyle bir sununun getirilmesini tarif e­dilmektedir (Levililer, 7: 16-17). Bu gibi a­­daklar, tehli­ke­li veya umutsuzluk durum­la­rın­da yapılırdı (Mezmurlar, 66: 13-16) ve a­dak; tanrının bir yardımda buıunmasına bağ­lı olabilirdi. Hanna , erkek bir çocuğu ol­duğu taktirde tanrının hizmetine gi­re­ce­ği­ne dair adakta bulunmuştu (I. Samuel, 1: 11). Bazı dünyevi nimetlerden vazgeçme şek­lindeki adak ise, özellikle bir Nazir’in a­dak tarzıydı. Bunlarla beraber yerine ge­ti­ril­me­si muhtemelen mümkün olmayan a­dak­lar­da bulunul­ma­ma­sında da Kitabı Mu­kad­des ikazda bulunur (Koelet, 5: 3-4). Ya­hu­di­‘likte adak konu­sun­da üç terim kullanılır. ‘Ne­der, Nedava, Şevua’. Talmudistler acele i­çinde yapılmış ve yerine getirilmeyen a­dak­lar meseleinden dolayı, adakta bu­lun­ma­yı özendirme­miş­lerdir. Samuel şöyle de­miş­tir: ‘adağını yerine getiren dahi gü­nah­kar sayılır’ (Nedarim 22 a). Alaha bir a­da­ğın sonradan iptal edi­le­bil­mesi ihtimalini ta­şır. Bu konudaki uygulama, şahsın adakta bu­lunmayı taahhüt ettiği zaman bazı o­layları dikkate almasına veya bunların bi­lin­cin­de olmamasına dayanır. Talmud’un o­lum­suz tavrı nedeniyle bu uygulama geniş öl­çüde ortadan kalkmıştır. Fakat Şulhan A­ruh bu uygulamaya kişinin kötü a­lış­kan­lık­larından kurtulabilmesi açısından izin verir. Adak tutmamaya istisna teşkil eden durum, şahsın Tora okumaya çağrıldığında Sina­gog­‘a veya bir hayır kurumuna bağışta bu­lu­na­cağına dair vaadidir. Diğer bir gelenek de, her yıl Roş Aşana günü arefe gecesi ‘a­dak­ların iptali’ ile ilgili uygulamadır. Adak Ya­hudilik’te, sa­hi­bi­ne tanrı ile bir sözleşme ze­mini hazırlar. Fa­kat bazen de Yakub’da ol­duğu gibi tanrı ile gizli bir pazarlık söz­ko­nu­sudur (Tekvin, 28: 20, 22; Sayılar, 21: 2; 2. Samuel, 15: 8). İ­ba­det amaçlı veya ona yakın sayılır (Eyub, 22: 27) dileğin tanrı ta­ra­fından işitildiği u­mul­makla beraber (­Mez­mur­lar, 61: 5), karşılık göreceği beklentisi de vardır (Mezmurlar, 62: 12). Adağın ye­ri­ne ge­ti­ril­me­mesinin özrü olmaz (Mez­mur­lar, 65: 2; 76: 12). Hıris­ti­yan­‘­lıkta dinin ya­sak­ladığı nes­neler dışında her­çe­şit adakta bu­lu­nu­la­bi­lir. Adak kiliseye yardım ni­te­li­ğin­de de ola­bilir. Kiliseye bağışlanan büyük mülk­lerden küçük bir muma kadar, yasak olmayan ne varsa adak olabilir. En yaygın olanı mum yakma ve bir köşedeki kutuya pa­ra atmaktır. Bu konuda çoğunlukla Tev­rat’­­taki kurallara uyulmasına rağmen Hı­ris­ti­yanlıkta Ya­hu­di­liğin yasakları kadar katı ku­rallar yoktur. Eti yenen bütün hayvanlar a­danabilir. Kurbanın belden aşağısının yen­me­si yasak değildir. Bu nedenle adak olarak su­nulabilir. Adak belirli bir düşünce ve bir di­leğe yapıldığı için, neye adanacağı bil­di­ri­lir. Adaklar arasında Ayaz­malara para at­mak, okunmuş taş atmak, bez bağlamak da sa­yılabilir. Adaklar kilisenin ve mez­hep­le­rin anlayışına göre değişebilir. Bü­tün mez­hep­ler adağın mutlaka yerine ge­ti­ril­mesi ko­nusunda hemfikirdirler. Adağın ye­rine ge­tirilmesinin inançtan geldiği kabul edilir. Gi­zem dinlerinde adak diğer dinlerle he­men he­men aynı uygulamaya sahip ol­ma­sı­na rağ­men ayrı bir din gibi de ele a­lın­mak­tadır. Me­zopotamya bölgesinde savaş kaza­nan ko­mutanlar elde ettikleri ganimetlerin bir bö­lümünü kendilerinin ve şehirlerinin tan­rı­la­rına adak olarak vermeleri inancı vardı. Bu adak nesneleri genellikle bu olayla ilgili ya­zılar taşır ve tapınak hazinesine katılırdı. Sa­vaş zamanları dışında da bir tanrıya bi­ri­nin ge­nelde de bir yöneticinin hayatının af­fe­dil­me­si için ekseriyetle değerli ma­den­ler­den ya­pıl­mış tören nesneleri adanırdı. A­da­ğı adayan ki­şinin kendisi veya kölesi ta­ra­fın­dan su­nu­lan bu adaklar bir minnettarlık gös­terisi o­la­rak sunulurdu. Yatakların, ü­re­me organ­la­rı­nın, ayakların, kol ve ba­cak­­ların küçük ma­ket­lerinin de adak olarak su­nul­dukları ka­zı­lar­dan elde edilen bul­gu­lar­dan öğre­nil­miş­tir. Me­zopotamya top­lu­luk­la­rında köle­ler­de kişi­nin malı olarak tanrıya a­danmıştır. Ayrıca a­i­le­ler çocuklarını da a­dar­lardı. Kız çocukları bir tanrıya adanır, bu kız­lar ma­nas­tıra ka­pa­nır­dı. Keldanilerde a­dak daha çok kırsal ke­sim­de yapılır. Za­man­la da değişime uğramış ve­ya ter­ke­dil­miş­lerdir. Meryem Ana yortu­sun­da Mayıs a­yının ortasında koyunu olan bir ev, Asay Rab­bani almaya hak kazananlar için ki­li­senin kapısına yeni yapılmış peynir getirir. Bir diğerinde de Ağustos ayında kut­la­nan te­celli yortusunda arı kovanı olan her­kes bal getirir. Bazı araştırmacılar tarafından ba­tıl inanç olarak nitelendirilen uy­gu­la­ma­lar da vardır; hasta­la­nan bir kadının iyi­leş­me­si için kiliseye bir veya birkaç elbisesini ba­ğış­la­masına dair a­dak gibi. Ayinler es­na­sın­da ve sair za­man­lar­da kiliseye para ba­ğış­lamak ve mum adamak Keldaniler a­ra­sın­da da yaygın bir adak türüdür. Tür­ki­ye­‘­de­ki Keldanilerin eko­nomik du­rumu genel o­­larak iyi ol­ma­dı­ğın­dan bu tür a­daklar pek faz­la olma­mak­ta­dır. Alevilik i­nan­cına göre bağ­­lı bulunulan tek­keye, ge­le­nek­ler ge­re­ğin­ce, ortaklaşa fay­da­lanmak düşüncesiyle ya­pılan bağış. Bkz. Adak dini, Kur­ban, İn­ti­şi­yuma, Ayazma, Kor­ban, Roş Aşana, A­dak­ların İptali, A­le­vi­lik, Bektaşilik, Ne­zir.
ADAKA: (Sabii). Sabii literatüründe ilahi ruh. Adem’in cesedine konulan ruh. Adakas mana, Adaks ziva, Adaks kasia gibi isimleri vardır. Bütün insanların ruhunun pro­to­ti­pi­dir. Bkz. Sabiilik, Adem.
ADAKAS : (Sabii). Sabii literatüründe ilahi ruh. Adem’in cesedine konulan ruh. Adakas mana, Adaks ziva, Adaks kasia gibi isimleri vardır. Bütün insanların ruhunun prototipidir.
ADAKLARDAN KURTULMA: Bkz. Hat­­tarat Nedarim.
ADAKLARIN İPTALİ: Bkz. Kol nidre ve A­tarat nedarim.
ADALBERT: (Hıristiyan). Adelbert. M. S. 1000 - M. S. 1072. Ortaçağ’da Bremen’deki prens piskoposların en ünlüsü. Krallık yönetiminde önemli bir rol oynayan Alman Başpiskoposu.
ADALET ÇARKI: (Budhizm). Aşoka’nın hü­kümdarlığından beri Buddhist öğretinin sim­gesi olan tekerlek. Fakat bu tasvire 5. yüz­yıldan itibaren son verilmiştir. Sadece Tay­land’da Dvaravati krallığında 7. yy’dan 9.yy’a kadar ilgi görmeye devam etmiştir. Ba­zen iki metreye varan çaplarıyla çok büyük ebatlardaki bu tekerlekler bir direğin tepesine yerleştirilir. Genellikle de kenarları Budha’nın ilk vaazını çağrıştıracak şekilde ceylanlarla süslenirdi. Bazıları da Bud­hiz­me göndermeler yapan yazılarla bezenirdi. Bkz. Aşoka, Budhizm.
ADALET DA­ĞI­TI­CI­SI: (Yunan). Ne­me­sis’e ve­rilen isimlerden biri. Bkz. Nemesis.
ADALET EVLERİ: (Bahai). Bahai Ma­bet­leri. Bahailerin İlinois (ABD), Frankfurt (Al­manya), Kampala (Uganda), Sydney (A­vustralya), Panama City (Panama), Yeni Del­hi (Hindistan) ve Apia (Batı Samoa)’da bu­lunan ve Bey’tül Adl-i (Adalet Evi) a­dı­nı verdikleri ibadethaneleri. Türkiye’de Yar­gıtay’ın 13.10.1962 tarih ve 1252 esas, 23­45 sayılı kararıyla ayrı bir din olarak ka­bul edilmediğinden dolayı ayrı ibadethane ya­pımına izin verilmemiştir. Günümüzde ha­reketi yönlendiren Umumi Adalet Evi ilk kez 1963 yılında kurulmuştur. Hareket İs­lam ülkelerinde fazla yayılamamıştır. Gü­nü­müzde içlerinde ülkemizin de bulunduğu dün­yanın hemen hemen tüm ülkelerinde Ba­hai inancını taşıyan topluluklara rast­lan­mak­tadır. Ülkemizde Bahailer genelde İs­tan­bul, Ankara gibi büyük kentlerde ya­şa­mak­tadırlar. Yaklaşık olarak dünyada 2­.­000.000 civarında Bahai bulunmaktadır. U­mu­mi Adalet Evi, Bahai teşkilatının en yük­sek merciidir. Akdes Kitabında mevcut nas­s­ların dışında bir kararı vermeye ve icra et­me­ye muktedirdir. Dokuz kişiden ibaret o­lan üyeleri 1963 senesinde 54 Milli Mahfil ü­yelerinin katılımıyla Haifa ‘da, Abdülbaha ‘nın evinde yapılan seçimle tespit edilmişlerdir (her beş yılda bir bu üyeler seçimle değiştirilir). Bunlar daimi olarak Bahai idari merkezi Haifa (İsrail) da otu­rur­lar. Umumi Adalet Evi’nin vazife, salahiyet ve mesuliyetleri Akdes kitabında ve Abdül­baha’nın vasiyetnamesinde (Elvah-ı Vesaya) en ince teferruatına kadar yazılmıştır. Bütün kararlarında masum oldu­ğu­na inanılan Umumi Adalet Evi, dünya Ba­ha­i’lerinin ruhani mercii, ve dini içtimai prob­lemlerini çözen kuruluştur. Bkz. Ba­ha­ilik, Abdülbaha.
ADALET ÖĞRETMENİ: (Yahudilik). Atalarının ha­si­dimler olduğu düşünülen ve Kum­ran Cemaati denilen mez­­hebin kurucu­su­na ve­ri­len isim. Saduki bir rahip, or­todoks ruhban sınıfının bir üyesiydi. Simun’un ‘e­be­diyen prens ve başkahin’ se­çilmesinden ve başkahinlik ma­kamının Hasmonlara geç­mesinden sonra Adalet öğ­retmeni bir gurup mü­ri­diy­le Kudüs’ü terketti ve Ya­huda çölüne sığındı. Kum­ran metinlerinde kötü ka­hin olarak nitelendirildiği düşünülen Simun Kum­ran’­a saldırmayı düşünürken E­riha valisi tarafından öl­dü­rülmüştür. Adalet öğ­ret­me­ni hakkında fazla bilgi yok­tur elimizde. Müritleri o­na tanrının habercisi olarak i­nanıyorlardı. Eski Ahit’i ye­ni­lediğine de inanılırdı. Es­ka­to­lo­jik Kumran cemaatini mey­dana getirerek Me­sih ça­ğının erken örneğini o­luş­tur­duğu dü­şü­nülmektedir. Bkz. Hasidimler, Eskatoloji, Yahudilik.
ADALET TANRI­SI: Bkz. Dharmaraca.
ADALET VE BARIŞ KONSEYİ: (Hı­ris­ti­yan). Papa VI. Paul’un başkanlığında II. Vatikan Konsili’nin kararlarından biri olarak meydana getirilen konsey. Konsil sonrası 20 Nisan 1967’de yayınlanan bir papalık genelgesi ile resmen kurulmuştur. Dünya adalet ve barışının İncil ölçülerinde gelişmesi faaliyelerinde bulunur. Birincisi 1 0cak 1968’de düzenlenen Dünya Barış Günü’nü organize etmesiyle tanınmaktadır. Özellikle fakir ülkelerde barış,ilerleme, insan hakları ve sosyal adalet gibi problemler üzerinde çalışır. Bkz. Paul VI, İkinci Vatikan Konsili.
ADALET: Bkz. Themis.
ADAM : Bkz: Adem
ADAM BELİAL: (Yahudi). Kabala da A­dam Kadmon’un zıddı. Bir işe yaramayan in­san anlamında şeytanın sembolü ol­du­ğu­na inanılan kavram. Bkz. Adam Kadmon, Ka­bala, Yahudilik.
ADAM MÖHLER: (Hıristiyan). 1796- 1­8­3­8. Almanya’nın yetiştirdiği en büyük Ka­to­lik din bilgini olarak kabul edilen i­la­hi­yat­çı. İdeal ve ve maneviyatçı bir yapı su­na­rak hem Roma Kilisesini savunan hem de bü­yük ölçüde Luther’in ifadelerini kul­la­na­rak Protestanlığı eleştirdiği Simgeciler adlı bir eseri vardır.
ADAM ÖLDÜRMEK: (İslam). Baş­ka­sı­nın hayatına kıymak, katl. Cinayet, bir te­rim olarak insanın hayatına ve vucut tam­lığına karşı işlenmesi yasaklanmış fiillerdir. Cinayet, öldürme ve yaralama olmak üzere iki kısma ayrılır. İslam inancına göre Öl­dür­me, dünya ve ahirette cezayı gerektiren bir fi­ildir. Dünyadaki cezası kısas, ahiretteki i­se cehennem azabıdır. Çünkü o, dünyada Al­lah’ın yaratmasına tecavüz, toplumun ve top­lum hayatının emniyetini tehdid eden bir fiildir. Kur’an’da adam öldürmenin haram olduğunu bildiren birçok ayet vardır; ‘Al­lah’ın haram kıldığı cana, haklı bir sebep ol­ma­dıkça kıymayın. Kim mazlum olarak öl­dü­rülürse biz onun velisine (mirasçısına hak­kını isteme konusunda) bir yetki ver­mi­şiz­dir. O da öldürmede aşırı gitmesin. Çün­kü o, zaten yardıma mazhar kılınmıştır.’ (el­-İsra, 17/33). Adem (a.s.)’ın oğlu Kabil’ in Habil’i öldürme suçu, öldürmenin in­san­lığa tecavüz anlamına gelen bir suç ol­du­ğunu gösterir. Nitekim Kur’an’da bununla il­gili olarak ‘Bu yüzden İsrailoğulları’na şu ger­çeği hükmettik: Kim bir canı, bir can kar­şılığında veya yeryüzünde bir fesat çı­kar­maktan dolayı olmaksızın, öldürürse, bü­tün insanları öldürmüş gibi olur.’ (el-Ma­ide, 5/32) ayeti yer almaktadır. Katil için kı­sas cezası şu ayetle sabittir: ‘Ey iman e­den­ler, öldürenler hakkında size kısas (mi­sil­le­me) yazıldı. Hür hür ile; köle köle ile; dişi di­şi ile kısas edilir. Fakat öldürenin lehinde, öl­dürülenin kardeşi (velisi) tarafından cüz’i bir şey af olunursa kısas düşer. Artık örfe u­yarak, maktulün velisine güzellikle ö­de­me­de bulunmak gerekir. Bu, Rabbinizden bir hafifletme ve esirgemedir. O halde kim bu aftan ve diyetin edasından sonra, katile ve­ya yakınlarına karşı tecavüzde bulunursa, o­nun için pek acıklı bir azap vardır. Ey akıl sa­hipleri kısasta sizin için bir hayat vardır. U­mulur ki sakınırsınız. ‘ (el-Bakara, 2/178-179). Kısas hükmü, geçmiş semavi dinlerde de yer almıştır: ‘Biz onda (Tevratta) onların ü­zerine şunu da yazdık: Cana can, göze göz, buruna burun, kulağa kulak, dişe diş kar­şılıktır. Sonuç olarak yaralar birbirine kısastır. Fakat kim bu hakkını bağışlarsa, o kendisine keffarettir. Kim Allah’ın indirdiği i­le hükmetmezse onlar zalimlerin ta ken­di­le­ridir.’ (el-Maide, 5/45). Kur’an başkasını kas­den öldüren katil için bir ceza daha bil­dirir; ‘Kim bir mümini kasden öldürürse, ce­za­sı içinde ebedi kalıcı olmak üzere ce­hen­nem­dir. Allah ona gazabetmiş ve lanet et­miş­tir. Ve ona büyük bir azap hazırlamıştır.’(en-Nisa, 4/93). Hadiste, ki­şi­nin ancak üç du­rumda ve hakim kararıyla öl­dü­­rü­le­bi­le­ceği bildirilmiştir; ‘Müslümanın kanı ancak üç şeyden birisi ile helal olur. Zi­na eden ev­li, cana karşılık can, dinini terk­eden ve İs­lam toplumundan ayrılan kimse.’ Başka bir hadiste de şu ifade vardır; ‘Kişinin kanı üç durumda helal olur: İmandan sonra kafir olan yahut evlilikten sonra zina eden yahut da haksız yere bir cana kıyan kimse.’ Katlin ve intiharın haramlığı konusunda çeşitli hadisler nakledilmiştir: ‘Bir müminin öldürülmesi, Allah katında, dünyanın sona er­mesinden daha büyük bir olaydır.’ ‘Şüp­hesiz, sizin kanlarınız ve mallarınız; bu gü­nü­nüzün, bu ayınızın ve bu beldenizin haram ol­duğu gibi birbirinize haramdır.’ ‘Yedi he­lak edici şeyden sakınınız. Bir tanesi de haklı du­rumlar müstesna Allah’ın haram kıldığı cana kıymaktır’. Kasden öldürmenin cezasını ha­dis tesbit etmiştir. ‘Kasden öldürmede kı­sas vardır. Ancak, maktulün velisinin affet­me­si halinde durum değişmektedir.’ Yani baş­kasını kasden öldüren, maktulün ak­ra­ba­ları tarafından affedilmedikçe ona kısas uy­gu­­lanması gerekir. Kasden adam öldüren kim­se asi ve fasık olur. Onun işi Allah’a kal­mış­tır. Dilerse ona azap eder, dilerse ba­ğış­lar. İslam bilginlerinin çoğunluğuna göre ka­ti­lin tevbesi makbuldür. Böyle diyenlerin de­lil­leri şu ayetlerdir: ‘Şüphesiz Allah, ken­di­si­ne şirk (ortak) koşulmasını bağışlamaz. Bu­nun dışındaki günahları dilediği kimseler için ba­ğışlar. ‘ (en-Nisa, 4/48-116). ‘Şüphesiz Al­lah bütün günahları mağfiret eder.’ (ez-Zü­mer, 39/53) İbn Abbas (r.a.) katilin bağış­la­na­bileceği konusunda aksi görüştedir. Çünkü birisini kasten öldürenin cehenneme gireceği, Nisa suresi 93. ayetle sabittir. Diğer yandan yüz kişi öldüren kimsenin tevbesinin bile ka­bu­le şayan olduğunu bildiren hadis meş­hurdur. Katilin, sürekli cehennem ateşine gi­re­ceğini bildiren ayetin, tevbe etmeden öl­me­si haliyle ilgili olduğu yahut durumunun Al­lah­‘ın dilemesine bağlı bulunduğu öne sü­rül­müş­tür. Şafii mezhebi, öldürmenin hü­küm­le­ri­ni beş kısma ayırır: Farz, haram, mekruh, men­dub ve mubah; 1- Farz: Mürted (dinden çı­kan)’ın tevbe etmediği ve düşman savaş­çı­sı­nın İslam’a girmediği yahut cizyeyi ver­me­di­ği zaman öldürülmesi farzdır. 2- Haram: Ka­nının dökülmesi caiz olmayan masum kim­senin öldürülmesi haramdır. 3- Mekruh: Bir kimsenin, kafir olan hasmını Allah’a ve Re­sulüne sövdüğü zaman onu öldürmesi mek­ruhtur. 4- Mübah: Kısas tatbik edilecek kim­seyi veya devlet başkanının savaş esirini öl­dürmesi mubahtır. Çünkü o maslahata göre öl­dürüp öldürmemekte serbesttir. Nefis mü­da­faası için saldırganı öldürmek de mubahtır. Dört büyük mezheb imamı, öldürmenin mü­bah olduğu halleri şu şekilde sıralarlar: Bir kim­se yabancı birisinin evine girdiğini; ya­ban­cı bir erkeği karısı veya yakın akrabası ile zina ederken görse onu öldürmesi helaldir. Katile kısas gerekmez. Zina, erkekle kadının rızası sonucu oluşmuşsa Hanefi ve Han­be­li­le­re göre kadının kocası onları suçüstü ya­ka­la­ması halinde her ikisini de öldürebilir. Eğer er­kek, kadını zinaya zorlamışsa kadının bu er­keği öldürmesi mübah görülmüştür. Bkz: Ha­ram, Helal, Mürted, Mekruh, Mübah, Men­dub, Dört Büyük Mezhep, Şafii, Kısas, Tev­be, Ayet, Hadis, Şirk, Adem, Habil, Ka­bil, el- İsra, en- Nisa, ez- Zümer, el- Maide, el- Bakara, Afv.


Yaşar Sıdkı Ateş

www.inanclarsozlugu.com

ADAM PAGRİA: (Sabii). Sabii inancına göre Adem’in cesedi. Adkas’ın yüce ışık kralı tarafından konulan cesed. Bkz. A­da­kas, Sabiilik.
ADAM WEİSHAUPT: Bkz. İlluminati.
ADAM: (Hırıstiyan). Çin’de yaşamış bir Nasturi papazının adı. Singan’daki meşhur Hırıstiyan kitabesinin yazarı.
ADAM: (Hıristiyan). Çin’de yaşamış bir Nasturi papazının adı. Singan’daki meşhur Hıristiyan kitabesinin yazarı. Diğer taraftan M. S. 1188-M. S. 1221 yılları arasında ya­şa­mış bir Persigne papazı. Le mans pis­ko­posluğunda bulundu. Neuilli-sur marne pa­pa­zı Faugles’le beraber Fransa’da dördüncü haçlılar seferini teşvik etti. Papa İnnocenzo III. (İnnocentius) müslümanlara karşı savaş açabilmek ile Yurtsuz John’u ikna etme gö­re­vin­i ona vermişti. Bkz. Nasturilik, Pa­paz, Hıristiyanlık, İnnocenzo III, Yurtsuz John, Haçlı Seferleri.
ADAMA MUHABBET: (İslam). Kı­zıl­baş­lığın ilkeleri sıralamasında yer alan, Tan­rı’nın eksiksiz bedenleşmesi olarak al­gı­la­nan insanı sevme. Kızılbaşlıkta ‘adama mu­hab­bet’, in­sa­nı sevme demektir. Bkz. A­le­vi­lik, Bektaşilik, Kızılbaşlık.
ADAMA: (Hıristiyan). Admah. Güney Pen­tapolis şehirlerinden biri. Kitabı Mu­kad­des’e göre Sodom ve Gomorra ile aynı za­man­da harap olmuştur. Yerinin Lut gölü gü­neyinde olduğu kabul edilir. Bkz. Sodom ve Gomora., Hıristiyanlık, Kitabı Mu­kad­des.
ADAMCIL KURT: (Türk). Kurt Kadın. Türkler’in eski inançlarına göre geceleri kurt derisine giren kadın. Türk demonolojik inanç­larına göre kadınların kurt olmalarının se­bebi başı açık geceleri dışarı çıkmalarıdır. Bizden İyiler adıyla bilinen varlıklardan ol­du­ğuna inanılır. Gündüzleri gelip kendi iş­le­rini görürler, geceleri de gidip insan yerler. Kurt elbiseleri bulunup ateşe atılırsa elbi­se­nin kokusunu alan kadın bağırır, sonrada ra­hat­lar. Bkz. Tükler’in Dini.
ADAMKADMON: (Yahudi). Adam Kad­mon. Örnek insan. Yahudi Kabala gizem­ci­li­ğin de 32 oluşma aşamasının sonunda Adam Kadmon’a varılır. Adam Kadmon, başlan­gıç­tan tanrı krallığına doğru gelişen evrensel o­luş­manın sonunda varılan tanrı krallığını i­fa­de eder. Zohar’ın sem­bo­liz­min­de yer alan ve Ya­hudi gizemciliğinde i­la­hi krallığı an­t­ro­po­morf kavram dahilinde tas­vir eden bir de­yim­dir. İlahi tecellinin kü­re­sel­le­ri olarak bilinen se­firot simgesel olarak bü­yük bir insan şek­li­ni kapsayacak şekilde tarif e­dilmiştir: Te­pe­de­ki üç tane ‘keter’ (taç), ‘hoh­ma’ (bilgelik) , ‘bi­nah’(zeka) başı oluşturur. ‘Hesed’(sevgi) sağ eldir; ‘din’ (yargı) sol eldir ve bu el aynı zamanda dünyevi kötülüğün kaynağıdır; ‘tiferet’ (güzellik) kalbi ve gövdeyi tanımlar; ‘netsah’ (direnç) sağbacağı; ‘hod’ (ma­jes­te­lik) sol bacağı, ‘yesod’ (temel) da erkeklik or­ganını temsil eder. İlahi hükümdarlıktaki dişi element ise ‘malhut’ (hükümdarlık) veya ‘şehina’ (ilahi varlık), paralel bir dişi vücut olarak tarif edilmiştir. ‘Adam Kadmon’ kav­ra­mı , A­dem­‘in tanrı’nın suretinde yara­tıl­dı­ğı­na (Ya­ra­tılış, 1: 26) dair açıklamanın yoru­mu­­dur. Bu figür Hehalot veya Merkaba mis­ti­siz­mindeki eski Şiur Koma metninde yer alır. Bunda, Neşideler neşidesi’nde (5: 10-16) ‘se­v­enin’, tanrı’nın kendisi olarak an­la­şıl­ma­sı tarzındaki antromorf yorumun da et­ki­si vardır. Ortaçağlar’da ve modern çağların baş­larında bu simge, ‘tanrısal baş’ da, gizli olan a­lemleri tanımlamak amacıyla çeşitli şe­kil­ler­de kullanılmıştır. Ezoterizme göre bu p­ro­totip beden kozmik bio-kimyacılar tarafından oluşturulmuş ve soyunu genetik yozlaşmaya karşı koruyabilecek ilk örnektir. Keza insa-ı kamil olarak ad­lan­dı­rı­lan, üç boyutlu a­lem­deki tekamülünü ta­mam­­lamış, dört boyutlu sisteme geçme li­ya­­katini elde etmiş varlığın tekamül se­vi­ye­sini sembolize etmektedir. İn­san bedenine enkarne olan varlıklara göre i­de­al veya hedef oluşturan, insanlar için mü­kem­mel düzeydir. Bkz. Hehalot, Merkaba, Se­fi­rot, Zohar, Kabala, Tekvin, Neşideler Ne­şidesi, Mükemmel İnsan.
ADAMMA: (Hitit). Hititlerin inançlarında yer alan ve Kubaba ile Haşuntarhiyle be­ra­ber anılan bir tanrı. Bkz. Hitit Dini, Ku­ba­ba, Haşuntarhi.
ADAMOĞLU: (Hıristiyan). Hz. İsa’ya verilen isimlerden biri. Bkz. İsa, Allah’ın oğlu.
ADAMOTU: (Yahudi). Atropa Madragora. Patlıcangiller familyasına ait, botanikte adı mand­ra­go­ra officinalis olan bitki. Abdüs­se­lam­otu. Kan kurutan. Darağacı adamcığı. Ha­cı­lar Otu. Ya­hu­di­likte büyü yap­mak için kul­lanılan patlıcan cinsinden bir bitki. Bu bitkinin Türkler arasındaki adı, Ab­dusselam otudur. Yahudilerce cennette ye­tiştiğine ina­nı­lan bu bitkinin Roma ve Yu­nan’lılar ta­ra­fın­dan da aynı gaye için kul­la­nıldığı bilin­mek­tedir. İki çatallı olan kö­kü­nün toprağın kara ruhlarının gücünü ta­şı­dığı düşünülürdü. Adamotu köklerinin ay­ışığında bitkiye bağl­an­mış kara bir köpek ta­rafından sö­kü­le­bi­le­ce­ğine inanılır, insan e­li değ­di­r­i­le­mez­di. Or­ta­çağda, adamotunun top­raktan sö­kü­lürken, ku­laklarını tıka­ma­yan­ları öldüren veya çıl­dır­tan çığlıklar attı­ğı­na inanılırdı. A­dam­otunu top­larken, kök­top­layıcıların yüzl­e­ri­ni batıya çe­virerek, kılıçla bitkinin etrafında üç daire çizilmeli, ikinci bir kişi de büyülü sözler söyleyerek birincinin etrafında dans etmeli şeklinde bir inanç vardır. Bu şekilde büyülü özelliği kaybolmamış olur. Ayrıca bu şeklide top­la­nıl­dıktan sonra yine büyülü ö­zel­liğini kay­bet­memesi için her hafta belli günlerde şa­rap­la yıkanmalı ve temiz beyaz bir göm­lekle, kırmızı bir etek giydirilmeliydi. Bir inanca göre adamotu idam edilenlerin a­sıldığı darağacının altında insan sperminden mey­dana gelmiştir. Kök sö­kül­dük­ten sonra, has­­talıkları tedavi etmek, af­ro­dizyak olarak kul­lanmak, gebeliği ko­laylaştırmak ve derin uyku vermek için kul­la­nılabilirdi. Ayrıca o­na günlük olarak su­nu­lan parayı iki katına çı­karmakla kal­ma­yıp, isteğe göre altın ve diğer değerli ma­den­leri de ür­e­te­bil­mek­tey­di. Dişi ve eril a­dam­otları vardır. Bkz. Bü­yü.
ADAMU: (Sümer). Sümer mitlerinde ve inançlarında yaratılan ilk insan. Bkz. Sü­mer Dini.
ADANMA ŞAPELİ: Bkz. Capela do Sag­ra­do Lausperene.
ADAOYAMNA: (Mitraizm). Aldatılamaz. Mitra’nın lakaplarından biri. Aldatılamaz çünkü on­bin tane gözü, bin tane de kulağı vardır.
ADAP: (İslam). Erkan. Uyulması gereken görgü, kuralları, gözönünde tutulması gereken esaslar. En iyi hal ve hareketler, kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen e­sas­lar. Tasavvufta sufilerin uymsaı gerekn ku­ral­larada verilen isimdir. Sufiler iki türlü a­daptan bahsederler. Zahiri (Şer’i) Adap ve Ba­tini Adap. Batıni Adap tefekkür ve gönül halleriyle ilgilidir. Küçüklere evlat şefkati, bü­yüklere baba hürmeti ve akrana kardeşlik sevgisi göstermek tasavvufun genel adabının temelidir. Bkz. Adab-ı Sofiyye, Adab-ı Ta­rikat, Adab-ı Sohbet, Adab-ı Şeyh, Adab-ı Mürid, Adab-ı Nefs.
ADAPA: (Sümer). Bugünkü Irak’ın gü­ne­yin­de yer alan Sümer şehri Eridu’nun mi­to­lo­jik yurttaşı, bilge kişi. Adem’in yasak mey­veyi yemesi üzerine cennetten ko­vu­la­rak fa­ni­leş­ti­ğini anlatan hikayeye benzer A­sur-Babil mi­to­lojisinin kahramanı. Ö­lüm­süz­lük fırsatını ka­çıran insan. Mısır’da Tel-el-amarna mah­zen­lerinde çivi yazısı ile ya­zıl­mış tabletler halinde bulunan Adapa mi­to­lojisi, insanın bir zamanlar ölümsüz olma fır­satını yakaladığı hal­de elinden ka­çır­dı­ğı­nı anlatır. Adapa a­dın­da bir bilgin, tanrısal bil­giye eriştiği halde tan­rılık ö­lüm­süz­lü­ğü­ne erişemediğinden ya­kı­­nır­mış. Bir gün, ka­yı­ğının devrilmesine kı­za­­rak Gün yeli tan­rı­sı­nın kanatlarını kırmış. Tan­­rı Anu’nun baş­kan­lığında bütün tanrılar, onu yargılamak i­çin toplanmışlar. Yargının so­nunda A­da­pa­‘­ya ölüm ekmeği ye­di­ri­le­ce­ği­ni bilen Ea, bu ek­meği yememesini fı­sıl­da­mış. Oysa A­da­pa­‘yı beğenen tanrılar o­na ö­lümsüzlük ek­me­ği vermişler. Adapa’da E­a­‘nın sözüne u­ya­rak ekmeği yememiş. İn­san­oğlu da A­da­pa yüzünden ölümsüzlük fır­satını kaçırmış. Bkz. Sümer Dini, Ea, A­nu.
ADAR BURZİN: (Zer­düşt­lük). Zer­düşt­lük­te en büyük, kutsal üç ateşten biri. Bkz. Zerdüştlük, Ateş.
ADAR CAŞAN: (Zerdüştlük). Büyük bir şen­­­lik ateşi hazırlanmasında dolayı ateş bay­­­ramı denilen tören. Bkz. Zerdüştlük.
ADAR MAH: (Zerdüştlük). Zerdüştlüğün di­­ni takviminde Nevruz’dan önceki yü­zün­cü güne verilen isim. Bkz. Zerdüştlük, Nev­ruz.
ADAR: (Yahudilik, Zerdüştlük). Yahudi di­ni tak­vi­mi­nin 12. ayı. Tişri’den itibaren sa­yıldığında İb­­rani yılının altıncı ayıdır. Bir ‘Sım­rama yı­lında’ ikinci bir Adar ayı ek­len­miş­tir. Ma­ma­fih normal olarak adar ayı 29 gün çeker ve Şubat-Mart aylarına denk ge­lir. Burç­lar­daki simgesi olan balığı Rab­bi’­ler, ‘bereketi çağrıştıran’ şeklinde yo­rum­la­mış­lardır. Babil kökenli olan Adar, Kitabı Mu­­kad­des’te birçok defalar zikredilmiştir. Ge­­le­neğe göre Moşe Rabenu 7. Adar günü doğ­­muştur. Bu ayın en önemli dini bayramı 14 adarda kutlanan Purim’dir. Sıçrama yı­lın­da birinci Adar’ Adar Rişon’ ayı (30 gün­lük) ve ikinci Adar ‘Adar Şeni’ ayı (29 gün­lük)dür. Normal bir Adar’da bulunan tüm önemli tarihler, Purim dahil, ikinci A­dar­‘a nakledilir. Bar Mitsva veya Bat Mit­s­va’ların ikinci Adar’da, ölüm yıl­dö­nüm­le­rinin de birinci A­dar’da yapılması, kar­ma­şayı önlemesi açı­sın­dan genellikle bir Alaha ku­ralınca uygulanır. Purim nedeniyle se­vinç­­li bir ay olarak kabul edilen Adar a­yın­da zaman içinde Purim gününde Ester oru­cu da uygulanmaya baş­lan­mış­tır. Zerdüşt­lük­te de ateş üstünde ha­ki­mi­ye­ti olan me­le­ğin adı. Zerdüşt dini tak­vi­min­de ayın do­ku­zun­cu günü. Akkadların dinlerin de Mu-lil’in oğludur. Güneş tanrıdır ve ge­ce­den doğduğuna inanılırdı. Yeraltı dünyasının tan­rısı olarak da tapınılan Adar’ın hanımı şa­fa­ğın hanımı diye geçer. Tepe noktadaki gü­neş olarak düşünülen bu tanrı tanrıların sa­vaş­çısı, savunucusu ve babasının ha­ber­ci­si­dir. Bkz. Bar Mitsva, Bat Mitsva, Pu­rim, A­la­ha, Moşe Rabenu, Ester, Ya­hu­di­lik.
ADARBAD MAH­RAS­PAN­DAN: (Zer­düşt­lük). Zerdüşt­lerde büyük din a­da­mı. Bkz. Zerdüştlük.
ADARO: (İlkel). Salamon Adaları yerlileri mitolojilerin de denizin ruhu. Dr. C. E. Fox’a göre, Solomon adalarındaki San Cristobal halkı, insanın çift ruhlu olduğuna inanırlar. Bu ruhlardan birine ‘Adaro’ denir ki, bu gölge-ruhtur ve ‘eril karakterli’dir.
ADARUTA: (Urartu). Urartu tanrılarından. Bkz. Urartu Dini.
ADAT: Bkz. Avait.
ADAV: (Kafkas, Nart). Nart destanlarında kah­raman­la­rın savaştığı, yeraltı yaratık­la­rından devler.
ADAVİLER: Bkz. Yezidilik.
ADDA- GUPPİ: (Asur). Şu­mu­a-damga. Asurlular’da 2. Nabukadnezzar’ın ö­lü­mün­den sonra başa geçen Harran asıllı bir Arami olan Nabonidus’un annesi. M.S. 1906’da Harran’da yapılan kazılarda ele geçen bazı kitabelerde Harran’ın ay tanrısı Sin’in rahibesi olarak adı geçer. Kitabelere göre, 104 yıllık hayatı boyunca kral Asurbanipal döneminden Nabonidus’un hükümdarlığının dokuzuncu yılına kadar devam eden zaman zarfında tanrılar Sin, Ningal, Nusku, ve Sdarnunna’nın ra­hi­be­sidir. Bkz. Sin, Ningal, Nusku, Sdarnunna.
ADDA: (Sümer). Addu. Adad’ın i­sim­le­rinden biri. Bkz. Adad, İşkur, Sümer Dini.
ADDAİ DOKTRİNİ : (Hırıstiyan). Melfonuso dı- Aday. Batı kaynaklarında Doctrine of Addai the Apostle olarak bilinir. Bkz. Abgar, Addai Doktrini.
ADDAİ: (Hıristiyan). Aziz Aday. Mar Ad­dai. Hıristiyanlığın İran, Mezopotamya ve Mı­sır bölgelerine yayılmasında, Kalde Ki­li­se­si geleneğine göre rol oynayan Havari Aziz Thomas’ın kardeşi. Bazı araştırmacılar Aday’ı M. S. 3. yy’a tarihlendirirler. M. S.1. yy’da ya­şadığına inanılan ve Edessa (Urfa)’da ki­li­senin geleneksel kurucusu olduğuna i­na­nı­lan kişi. Süryani kaynakları Aday’ın Amid (Diyarbakır), Nusaybin, Dicle’nin doğusu, Beszebday (İdil), Hadyab(Erbil), Begermay, Keş­ker, Ahaz ve civarlarını dolaşarak Hı­ris­ti­yan­lığı yaydığını, Erbil’e Fıkido adı bir piskopos atayarak Urfa’ya geri döndüğünü yazar. Urfa’da ölür ve adına yapılan kilise de gömülür. Addai’ye ait olduğu düşünülen Addai Doktrini’ne göre Addai, Thomas tarafından Edessa kraı Abgar’ı iyileştirmek ve dine davet etmek için gönderilmiştir. Bkz. Aziz Thomas, Havari, Hıristiyanlık.
ADDANC: (Kelt). Kelt inançlarında de­niz­ler­de ve göl kenarlarında yaşayan, kısa boy­lu ucube, cüce tanrı. Görünmezlik veren si­hirli taşa sahip olduğuna inanılırdı. Bkz. Kelt Dini.
ADDE: (Hıristiyan). Hıristiyanlığa ait mi­to­lojilerde Abgar’a İsa tarafından gön­de­ri­len ve İsa’nın 72 çömezinden birinin muh­te­mel adı. Bkz. Addai, Abgar, Hz. Isa, Hıristiyanlık.
ADEA: (İlkel). Gana’nın Aşenta ve diğer kabilelerinin atalar kültü çerçevesinde yap­tık­ları ritüeller. Adea ritüelleri her 43 günde iki defa yapılır ve o günlerde ça­lış­mak ya­sak­tır. Ataları temsilen taburelerin ö­nüne ve­ya üzerine yiyecek, içeçecek ko­nul­duktan sonra ataların isimleri anılarak sağ­lık ve bereket için dua edilir.
ADEKAGAGWAA: (İlkel). Kuzey A­me­ri­ka İroquois yerlileri mitolojilerinde yaz mev­siminin ruhu, kış boyunca güneyde ka­lır ve orada istirahat ettiğine inanılır.
ADELFOS: (Gizem). Adelphi. Adelphoi. İlkçağ Yunan ve Roma gizem dinleri men­sup­larına verilen isimlerden biri. Kardeş an­la­mına gelir. Bkz. Gizem Dinleri, Yunan Di­ni, Roma Dini.
ADELGER: (Hıristiyan). Adelher. 1100 lü yıllar. Teolog. İnsan hürriyeti ile tanrı’nın düzeni düşüncesini uzlaştırma çalışmaları vardır.
ADELHEİD: (Hıristiyan). Azize. Saint A­del­heid die Heilige. M. S. 931- M. S. 999. Kut­­­sal Roma-Germen İmparatoru I. Ot­to’nun ka­rısı. Torunu III. Otto’nun na­ip­li­ği­ni­de yap­mış; bu dönemde Alman ki­li­se­si­nin hem güç­lenmesine, hem de im­pa­ra­tor­luğun ege­men­liği altına girmesine katkıda bu­lun­muş­tur. M. S. 996’ da torunu III. Otto tah­ta geçe­bi­lecek duruma gelince saraydan çekilerek kendini kilise ve manastır kurma ça­lış­ma­la­rı­na adadı. Seltz’de bulunan me­za­rın­da bazı mu­cizelerin gerçekleştiği söy­le­nir.
ADEM ÇUKURU: (Hint). Adem doruğu. Adem tepesi. Sri Lanka (Seylan) adasında bulunan bir dağın zirvesinde görülen ayak izine müslümanlarca verilen isim. Buna Budhhistler Budha’nın, Hindular Şiva’nın ayak izi diye inanırlar.Bkz. Budhizm, Şiva, Hinduizm.
ADEM KÖPRÜSÜ: (Hint). Rama ta­ra­fın­dan yaptırıldığına inanılan yol. Hintlilerce Hindistan’la Seylan arasında bulunan Adem köprüsü adlı yolun, karısı Sita’yı kurtarmak için Seylan’a giren Rama tarafından yaptırıldığına inanılır. Bu inanç Rama mi­to­lo­jisine dayanmaktadır. Bkz. Rama, Sita, Hinduizm.
ADEM’ LE HAVVA’ NIN DÜ­ŞÜŞÜ: B­kz. Düşüş.
ADEM MASİQTASI: (Sabii). Sabiilikte uğursuz sayılan günlerden birinde ölen kişiler için düzenlenen ve 7 rahip tarafından idare edilen tören. Ayrıca öldürülen, hayvan sokması veya ısırılması sonucu ölenler içinde bu tören uygulanır. Bkz. Masiqta, Sabiilik.
ADEM OĞLU: (Hıristiyanlık). Hıris­ti­yan­la­rın Kanonik İncillerinde Hz. İsa için kul­la­nılan isimlerden biri. Bkz. Hıristiyanlık.
ADEM ÖNCELİĞİ: (Hıristiyan). Adem’in yaratılan ilk insan olmadığı inancı. Fransız Kalvincilerden Isaac de la Peyrére’nin ileri sürdüğü bu iddia, canlıların tekoluş’la değil, çokoluş’la meydana geldikleri tezine dayanır. Bu iddiaya göre Adem ilk insan değildir. Bkz. Kalvincilik, Isaac de la Peyrére, Yılan Oğulları, Elohim Oğulları, Birinci Adem, İkinci Adem.
ADEM TEPESİ : Bkz. Adem çukuru.
ADEM: (Genel). Yahudi, Hıristiyan ve İs­lam inancına göre yaratılan ilk insan. Bu din­lere göre insanların babası sayılan Adem top­raktan, çamurdan yaratılmıştır. Adem’e 1000 yıllık bir ömür verilmiş, bunun kırk yı­lını Davud’a bağışladığından 960 yıl ya­şa­mış ve cennetten kovulduktan sonra nisan a­yının 6.cuma günü ölmüştür. Adem, Abu Ku­bays dağı eteğinde Hazineler Mağarasına gö­mülmüştür. Süryani Hıristiyan kay­nak­la­rı­na göre de cesedi tufandan sonra Kudüs’e gö­türülmüştür. Adem kelimesinin kökeni tar­tışmalıdır. Sümer dilinde ‘adamu’olmuş (mey­dana getirilmiş, yapılmış, ortaya kon­muş, çocuk, genç) veya Sabii dilindeki ‘­a­dam’ (kul) kelimesinden geldiği iddia e­dil­miş­tir. İbranca ‘adamah’’dan da geldiğini i­le­ri sürenlerde vardır. Eski doğu dilerinde ‘a­dam’ yerden veya yere ait insan, insanlık an­lamlarına geldiği beirtilmektedir. ‘Adem’ ke­limesinde belirsizlik ve birkaç anlam ta­şı­ma ihtimali bulunmaktadır. Dişisi ‘a­da­mah’, yeri veya toprağı belirtmektedir. İb­ran­ca kökü ‘adm’ dir. Bu kelime kırmızı renk­le de alakalıdır. Kırmızının insanın ya­ra­tıldığı toprağın rengi olma ihtimali vardır. A­kadlılar’da ‘kan’, ‘adamutu’ ise hastalığa a­id bir durum olan ‘siyah kan’ için kul­la­nıl­mıştır. Çoğulu ‘adamatu’, ‘karanlık’ ‘kır­mı­zı yeryüzü’ için kullanılır. ‘Adem’ ke­li­me­sinin kökeni dilciler arasında da tartışma ko­nusu olmuştur. Bu konuda iki görüş var­dır. Birincisi İbranca toprak anlamına gelen bir kelimeden türediğini ileri sürer. İkinci gö­rüşde Arapça bir kelime olduğunu ileri sür­mektedir. Neticede ‘adem’ kelimesi top­rak, esmer, kırmızı, yer kabuğu ve yerin to­zu anlamlarına gelmektedir. ‘Adem’ ke­li­me­sinin sözük anlamı, terminolojideki an­la­mı­nın da esasını oluşturmuş, Kur’an-ı Ke­rim, Tevrat, ve İncil’de topraktan yaratıldığı bil­dirilen ilk insana isim olmuştur. Tanah’da ‘a­dem’ kelimesi insan ve insan türü an­la­mın­da da özel isim olarak 500 yerde kul­la­nıl­mıştır. Tekvin’in ilk beş kitabında kelime hem özel (Tekvin 5:1-5), hem de insan cinsi (Tek­vin 1/2) ve ilk insan anlamlarında kul­la­nılmıştır (Tekvin II/4;IV/26). Sabiilikte A­dem’in yaratılışı yeryüzünün kötü var­lık­lar­la dolu olduğunu gören Ptahıl’in yer­yü­zü­ne hakim oacak bir kimseyi yaratma is­te­ğiy­le oluşur. İlk insanı yaratıp can­lan­dı­ra­ma­yan Ptahıl, yüce ışık kralının ruhu ver­me­si ile Ademi yaratır. Altay yaratılış des­ta­nın da Adem motifinin Kitabı Mu­kad­des’in tesiri altında olduğu söylenir. Ba­haeddin Ögel bu destanın köklerini Ma­ni­he­i­zm’e bağlamıştır. Dolayısıyla Mani’nin Tev­rat ve İncil’den etkilenmesiyle Altay ya­ra­tılış destanı da (Adem hakkında) bu tesir al­tında üretilmiştir. Adem, eski Türkler’in de­diği gibi ‘Ulug tınlıg’ veya ‘Üstünki yal­n­guklardan’ biriydi. Tanrı ona özel olarak mey­ve ve taneler vermişti. Yine Altay ya­ra­tı­lış mitolojisinde Adem Tevrattaki ö­zel­lik­le­rine ben­ze­mek­tedir. Türker’in Ay-atam ile il­gili mitlerinde de kadın erkekten sonra ya­ratılmıştır. Fakat kadın erkeğe göre küçük du­rumda değildir. Eski Ahid’i, kutsal ki­tap­la­rında bir bölüm olarak benimseyen Hıristiyanlar, yaratılış konusunda verilen bil­gi­le­ri prensip olarak kabul etmekle beraber, yap­tıkları yorumlarla Yahudilerden ay­rıl­mak­tadırlar. Adem’i ger­çek bir şahsiyetten zi­yade bir sembol olarak gördükleri için, A­de­m’in yaratılışını genel anlamda insan cin­si­nin yaradılışı şeklinde görmektedirler. Ki­tab-ı Mukaddes’in verdiği bilgileri esas a­la­rak yapılan yorumlarda, Adem kendisinden ön­ce aynı cinsten başka bir varlığın ol­ma­dığı, bütün insan neslinin ondan türediği ilk in­san olarak görülmüştür. Adem, hepsinin ö­zünü toprağın meydana getirdiği sıcaklık, so­ğuk, rutubet ve kuraklık gibi dört temel un­surdan yaratılmıştır. Toprak yaratıcı gü­cün yetkisi ile kendi kendine bir insan şekli ver­miş ve Adem’in maddi kalıbını ortaya çı­karmıştır. Bu kalıba tanrı tarafından ruh üflenmiştir. Böylece insan toprak gibi maddi ruh gibi tanrı ruhundan oluşan iki temel prensibin birleşmesinden oluşmuştur. Bazı apokrifler insanlardan da yüce bir yere Adem’i koy­muş­lardır. ‘Tanrı insanı doğru olarak yarattı ‘ diyerek Kitab-ı Mukadde’ de bunu teyid et­miştir. Adem mükemmel yaratılmıştır. Yara­tı­lışındaki üstünlük onun ilahi bir ustanın elinden çıktığını gösterir. En önemli unsuru akıl verilmiş olmasıdır. İlim sahibidir; yara­tı­lış anında ilmin kendisine verilmiş olduğu konusunda genel bir kabul vardır. Ya­ra­tılıştan bilgiye sahip olan Adem’in İbranca konuştuğu dü­şünülmektedir. İncil’lere göre i­yi­lik ve emre itaat duygusu Adem ile beraber yaratılmıştır. Yaratılış yeri Golgota (Gol­got­ha) tepesi olduğu ileri sürülmektedir. Adem hayatının ikinci mer­ha­lesini cennette ge­çir­miş­tir. Fakat Hıris­ti­yan­lar Adem’in cennet ha­yatına önem verme­le­ri­ne rağmen bilgilerin az­lığı ne­de­niy­le yete­rin­ce açıklığa ka­vuş­tu­ra­ma­­mış­lardır. Adem itaat etmeye sınır­lan­dı­rıl­mış bir özgürlükle cen­net­ten konulmuş fakat orada ‘iyilik ve kö­tü­lüğü bilme ağacıyla’ sem­bolize edilmiş olan ölümle hayat a­ra­sında tercih yapmak zorunda bırakılmıştır. Burda yasağa uymama sonucu yeryüzüne in­di­ril­miştir. Eşiyle beraber ‘asi suç’u (asli günah) iş­lemişlerdir. Adem’in dünya hayatıyla ilgili Kitabı Mukaddes’de fazla bilgi bulunma­maktadır. Kabil, Habil ve Şit adında üç ço­cu­ğu­nun adı verilmekte, Şit’in doğumunda Adem’in 130 yaşında olduğu ve 930 yaşında öldüğü bildirilmektedir. Adem’in öldüğü yer konusunda bir kaç görüş vardır. Mikail ve Uruel melekleri kefenlemiş, cennet yakın­la­rında Habil’in yanına gömmüşlerdir. Bazı gö­rüşlere göre Golgota tepesine gömülmüştür. İnsanın yaratılışı Tanah’ın Tora kitabının Tekvin bölümünde yer almaktadır. Tekvin yaratılışı bir bütün olarak ele almakta, ya­ra­tı­lışı ‘gün’ adı verilen zaman dilimleri i­çe­ri­sin­de gerçekleştirmektedir. Burada ‘in­san’ ke­li­me­si bir genellik ifade etmektedir. Tek­vin’in ikinci bölümünde yer yer yaratılış o­la­yına temas edilmekte ise de Adem ve Havva’nın so­mut bir varlıkta temsil edildiği görül­mek­te­dir. İki bölüm bütün olarak in­ce­len­diğinde in­sanın yaratılışı ve sonraki devreler an­la­tı­lır­ken ‘insan’, ‘adam’ ve ‘adem’ kelimelerinin kullanıldığı gö­rül­mek­tedir. Bu kelimeler birçok yerde birbirinin ye­rine kulla­nıl­mak­tadır. Kutsal kitap’da Tekvin I/26,27, I2/23’de ‘insan’, Tekvin, 2/5, 7, 8, 15, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 25; II3/9, 12, 22, 24; I4/1, 2’de ‘Adam’, II3/17, 21, I4/1, 25; 5/1, 3, 4, 5 cüm­le­le­rinde ‘Adem’ kelimesi kullanılmıştır. Bu üç ke­limenin aynı anlamda kullanılması öz­deş­leş­tirildiklerini göstermek­te­dir. Tekvin’de ve ayrıca Vaiz, 3,19-20; Mez­­murlar 54,29; Eyüp, 34,15) insanın top­rak­tan ya­ra­tıl­dı­ğı­nın belirtilmesi, Ademinde top­rak anlamına ge­len İbranca ‘adamah’ ke­li­me­sinden gel­di­ği­nin kabul edilmesi, ilk in­sa­nın Adem olduğu ya da Ademin ilk insan ol­du­ğu görüşünü des­tek­lemektedir. Kitabı Mu­kad­des’in diğer dil­le­re yapılan tercümelerinde bu kelimelerin birbiri yerine kullanılması anlayış fark­lı­lık­la­rı­na sebeb olmuştur. Tekvin’de Adem’in ya­ra­tıldığı belirli bir mekandan bah­se­dil­me­miş­tir. Yerin top­ra­ğından yaratıldığı belirtilerek, ya­ratma işle­mi­nin yeryüzünde olduğu ima e­dil­miştir. Mekan hakkındaki belirsizliğe rağ­men, yaratıldığı madde olarak, yeryüzünden alınan ‘ıslatılmış’ toprak şeklinde kesin bilgi vardır (Tekvin 2/6; 2/7.). Adem’in tanrı tarafından yaratıldığı bil­dirilirken, işlemin nasılı cevapsız kalmaktadır. Toprak belli bir zaman içinde in­san şekline sokulduktan sonra tanrı ona kendi ruhundan üflemiştir. İnsanın bir defada, takriben 20 yaşında olgun bir şekilde yaratıldığı, çocukluk çağını yaşamadığı anaşılmaktadır. Hayvanlara isim koymasıda doğuştan dil kabiliyetine sahip olduğunu göstermektedir (Tek­vin,2/19-20). Adem’in ne zaman yaratıldığı konusunda Tevrat’ta bilgi verilmez ancak onun yer, bitki, ve hayvanlardan sonra yaratıldığı haber verilmektedir (Tekvin I/9-10; I/11-12; I/20-21, 24-25). Tekvin’de diğer varlıklar karşı­sın­da Adem, tanrı’nın ideal tipi olarak, mümtaz bir yere oturtulmuştur. ‘Tanrı suretinde ve şekinde’ yaratılma özelliği bunu ortaya koy­mak­tadır. Yaratıldıktan sonrada tanrı tara­fın­dan cennete konmuştur. Cennetle ilgili bil­gi­ler Tekvin’in ikinci bölümünde ayrıntılı bir şekilde yer almaktadır. Bakmak ve korumak gayesiyle cennete konulan Adem bir im­ti­ha­na tabi tutulmuştur. İmtihan ise ‘yasak a­ğaç’tır. ‘İyilik ve kötülüğü bilme’ ağacından istifadeleri kesinlikle ya­sak­lan­mış­tır. Yılan’ın aldatmasıyla yasak ağacın mey­ve­sini ye­dik­ten sonra eşiyle cennetten çıka­rılmıştır. Ag­ga­da’ya göre bu çıkarma işlemi 6. günün 12. saatinde cuma günü gerçek­leş­miş­tir. Fakat cennetten nereye, nasıl çıka­rıl­dık­ları konu­sun­da kesin bilgi Tevrat’ta yer almamaktadır. Ademle eşinin dünyada Habil, Kabil ve başka bir çok çocukları olmuştur. Kendisine verilen ömrün 70 yılını (bazı araştırmacılara göre 60) yılını Davud’a verip, 9­30 yaşında ölmüştür. Hebron’daki Mach­pe­lah (hazineler) mağarasına gömülmüştür. Ya­hu­dilere göre Adem yağmur için ilk dua eden, ilk kurbanı sunan kişidir. Noachian (Nuh) kanunları Adem’e verilmiş ve sabbath (cumartesi)’ye saygı göstermesi em­re­dil­miş­tir. Eğer günah işlemeseydi Tora’nın tama­mı­nın ona ve­ri­le­ce­ği ifade edilmektedir. Ezotrik kaynaklara gö­re Adem ve Havva çifti sembolik bir an­lam taşır. Adem dünyadaki ilk insan değildir. Son devrenin başında imal edilen son pro­to­tip­tir. Bu inanca göre yer­yü­zün­de bir değil bir çok kez Adem ve Havva çifti gelmiştir. E­zoterizm’e ve Sadıklar Planı adlı öğretiye göre yeryüzündeki her devre beşında Yüksek İdare Makenizması’nın iz­niy­le yeni p­ro­to­tipler imal edilir. Bkz. Habil, Kabil, Golgota, As­li Suç, Yaratılış, Doğal A­yık­lanma, Koz­mik Aşılanma, Sadıkla Planı, Yüksek İdare Makenizması, Devre, Nom­mo’nun Gemisi, Dünya Gezegeni Okulu, Adam Kadmon, Atlantis, Mu, Devler.
Yaşar Sıdkı Ateş

www.inanclarsozlugu.com