Mecaz Anlam, Gerçek Anlam ve Yan Anlam

Mecaz (Ad Değişimi)

Mecaz, sözcükleri gerçek anlamları dışında kullanma sanatıdır. Ad değişimi de denir. Avrupa dillerinde metafor olarak geçer. Bu kelime Antik Yunancada taşıma (bir anlamı ötekine gönderme) demektir. Mecaz, Sözcük ve fikir mecazları olmak üzere ikiye ayrılır. Sözcük mecazında bir sözcük gerçek anlamı dışında, fikir mecazında ise herhangi bir fikir kendi anlamının dışında bir amaçla kullanılır.

Sponsorlu Bağlantılar

Kullanımı
Anlatımı daha etkili kılmak ve söze canlılık kazandırmak amacıyla yapılır. Mecaz, söze güzellik, güçlülük, canlılık, zarafet, derinlik ve genişlik vermek için kullanılır.

Kandilli yüzerken uykularda
Mehtabı sürükledik sularda

Yahya Kemal Beyatlı

Bu dizelerde Kandilli'nin sularda yüzmesi, mehtabın sularda sürüklenilmesi, söz ve sözcüklerin asıl anlamının dışında, güzelleştirme, anlamlandırma, zarifleştirme ve güçlendirme amacıyla kullanılmasına örnektir.

Örnek Cümleler

• Hayallere kapılmaktan vazgeçelim.
• İsteği kabul edilince havalara uçtu.
• Oyun oynarken yere kapaklandı.

Mecaz Nedir ? (Özet) :
Bir ilgi veya benzetme sonucu gerçek anlamından başka anlamda kullanılan söze mecaz, oluşan anlama da mecaz anlam denir.

Mecaz Anlam Nedir ? (Detay) :
Bir sözcüğün gerçek anlamından bütünüyle uzaklaşarak kazandığı yeni anlama mecaz anlam denir. Başka bir deyişle bir kelimenin, gerçek anlamı dışında, başka bir kelimenin yerine kullanılması sonucu ortaya çıkan anlamdır. Bu kullanımda anlatımı renklendirmek ve kuvvetlendirmek esastır. Mecaz anlamda iki kelime bir yönüyle benzerlik ilgisi kurularak birbirine benzetilmiştir.

Kullanım Amacı:
Anlatımı daha etkili kılmak ve söze canlılık kazandırmak amacıyla yapılır. Mecaz, söze güzellik, güçlülük, canlılık, zarafet, derinlik ve genişlik vermek için kullanılır.

Mecaz Anlam Örnekleri:

• Bu konuyu bir daha açmayacağım.
• İşsizlik sorunu hükümeti terletecek.
• Derdim çoktur, hangisine yanayım.
• Doktora boş gözlerle bakıyordu.
• Bu şarkıya bayılıyorum.
• Tatlı sözlerle babasının gönlünü aldı.
• Yakında savaş patlayacak.
• Hepimiz onun hafif biri olduğunu biliyorduk.
• İnce işlere aklım pek ermiyor.
• Kitapları taşırken kolum koptu.
• İlk damlalardan sonra yağmur birden coştu.
• Bu söze gençlerden biri ince bir karşılık verdi.
• Onun pişkinliğine bir anlam veremedik.
• Cesaretinin kırılmasına sen sebep oldun.

Mecaz anlamlar, benzetme ve ilgi yollarıyla yapılır. Benzetme yoluyla yapılanlardan biri istiaredir. İstiare açık ve kapalı olmak üzere ikiye ayrılır. Edebiyat dersinde söz sanatları arasında incelenir. Eğretileme ve deyim aktarması da denir.

“Kurban olam, kurban olam
Beşikte yatan kuzuya” (açık istiare)

“Tekerlekler yollara bir şeyle anlatıyor.” (kapalı istiare)

İlgi yoluyla yapılanlara ad aktarması denir. Ad aktarmasında benzetme amacı olmaz. İç-dış, parça-bütün, neden-sonuç, sanatçı-yapıt, yer-insan, yer-olay gibi ilgiler vardır. Aşağıdaki cümleler ad aktarmasına örnektir. (ad aktarması ayrıca mecaz-ı mürsel adıyla söz sanatlarında da işlenir.)

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey nazlı hilâl
Saçını kestir demedim mi?
Bereket yağıyor; çiftçinin yüzü gülecek.
Ayağını çıkarmadan girebilirsin.
Bu olaylara Ankara sessiz kalıyor.
Orhan Veli’yi okur musun?

Gerçek Anlam:
Gerçek Anlam = Temel Anlam
Kelimelerin taşıdıkları ilk ve genel anlama gerçek anlam denir. Kelimelerin sözlükteki ilk anlamıdır. Kelimenin gerçek anlamı, herkesçe bilinen yaygın anlamıdır. Buna "temel anlam" da denir.
Meselâ, “ağız” dendiğinde akla ilk gelen, organ adıdır. “göz” kelimesi de öyle.

Gerçek Anlam Örnekleri:

• Soğuktan su boruları patlamış.
• Ayağında eski bir spor ayakkabı var.
• Biraz sonra toprak bir yola girdik.
• Kanadı kırık bir martı gördüm.
• Soğuk sudan boğazı şişmişti.
• Yataktan kalkarken başımı duvara çarptım.
• Dün gece erken yattım.
• Sıcak çorbayı içince rahatladım.
• Dolaptan temiz elbiselerini çıkardı.
• Ahmet’in burnu iyi koku alır.
• Ağzında yaralar oluşmuştu.
• Elini hırsla masaya vurdu.
• İri hantal gövdesini zorlukla sürüklüyor gibiydi.
• Gölün kıyılarını yapraksız, bodur ağaçlar kuşatmıştı.

Yan anlam
Yan anlam, bir sözcüğün temel anlamıyla bağlantılı olarak zamanla ortaya çıkan değişik anlamlarından her biri. Sözcüğün gerçek anlamının dışında, ancak gerçek anlamıyla az çok yakınlık taşıyan yeni anlamlar kazanması yan anlamı oluşturur. Bir sözcüğün yan anlam kazanmasında genellikle yakıştırma ve benzerlik ilgisi etkili olmaktadır.
Meselâ “göz” dendiğinde akla ilk gelen, kelimenin temel anlamı olan organ adıdır. Ama “iğnenin gözü”, “çantanın gözü”, masanın gözü” tamlamalarındaki anlamlar benzetme yoluyla kazandırılmış yeni anlamlardır. Bunlara da yan anlam denir.
Örnekler

• Sırtım ağrıyor. (temel anlam)
• Dağın sırtına tırmandık. (yan anlam)
• ince dal (temel anlam)
• uzun, ince bir adam (yan anlam)
• Gemi battı. (temel anlam)
• Güneş battı. (yan anlam)
• İğne battı. (yan anlam)
• Yangında tüm bina yandı. (temel anlam)
• Bu yaz iyice yandım. (yan anlam)

YAN ANLAM

MsXLabs.org
Sözcüğün gerçek anlamıyla kazandığı yeni anlama yan anlam denir.

Bir sözcüğün birden fazla yan anlamı olabilir. Yan anlamla gerçek anlam arasında anlamca bağlantı vardır.
Örnek: “Kol” kelimesinin gerçek anlamı “insanın bir organı”dır.

“Çocuk kapının kolunu çıkardı” cümlesinde “nesnelerin tutulmaya yarayan bölümü” olarak kullanılmıştır. Yan bir anlam kazanmıştır.

• Uçağın kanadındaki motor bozulmuş.
• Seninle mağaranın ağzında buluşuruz.
• Paragraf başı yapmayı unutmayın.
• Kuşu uzun süre kafeste tutmayın.
• Dağın eteklerine kar yağmıştı.
• Uçurtmasına sarı bir kuyruk bağlamıştı.
• Ayakkabının burnunu yere vurdu.
• Masanın gözündeki kitapları getir.
• Defterin yaprağını yırtmışlar.
• Boru dirseğinden su sızdırıyor.
• Çocuğun çürük dişi çekildi. (Gerçek Anlam)
• Testerenin dişi kırılmış. (Yan Anlam)
• Sarımsakta iki diş var. (Yan Anlam)

Sözcükte Anlam
Sözcükte mecaz anlam

• sözcüklerin bir tek anlamla sınırlı olmadığını
• Sözcüklerin cümlelerde farklı anlamlar yüklenebileceğini
• Sözcüklerin anlamını, kullanıldığı cümlenin belirlediğini
• Sözcüklerin gerçek, mecaz ve terim anlamını birbirinden ayırabilmeyi
• Deyimlerle ikilemelerin anlam özelliklerini
• Yansıma sözcüklerin nasıl türetildiğini
• Eş anlamlılık, yakın anlamlılık, karşıt anlamlılık ve sesteşlik gibi kavramların ne anlama geldiğini
• Somut ve soyut anlamlı sözcükleri ayırmayı

Gerçek anlam:
Her sözcük, bir kavramı karşılamak üzere doğmuştur Sözcüğün bu ilk anlamına temel anlam ya da kon ulus anlamı denir Temel anlam, sözcüğün, tek başına söylendiğinde, herkeste çağrıştırdığı anlamıdır Ancak zamanla sözcüklerin yeni anlamlar kazandığı görülür İşte, sözcüklerin temel anlamı ile sonradan kazandığı ama ilk anlamla az çok ilişkili olan anlamlarına gerçek anlam denir
Örneğin “ağız” sözcüğünün tek başına söylendiğinde bizde ilk uyandırdığı anlamı: “iki çene arasında, ses çıkarmaya, soluk alıp vermeye yarayan boşluk”tur Ancak, ağız sözcüğü, zamanla aşağıdaki örneklerde görüldüğü gibi, değişik anlamlar kazanmıştır:

1 Kapların veya içi boş şeylerin açık yanı (bardağın ağzı, mağaranın ağzı)
2 Bir akarsuyun denize veya göle döküldüğü yer (çay ağzı)
3 Koy, körfez, liman, yol gibi yerlerin açık yanı (liman ağzı, körfez ağzı)
4 Birkaç yolun birbirine kavuştuğu yer, kavşak (yol ağzı)
5 Kesici aletlerin keskin yanı (bıçağın ağzı)

Dikkat edilirse “ağız” sözcüğünün sonradan kazandığı bu anlamları, temel anlamıyla yakından ilgilidir, işte “ağız” sözcüğünün ilk anlamıyla sonradan kazandığı, ancak ilk anlamı ile ilişkili olan bu anlamları onun gerçek anlamıdır

Mecaz Anlam;
Değişmece anlam
Sözcüğün gerçek anlamının dışında kullanılmasıyla kazandığı anlamına mecaz anlam denir Sözcükler, ancak cümle ya da deyimlerin içerisinde mecaz anlam kazanır
örnek
1 Yusuf Efendi, biçareye ağız açtırmıyordu
2 Onun iğneleyici sözleri hepimizi rahatsız etti
3 Ahlâkla hukuk arasında sıkı bir bağ vardır

“Ağız”, “iğneliyici” ve “bağ” sözcükleri bu cümlelerde gerçek anlamlarından sıyrılmıştır: “Ağız” sözcüğü, “ağız açtırmamak” deyimi içerisinde “başkasına söz söyleme fırsatını vermemek” anlamında; “iğneleyici” sözcüğü, “dokunaklı” anlamında; “bağ” sözcüğü de “ilgi” anlamında kullanılarak mecaz anlam kazanmıştır

Örnek Soru 1:
“İnce” kelimesi, hangi cümlede gerçek anlamıyla kullanılmıştır?
A) Kızlar, halı dokurken ince düşüncelere dalmışlardı
B) İnce ipek ipliklerle dokunan halılar daha güzeldir
C) Halı satıcısının ince davranışı müşteriyi etkiledi
D) Halı dokumak, herkesin beceremeyeceği ince bir iştir

Çözüm
“ince” sözcüğü “B’de gerçek anlamıyla kullanılmıştır: “kalınlığı az olan” Diğer seçeneklerde ise mecaz anlamıyla kullanılmıştır
Cevap B’dir

Örnek Soru 2
Hangi cümlede mecaz anlamıyla kullanılan bir kelime vardır?

A) Günlerce ondan hiçbir haber alamadım
B) Bahçenin etrafını dikenli tel ile çevirdim
C) Fırsatı kaçırdığıma hâlâ yanarım
D) Söyleyecek hiçbir sözüm yok

Çözüm:
C’deki “yanmak” sözcüğünün temel anlamı “bir nesnenin ısı ve ışık yayarak kül durumuna geçmesidir Halbuki burada sözcük, temel anlamından bütünüyle sıyrılarak “çok üzülmek” anlamında kullanılmıştır
Cevap C’dir

1) GERÇEK (TEMEL) ANLAM:
Bir sözcüğün ilk ve asıl anlamına denir.Yani bir sözcüğün söylendiği anda zihnimizde uyandırdığı ilk çağrışım gerçek anlamdır.

2) YAN ANLAM:
Bir sözcüğün gerçek anlamı yanında kullanımına bağlı olarak yeni anlamdır.

3) MECAZ ANLAM:
Bir sözcüğün gerçek anlamı dışında yepyeni bir anlamda kullanılmasıdır.

Örnekler

• Adamın tarladaki bütün ekinleri yandı. (Gerçek anlam)
• Partide çektiğimiz bütün resimler yanmış. (Yan anlam)
• Bu sınavı kazanamazsan yandın. (Mecaz anlam)
• Balkona astığım çamaşırlar kurumamış. (Gerçek anlam)
• Hazan mevsiminde kurumuş yapraklar gibi. (Yan anlam)
• Senin aşkın da beni kuruttu be güzelim. (Mecaz anlam)
• Caminin minaresi çok inceydi. (Gerçek anlam)
• Duvarın sıvası için ince bir kum getirmişlerdi. (Yan anlam)
• Bana hediye alman çok ince bir davranıştı. (Mecaz anlam)
• Sarayın aydınlık bir odasından karanlık bir odasına geçmiştik. (Gerçek anlam)
• Yaşadığımız bunca karanlık günlerden sonra aydınlık günler bizi bekliyor. (Mecaz anlam)
• Arkadaş, bu kız seninle oynuyor. (Mecaz anlam)
• Bu masanın ayağı oynuyor. (Yan anlam)
• Çocuk kumsalda oynuyor. (Gerçek anlam)
• Partide çektiğimiz bütün resimler yanmış. (Yan anlam)
• Hazan mevsiminde kurumuş yapraklar gibi. (Yan anlam)
• Duvarın sıvası için ince bir kum getirmişlerdi. (Yan anlam)
• Bu masanın ayağı oynuyor. (Yan anlam)
• Pusula ile yönümüzü buluruz. (Gerçek anlam)
• Bu ödevi bitirmessem yanarım (Mecaz anlam)
• Evde yangın çıkmış. (Gerçek anlam)

YAN ANLAM NEDİR ?
Yan anlam, sözcüğün gerçek anlamına bağlı olarak kazandığı diğer anlamlardır. Yan anlam genellikle benzerlik ilgisiyle oluşur.
yan anlam örnekleri

• Çocuğun yüzünde öyle bir utanç vardı ki… (gerçek anlam)
• Yorganın yüzünü değiştirmek için odaya girdi, (yan anlam)

• Burnundan estetik ameliyatı olmayı çok istiyordu, (gerçek anlam)
• Sinop Burnu’ndan bir yatla Karadeniz turuna çıkacaklar, (yan anlam)

• Kanadı kırık bir kuş pencereme sığındı, (gerçek anlam)
• Uçağın bir kanadında hasar olduğu anlaşıldı, (yan anlam)

• Kurbağanın ağzı gerilmiş gibiydi, (gerçek anlam)
• Yol ağzında bekleyen bir araca binip gitti, (yan anlam)

• Başındaki yazmayı da sarıya mı boyadın? (gerçek anlam)
• Havuz başındakiler havuzun dolmasını bekliyorlardı, (yan anlam)

• Topuğuna kadar uzun olan pardösüsüyle dedektife benziyordu. (gerçek anlam)
• Ayakkabının topuğu kırılınca yarı yolda taksiye bindi, (yan anlam)

Gerçek anlam;
Bir kelimenin akla ilk gelen anlamıdır.

• Bugün, çok soğuk
• Fırından sıcacık börek çıktı V.B.

Mecaz anlam;
Bir kelimenin gerçek olmayan anlamıdır.

• Çok soğuk kanlı davranıyor
• Aramızdan su sızmıyor V.B.

Mecaz anlamları karıştıran bir çok kişi var işite ben şimdi bu MECAZ anlamı anlıtıcam. Dikkatli ve iyi dinleyin
Mecaz anlam mesela Dünya Kadar ödevim var buna örnektir Dünya kadar ödev,n olmayacağı için bu mecaz anlamdır gerçek anlama örnek

• Soğuktan su boruları patlamış.
• Ayağında eski bir spor ayakkabı var.
• Biraz sonra toprak bir yola girdik.
• Kanadı kırık bir martı gördüm.
• Soğuk sudan boğazı şişmişti.
• Yataktan kalkarken başımı duvara çarptım.
• Dün gece erken yattım.
• Sıcak çorbayı içince rahatladım.
• Dolaptan temiz elbiselerini çıkardı.
• Ahmet'in burnu iyi koku alır.
• Ağzında yaralar oluşmuştu.
• Elini hırsla masaya vurdu.
• Bunun gibi örnekler bulabilirsiniz

Mecaz
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi

Bir sözcüğün gerçek anlamından başka bir anlamda kullanılması. Sözcüklerin ya da sözcük kümelerinin gerçek anlamlarından başka anlamlarda kullanıldıkları anlatıma da mecazî ya da mecazlı anlatım denir. Bu tür anlatımda amaç, sözcüklere yeni anlamlar yükleyerek dilin kullanım olanaklarını zenginleştirmektir. Bir söz sanatı olan edebiyat da mecazdan büyük ölçüde yararlanmıştır. Benzetme (teşbih), istiare, mecazı mürsel, tariz, teşhis ve intak gibi söz ve anlam oyunları mecaza dayanır.