Arama

Sözlük Nedir? Sözlük Hakkında

Bu Konuya Puan Verin:
Güncelleme: 10 Kasım 2015 Gösterim: 37.100 Cevap: 4
Miriel - avatarı
Miriel
Ziyaretçi
17 Ekim 2006       Mesaj #1
Miriel - avatarı
Ziyaretçi
Bir dilin veya dillerin kelime haznesini (sözvarlığını), söyleyiş ve yazılış şekilleriyle veren, kelimenin kökünü esas alarak, bunların başka unsurlarla kurdukları sözleri ve anlamlarını, değişik kullanışlarını gösteren eserlere sözlük denir.

Sponsorlu Bağlantılar
Sözlükler kelimelerin anlamlarını veya farklı dillerde ki anlamlarını açıklayabilir. Sözlüklerde bir kelimenin birden fazla anlamının olduğu durumlar olabilir, fakat genelde ana anlamı ilk başta gösterilir. Birçok sözlük kelime ile ilgili; okunuşu, dilbilgisi, türemiş kelimeleri, tarihi, etimolojisi, resim, kullanım bilgisi, deyim veya cümle içinde kullanımı hakkında bilgiler de verebilir. Sözlükler genelde kitap halinde bulunmaktadırlar.Sözlükler tek dilli veya çok dilli olabilir. Genel veya özel alanlarla ilgili sözlükler hazırlanabilir.

Sözlüklerde madde başlarını a-be-ce sırası takip eder. Arap harfli eski sözlüklerde madde başı Arapça kelimenin üç harfli kökünün son harfi esas alınarak sıralanırdı. XIV.-XV.yüzyıllar arasında yaşamış olan el-Kamûsü-ı-Muhît (Okyanus Sözlüğü) adlı eseri Türkçeye çeviren Mütercim Asım bu sistemi kullandı.

İlk sözlük olarak İskenderiye Müzesi kütüphanecisi Bizanslı Aristophanes’in hazırladığı eser kabul edilir. İslam dünyasında en önemli sözlük X. yüzyılda yaşayan Fârâblı İsmail Cevheri’nin Sihâh adlı Arapça eseri. Vankulu Lügatı diye bilinen Müteferrika’nın bastığı ilk kitap da bir Sihâh çevirisidir. Türk kültüründe ilk sözlük ise Kaşgarlı Mahmut’un Türkçe’den Arapça’ya Divanü Lügati’t-Türk’üdür.

Misafir - avatarı
Misafir
Ziyaretçi
27 Kasım 2008       Mesaj #2
Misafir - avatarı
Ziyaretçi
Sözlük ve Türk Sözlükçülüğü Üzerine

Sponsorlu Bağlantılar

230px Latin dictionary



SÖZLÜK VE TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜĞÜ ÜZERİNE

Dilin, dillerin nasıl ortaya çıktığı konusundaki kuramları bir yana koyarak diyebiliriz ki insan, dilin içine doğar. Onu öteki yaratıklardan ayıran en belirgin özellik dildir.

Dil, konuşmaya, anlaşmaya yarar. İnsanlar arasında bir iletişim aracıdır. İnsanın toplum olarak örgütlenmesinde, ulus olmasında dil, bir kültür aktarıcısı olur. O dili konuşan insan topluluğunun çeşitli özelliklerini, yaşayışını, inançlarını, geleneklerini vb. aktarır. İnsanın ve dolayısıyla toplumun düşünce ve duygu evreni, dil ile yansır. Alman düşünürü Wilhelm Humbolt, "Bir ulusun gerçek yurdu, dilidir. Ulusal dil yok olunca ulusal duygu da çok geçmeden yitirilebilir" der. Demek ki dil, yalnızca bir anlaşma aracı değil, bir var olma biçimidir de.

Konuşma, dili kullanma olayıdır. Konuşma, anlamlı ses birleşimlerinden kurulu sözcüklerle oluşur. Yazı olmasaydı bu anlamlı ses birleşimleri yine sözcük olurdu ama insan onu belki de ancak bir kuşağa aktarabilirdi, daha sonraki kuşaklara aktarmada başarılı olamazdı. Yazı, insan dilinin ölümsüzleşmesini sağlamıştır. Bugün "ölü dil" denilen diller bile yazılı metinlerinden çözülüyor ve onu bir zamanlar konuşmuş, yazmış ulusu tanımamızı sağlıyor.

Yazı, birtakım imlerdir, düşünceyi saptamaya yarayan imler düzenidir. Bu imler, sözcükleri ve onlardan oluşan tümceyi saptar.

Dilin en küçük ama en önemli öğesi "sözcük"tür. Sözcük, bir ya da birden çok seslemden (heceden) oluşan, tümce kurmaya yarayan ve tümce kuruluşunda özel bir görevi olan bir dil öğesidir. Bir nesnenin, bir duygunun ya da düşüncenin insan anlığındaki (zihnindeki) soyut ve genel tasarımı, anlamıdır. Ortak özellikler taşıyan bir dizi olguya ya da nesneye ilişkin genel nitelikli bir anlam içeren, dilsel kökenli her türlü simgesel tasarımdır, anlıksal (zihinsel) imgedir. Söz ise, bir duyguyu, düşünceyi eksiksiz bir biçimde anlatan sözcük ya da sözcük dizisidir. Dilbilgisi yönünden, tümcedir.

Sözcük, dilbilgisinde söz bölüklerine ayrılarak, ad, sıfat, eylem, belirteç, adıl, ilgeç, bağlaç, ünlem gibi türlere ayrılarak ele alınır. Dilbilgisi sözcük türlerini ayrıntılarıyla işler.

Sözcüğü, kavramı tanımlama yönündense, sözlükler hazırlanır. Sözlük, bir dilin genellikle bütün sözcüklerini, deyimlerini ya da belli bir alandaki sözcüklerini ya da belli bir çağda kullanılmış olan sözcük ve deyimlerini abece sırasıyla vererek anlamlarını açıklayan ya da başka bir dildeki karşılıklarını veren bir yapıttır.

Bir dilin büyüklü küçüklü pek çok sözlüğü yapılır. Her biri ayrı bir gereksinimi karşılar. Anlamını bilmediğimiz sözcükler için onlara bakarız. Bir sözcük için kimi zaman birkaç sözlüğe birden bakmak gereğini duyarız. Dili bütünüyle veren bir sözlük, hemen hemen hiçbir dilde ortaya konulamamıştır. Hiçbir dil tek bir sözlükle bütünüyle verilemez. Çünkü dil olduğu gibi kalmaz, değişir. Dil her zaman yeni sözcükler, sözcüklerse her zaman yeni anlamlar kazanabilir. Kimi sözcükler dilden düşer, kimi sözcüklerin kimi anlamları yetersiz kalır. Onun için, her zaman yeni yeni sözlükler ortaya konur.

Sözlükçülük, bugün dilbilimin her alanından, anlambilimden, yapıbilimden, kökenbilimden, anlatımbilimden, sesbilimden, dilbilgisinden yararlanıyor. Sözcükleri yapısal olarak inceleyen sözcükbilimden yararlanıyor. Sözlüklerin hazırlanmasında tutulacak yolları, yöntemleri konu alan, saptayan bir dilbilim dalı olan sözlükbilimden yararlanıyor. Sözlükçülük bütün bu bilimlerin verilerini kullanan bir alandır. Ülkemizde olmasa bile, kimi ülkelerin üniversitelerinde sözlükbilim çalışmaları olduğunu biliyoruz.

Sözlükçülük, ülkemizde bir "gönül işi" olarak sürüp gelmiştir, sürüp gidiyor. En eski sözlüğümüz ve kuşkusuz bir "dil anıtı" olan Divanü Lûgat_it_Türk'ten beri, Türk dilinin sözlüğüyle uğraşanlar hep bu işe gönül vermiş kimseler olmuştur. Atatürk'ün Türk Dil Kurumu'na gelinceye değin bu böyle olmuştur. Gerçekte, yakından biliyoruz ki, bilimsellik gözden uzak tutulmamakla birlikte, Atatürk'ün Türk Dil Kurumu'nda da sözlük işi bir gönül işi olarak yapılırdı. Ancak, yine de, o zamanki Türk Dil Kurumu'nu sözlükçülükte bir "okul" olarak görmek gerekir. Çünkü eski Türk Dil Kurumu'nda sözlükler bilgili ve yöntemli çalışmalarla ortaya konurdu.

Sözlükler için bir sınır yoktur, her alanda sözlük yapılabilir. Dili genel olarak vermek isteyen sözlükler yanında belli bir bilim, sanat ya da uğraş alanının sözlüğü hazırlanabilir. Bunlara "terim sözlükleri" diyoruz. Atasözleri için, deyimler için, argo için sözlükler düzenlenebildiği gibi, anlamdaşlar ve karşıt anlamlı sözcüklerin de sözlüğü yapılabilir. Dilin belli dönemlerinin, örneğin Osmanlıcanın ya da öz Türkçenin sözlüğü düzenlenebilir. Divan şiirinin olduğu gibi, bir yazarın da sözlüğü oluşturulabilir. Karşılıklar sözlüğü, kavramlar sözlüğü, kültür sözlüğü gibi sözlükler yapılabilir. Öğrenciler için sözlükler hazırlanabilir.

Türkçe sözlükleri tarihsel yönden düşündüğümüzde, ilk sözlüğümüz olan, Kâşgarlı Mahmut ustanın Divanü Lûgat_it_Türk‘ü Türk dili için değerini her zaman koruyacaktır. Onun, Araplara Türkçe öğretmek için hazırlanmış olduğu bilinir. Divan, yaklaşık yedi bin beş yüz sözcüğü ele alır. Türkçenin XI. yüzyıldaki durumunu ondan öğreniyoruz. Türkçe, birçok kollara ayrılan büyük bir dildir. O çağdan bu yana, her kol kendine göre gelişmiş, hem de birbirinden iyice uzaklaşacak ölçüde değişmiştir. Onun için tek bir Türkçeden söz edemiyoruz. Bugün biz,Türkçe deyince genellikle "Türkiye Türkçesi"ni anlatmak isteriz. Hazırladığımız sözlüklere "Türkçe Sözlük" dememiz bu yüzdendir.

Divanü Lûgat_it_Türk'ün Araplara Türkçe öğretmek ereğiyle hazırlanması örneğinde olduğu gibi, sözlükler belli ereklerle hazırlanır. Sözvarlığı, sözlüğün hazırlanış ereğine göre değişir. Dili tümüyle kapsamak için hazırlanan bir sözlüğün oylumuyla yalnızca ilkokul öğrencilerine yararlı olmak için hazırlanmış bir sözlüğün oylumu bir tutulamaz. Salt oylum yönünden değil, sözlüğün hazırlanış amacına göre birçok yönden ayrımlar söz konusudur. Örneğin, birçok ciltten oluşan ansiklopodilerin de bir tür sözlük olduğunu unutmamalıyız.

Türkçe sözlükler tarihine baktığımızda, Divanü Lûgat_it_Türk'le başlayan sözlükçülük Çağatayca, Kıpçakça ve Osmanlıca olarak beliriyor. Çağatayca ilk sözlüğün de Divanü Lûgat_it_Türk'le çağdaş olduğu görülüyor. Arapça, Farsça, Türkçe ve Moğolca düzenlenmiş olan bu sözlük Mukaddimet_ül_Edep yani "yazına giriş" adını taşıyordu. XIII. yüzyılın sonlarında hazırlandığı sanılan Codex Cumanicus (Kumanca Metinler Kitabı) da Kıpçakça sözlüklerin en önemlilerindendir. XIV. yüzyılda yazıldığı bilinen Et_Tuhfetüz_Zekiye fi Lûgat_it_Türkiye (Türk Dili Konusunda Zekâ Hediyesi) de önemli bir sözlüktür.

Çağatayca sözlüklerin genellikle yazın dilini, Ali Şir Nevai'nin kullandığı Çağataycayı yansıtmak ereğini gütmüş olduğu anlaşılıyor. Bu sözlüklerde Arapça ve Farsçaya yer verilmediği görülüyor. Bu sözlükler Azerbaycan'da, İran'da, kimileri de Hindistan'da yazılmıştır. Bunların en ünlüsü, yazarı bilinmeyen, XVI. yüzyılda yazılmış olan Abuşka'dır. Şeyh Süleyman Efendi'nin XIX. yüzyılda yazdığı Lûgat_i Çağatay (Çağatay Sözlüğü) de önemli bir yapıttır.

Türkiye'de basımevinin kuruluşundan önceki dönemlerde hazırlanmış olan sözlükler genellikle Arapça, Farsça öğretmek için düzenlenmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu'nda kurulan ilk Türk basımevinin bastığı ilk kitap iki ciltlik bir sözlüktü, Lûgat_i Vankulu adını taşıyordu (l729), Vankulu Mehmet Efendi, sözlüğü Cevheri'nin Sıhah 'ından çevrimişti. Daha sonraki sözlükler arasında Şeyhülislam Esad Efendi'nin Lehcet_ül_Lûgat (1795), Mütercim Asım'ın Farsçadan Türkçeye çevirdiği Burhan_ı Katı (1791) ve Arapçadan çevirdiği Kamusü'l_Muhit (1805) ünlüdür. Ama bunlar, gerçek anlamıyla Türkçe sözlükler değildir. Daha sonra Türkçe sözlüklerin de yavaş yavaş hazırlanmakta olduğu görülür ve bunlar arasında Ahmet Vefik Paşa'nın Lehçe_i Osmani adlı iki ciltlik sözlüğü (1876), Muallim Naci'nin Lûgat-i Naci (1890), Mehmed Selâhi'nin Kamus_i Osmani (1896) ve elbette Şemsettin Sami'nin Kamus_ı Türki (1899) adlı yapıtları dil ve sözlükçülük tarihi yönünden önemlidir. Bunların hepsi de Arap yazısıyladır.

Türk sözlükçülüğü, böyle denilebilirse, cumhuriyetle gelişmiştir. Latin kökenli yeni Türk abecesiyle hazırlanan sözlükler, Türkçenin gereksinimini daha iyi karşılar olmuştur.

Cumhuriyetle başlayan dönemde Hüseyin Kâzım Kardi'nin 4 ciltlik Büyük Türk Lûgati (1927-1945), İbrahim Alâeddin Gövsa'nın Yeni Türkçe Lûgat (1930), Midhat Sadullah Sander'in Resimli Yeni Türkçe Lûgat (1930), Mehmet Ali Ağakay'ın Türkçe Sözlük (1945) (bu sözlükTürk Dil Kurumu'nun Türkçe Sözlük'ünün temelidir), Ferit Devellioğlu'nun Osmanlıca_Türkçe Ansiklopedik Lûgat (1962) adlı yapıtlarını ve elbette Türk Dil Kurumu'nun 2 ciltlik Türkçe Sözlük'ünü (1983) sayabiliriz. Türk Dil Kurumu'nun 12 ciltlik Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1963-1982) ve 8 ciltlik Tarama Sözlüğü (1962-1977) adlı sözlükleri de Türk dili için birer anıt değerindedir. Mustafa Nihat Özön'ün Resimli büyük Türk Dili Sözlüğü (1971), Pars Tuğlacı'nın hazırladığı 3 ciltlik Okyanus, 20. Yüzyıl Ansiklopedik Türkçe Sözlük (1971-74) ve Kemal Demiray'ın düzenlediği Temel Türkçe Sözlük (1982) de anılması gereken genel sözlüklerdendir. Benim hazırlamış olduğum Öz Türkçe Sözlük (1966) ile Orhan Hançerlioğlu'nun Türk Dili Sözlüğü (1992) adlı yapıtını Türkçenin bir döneminin, öz Türkçenin sözlükleri olarak görmek gerekir. Hançerlioğlu'nun ansiklopedik nitelikli birçok sözlüğünü de burada anmadan geçemeyiz. Türk Dil Kurumu'nca uzmanlarına hazırlatılarak yayımlanmış olan çeşitli alanlardaki terim sözlükleri de vardır. Bunlar da belli bir gereksinimi karşılar. Benim hazırladığım Arkadaş Türkçe Sözlük (1994) ve onun daha büyüğü Türkçe Sözlük (1995) ise son yıllarda yayımlanmış Türkçe sözlüklerin en gelişmişidir.

Bu arada büyüklü küçüklü pek çok yabancı dil sözlükleri de hazırlanıp kullanıma sunulmuştur. Onları unutmuş değilim. Şu var ki genel bir anımsatma olan bu birkaç satırla Türkiye'de ortaya konulmuş sözlüklerin tümünü anmam, onları bir bir saymam olanaksızdır.
(İçel Sanat Kulübü Aylık Bülteni, Mart 1977)

Efulim - avatarı
Efulim
VIP VIP Üye
21 Şubat 2013       Mesaj #3
Efulim - avatarı
VIP VIP Üye
Sözlük
MsXLabs.org & Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi

Bir dilin bütün ya da belli bir çağda kullanılmış sözcük ve deyimlerini alfabetik sıraya göre alarak tanımlarını veren, açıklayan ya da başka bir dildeki karşılıklarını veren yapıt, lûgat. Türkçede sözlük geleneği bulunmakla birlikte, "Türkçe sözlük" geleneği oluşmamış, bu yolda ilk çalışmalar Tanzimat döneminde başlamıştır. Günümüze kalabilen "Codex Cumenicus", "Divanü Lugati't-Türk" gibi ilk sözlükler Türkçe sözlük değildirler. Divan edebiyatı döneminde de genellikle "tuhfe" adını taşıyan sözlükler Farsça, Arapça karşılıkları için düzenlenmiştir. Tanzimat döneminde anlaşılır bir dille yazma eğilimi gramer, imla sorunlarının yanı sıra sözlük konusunu da gündeme getirmiştir. Dilde yalınlaşmayı savunan Şinasi'nin büyük bir Türkçe sözlük hazırlama girişiminde bulunduğu bilinmektedir.

Bu alanda ortaya konulan ilk yapıt ise Ahmet Vefik Paşa'nın "Lehçei Osmani"sidir (1876).

Sonraki dönemlerde yayımlanan sözlüklerin başlıcaları şunlardır:
  • "Lugat-i Naci" (Muallim Naci, 1890),
  • "Kamusı Türki" (Şemsettin Sami, 1899-1901),
  • "Büyük Türk Lugatı" (Hüseyin Kâzım Kadri, 4 cilt, 1927, 1928, 1943, 1945),
  • "Türkçe Sözlük" (Mehmet Ali Ağakay, 1945);
  • "Osmanlıca-Türkçe Sözlük" (M. Nihat Özön, 1952);
  • "Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat" (Ferit Devellioğlu, 1962);
  • "Meydan-Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi" (13 cilt, 1969-1973);
  • "Tarama Sözlüğü" (TDK, 8 cilt, 1963-1977);
  • "Derleme Sözlüğü" (10 cilt, 1963-1977);
  • "Resimli Ansiklopedik Büyük Sözlük" (10 cilt, 1982).
Sen sadece aynasin...
_İrem_ - avatarı
_İrem_
Ziyaretçi
1 Nisan 2013       Mesaj #4
_İrem_ - avatarı
Ziyaretçi
Sözlük bir kelimenin anlamı veyat sözlükte anlam ve türkçedeki önemini anlatır o kelimenin başka dillerdede anlamlarını sözlükte bulabilirsiniz
Safi - avatarı
Safi
SMD MiSiM
10 Kasım 2015       Mesaj #5
Safi - avatarı
SMD MiSiM
SÖZLÜK a.
1. Her bir girişi bir sözcükle başlayan, belli bir sıraya, çoğu kez abecesel sıraya göre dizili, birbirinden bağımsız maddelerden oluşmuş öğretici yapıt. (Eşanl. LÜGAT.)
2. Bir yapıtın sonuna eklenen ve o yapıtta kullanılmış uzmanlık terimlerini veren liste.

—Bilş. Bir çeviri programında, simgesel adresler listesini ve bunların mutlak ya da aktarılabilir adreslerini basılı biçimde veren bölüm.

—ANSİKL Didaktik amaçlarına göre tek dilli ve ikidilli (kimi zaman çokdilli) diye ayrılan sözlükler çeviri araçlarıdır (yaşayan ya da ölü bir yabancı dil, bir dilin lehçesel, toplumsal argo ya da tarihsel değişkesi). Bu sözlükler arasındaki dil sözlükleriyle (sözcük sözlükleri de denir) ansiklopedik sözlükler birbirlerinden ayrılır. Birinci türden sözlükler sözcük üstüne bilgi verir: söyleniş biçimi, tarihi (kökenbilimi ve tarihlemeleri), hangi dil düzeyinde yer aldığı, tanımı, söylemdeki kullanımları (sözlükçünün uydurduğu ya da edebiyattan aktardığı örnekler) ikinci türden sözlükler özel adları da ele alırlar ve cins adları için de tanıma sözcükle anlatılan kavrama ilişkin daha ayrıntılı betimlemeler ekler. Genel sözlüklerin yanı sıra uzmanlık sözlükleri de çok çeşitli alanlara ilişkin olabilir: dilsel amaçlı (eşadlılık sözlüğü, örneksemeli sözlük, kökenbilim sözlüğü vb.) ya da belli bir sanat dalına, bilime ya da tekniğe (psikoloji, bilişim, sinema, edebiyat vb) ilişkin olarak ansiklopedik sözlük diye nitelendirilir.
Günümüzde çok sayıda hem genel, hem de özel nitelikli sözlükler üretilmektedir. Bu durum hem pedagojik gereksinimlerden, hem de bilim ve teknik alanlarındaki giderek artan karmaşıklık ve uzmanlaşmadan kaynaklanmaktadır.
Sözlüklerin içerikleri, bir uygarlık durumunun ve bir dilsel topluluğun kendisine ilişkin görüntüsünün yansımasıdır: pratik gereksinimleri karşılamayı amaçlarken sözlükler, yazarlarıyla kullanıcıları arasında, çağlarının ideolojisini ortaya koyan bir tür alışverişe yol açar.
• Türkçenin en eski sözlüğü olan Dıvanü lügat it-türk'\e (1072) sözcükler günümüzde uygulanan abece sıralamasına göre değil, arapçanın dilbilgisi kategorilerine göre (hemze kitabı, salim kitabı, muzaaf kitabı vd.) dizilmiştir. Farabi'nin Divan üledep fi beyanı lügat il-arap' ında, ondan esinlenerek Cevheri'nin Sıhah'ında (türkç. çev. Vankulu Mehmet Efendi, bas. 1729) izlenen bu yöntem daha sonra kıpçak, çağatay, osmanlı ve Orta Asya'nın türlü kültür merkezlerinde düzenlenen türkçe sözlüklerde de kullanılmıştır Divanü lügat it-türk'te türkçe sözcüklerin açıklaması yapılırken türk şiveleri, tarih, etnografya, folklor, halk edebiyatı gibi konularla ilgili geniş bilgiler verilmiş ve zengin malzeme sergilenmiştir. Türkçenin değişik şiveleriyle ilgili olan ve XII.-XIV. yy.'larda düzenlenmiş başka sözlüklerde de yer yer böyle bilgilerle karşılaşılır. Bu dönemde türkçenin sözcük zenginliğini sergileyen kaynaklar arasında şunlar anılabilir: Mukaddimet ül-edep (Zemahşerli ebül Kasım Mahmut [1074-1134), Codex Cumanicus (XIII. yy. sonu), Kitab ül-idrak li lisan il-etrak (Ebu Hayyan, XIV. yy.’ın 2. yarısı), Hilyet üt-insan ve heibet ül-lisan (ibni Mühenna), Kitabü bülgat ül-müştak fi lügat it-türk vekıfçak (Cemalettin et-Türki, XIV. yy ), Eş Şüzur üz-zehebiye ve'l-kıta il-Ahmediye fi'l -lügat İt-Türkiye (Molla Mehmet Salih) vd. Çağatay edebi dilinin kurucusu Ali Şir Ne- vai'nin yapıtlarındaki sözcükler için düzenlenmiş sözlükler (örn Abuşka sözlüğü) bulunduğu gibi türkçenin farklı coğrafi bölgelerde konuşulan daha başka lehçeleriyle ilgili sözlük çalışmaları da (Kitabı zeban ı türki [Hintli Muhammet Yakup Çingi], Senglah [Mirza Mehdi Han] vd.) yapılmıştır. Osmanlıcada kullanılan farsça ve arapça sözcükler bu dillere ait sözlüklerden yapılmış çevirilerdedir. Bu tür sözlükler arasında Ferbengi Şuuri (Şuuri Haşan, 1742), Kamus (Firuzabadi'den çev Mütercim Asım, l-lll, 1815-1818) anılabilir. Arapça (Nuhbe, Sümbülzade Vehbi) ve farsça (Tuhfe, aynı yazar) için manzum sözlükler de düzenlenmiştir. Ahmet Vefik Paşa'nın Lehçei osmani'sinde (1876) arapça ve farsça sözcüklerle birlikte türkçe sözcükler de yer alır. Ancak Osmanlı devletinde konuşulan dilin içinde arapça ve farsça sözcüklerin de yer almasına karşın temelde türkçe olduğunu vurgulayan ve yapıtını bu yolda adlandıran (Kamus-i türki, 1899-1901) ilk yazar Şemsettin Sami'dir. Batılı türkologların osmanlıca ve öteki türk lehçelerine ait türlü sözlükleri vardır: Comptentum Thesauri Linguarum Orientalium seu Onomasticum Latino Turcico Arabico Persicum (François de Mesginen, yazarın ölümünden sonra düzenlenmiş yay. 1780), Dictionnaire Français Arabe Persan et Turc (Alex Handjeri. 3 c, 1840-1841), Türkisch Arabisch Persisches Handwörterbuch (J. Th. Zenker, 1866 -1876), Versuch eines VVörterbuches der Türk Dialecte (W. Radloff, 4 c, 1893-1911) vd. Türkiye'de türkçenin türlü lehçelerini ve tarihsel dönemlerini kapsayan sözlükler hazırlanmıştır (Büyük türk lügati [Hüseyin Kâzım Kadri, 4 c, 1927-1945], Eski uygur türkçesi sözlüğü [A. Caferoğlu, 1965] vd ). Türkiye türkçesiyle yazılmış tarihsel kaynaklardan tarama yoluyla (Tarama sözlüğü, l-VII, 1963-1977), halk ağzından derleme yoluyla (Derleme sözlüğü I -XII, 1963-1982) sözlük çalışmaları yapan Türk dil kurumu, çağdaş yazı dilini kapsayan Türkçe sözlük (1945) adlı yapıtı da meydana getirdi. Türkçenin etimolojik sözlüğünü düzenleme yolunda türlü çalışmalar yapıldı (Etymologisches VVörterbuch der Turko Tatarischen [Wâmböry, 1878], Çuelgues Mat6riaux pour un Dictionnaire Etymologique de la Langue Turque [Bedros Kerestedjian, 1912], An Etymological Dictionary of pre Thirteernth Century Turkish [Sir Gerard Clauson, 1972]). Ancak pek çok türkçe sözcüğün etimolojisi henüz açıklanabilmiş değildir. Günümüzde geniş okur topluluğuna yönelik sözlüklerde (örn. Büyük Larousse sözlük ve ansiklopedisi) ancak kesinlikle belirlenmiş etimolojik bilgilere yer verilmektedir.

Kaynak: Büyük Larousse


Benzer Konular

2 Mart 2006 / Misafir Bilgisayar
23 Kasım 2007 / NeutralizeR X-Sözlük