
Ziyaretçi

Bentham, Jeremy
(d. 15 Şubat 1748, Londra - ö. 6 Haziran 1832, Londra, İngiltere), İngiliz filozof, iktisatçı, hukuk kuramcısı, yararcılığın ilk ve başlıca savunucusu.Sponsorlu Bağlantılar
Gençlik dönemi
. Bir avukatın oğlu olan Bentham’m daha dört yaşındayken okumayı öğrendiği ve Latince çalışmaya başladığı söylenir. Çocukluğunun büyük bölümünü, kent dışında yaşayan iki büyükannesinin yanında ve mutluluk içinde geçirdi. Westminster Okulu’nda Yunanca ve Latince şiirleriyle ünlendi. 1760’ta Oxford Queen’s College’a girdi, 1763’te buradan mezun oldu. Lincoln’s Inn’de hukuk eğitimi gördü ve High Court of Justice’in King’s Bench bölümünde staja başladı. Kararlarını büyük bir hayranlıkla dinlediği Başyargıç Lord Mansfield’den önemli ölçüde etkilendi. Aralık 1763’te Oxford’da Sir William Blackstone’un derslerini izleme fırsatı bulduysa da, ağdalı dilinin ardındaki yanıltmacaları sezmesi zor olmadı. Zamanını, hukuk kitapları okumak yerine, kimyasal deneyler yaparak ve hukuk sorunlarının daha kuramsal yanları üzerine düşünerek geçirdi. Babasının onu geleceğin adalet bakanı (lord chancellor) olarak görmek istemesine karşın, Jeremy baroya girmedi.İlk kitabı A Fragment on Government (Yönetim Üzerine Bir Çalışma) 1776’da yayımlandı. Kitabın alt başlığı, “Sir William Blackstone’un Commentaries'inin (Yorumlar) Giriş Bölümünde, Genel Olarak Yönetim Konusu Üzerine Söylenenlerin İrdelenmesi” idi. Bentham’a göre, Commentaries’ in “büyük ve temel” yanlışı Blackstone’un “reforma karşı oluşu” idi. Bentham’m sonraki kitaplarının tersine açık ve özlü bir üslupla kaleme alınmış olan bu yapıtın, felsefi köktenciliğin başlangıcını oluşturduğu söylenebilir. Yapıt, ayrıca egemenlik üzerine de çok iyi bir denemeydi. Kitabı okuyan Lord Shelburne (sonradan 1. Lans- downe markisi) 1781’de Bentham’la tanışmak istedi. Bentham böylece Shelburne’un evine sık sık konuk olmaya başladı. Bu dönemdeki çalışmaları, hayranlarından Etienne Dumont tarafından 1811’de Theorie des peines et de recompenses (2 cilt; Cezalandırmanın ve Ödüllendirmenin Kuramı) adıyla Fransızca, 1825’te The Rationale of Reward (Ödüllendirmenin Mantığı), 1830’da da The Rationale of Punishment (Cezalandırmanın Mantığı) adlarıyla İngilizce olarak yayımlandı.
Bentham 1785’te Rus deniz kuvvetlerinde çarkçı olan kardeşi Samuel Bentham’ı ziyaret etmek üzere İtalya ve İstanbul üzerinden Rusya’ya gitti; Defence of Usury’ yi (1787; Tefeciliğin Savunusu) burada yazdı. Rusya’dan yazılmış bir dizi mektup biçiminde yayımlanan bu ilk iktisat denemesinde Adam Smith’in ilkelerini en son mantıksal sonuçlarına kadar uygulamaya çalıştı.
Bentham’a göre, her insan kendi çıkarını en iyi kendisi bilebilirdi; toplum açısından da kişinin kendi çıkarını kollaması engellenmemeliydi; bu öğretinin uygulanmasını yalnızca faiz karşılığı borç verme olgusuyla sınırlandırmanın anlamı yoktu. Siyasal iktisatla ilgili daha sonraki çalışmaları da bazı değişikliklerle laissezfaire (bırakınız yapsınlar) ilkesini izliyordu. “Manual of Political Economy” (Siyasal İktisat Kılavuzu) adlı makalesinde, devletin yapması ve yapmaması gerekenler konusunda verdiği listelerden İkincisi, birincisinden çok daha uzundu.
Olgunluk dönemi.
Bentham 1788’de siyasal kariyer umuduyla İngiltere’ye döndü, ama düş kırıklığına uğradı. Ardından, yasamanın ilkeleri üzerinde çalışmaya başladı.Uzun yıllar üzerinde çalıştığı büyük yapıtı An Introduction to the Principles of Morals and Legislation (Ahlakın ve Yasamanın İlkelerine Giriş) 1789’da yayımlandı. Bu kitabında yararlılık ilkesini, “herhangi bir nesnenin, çıkarı söz konusu olan taraf için haz, iyilik ya da mutluluk üreten ya da kötülüğü, acıyı ya da mutsuzluğu engelleyen özelliği” olarak tanımladı. Bentham’a göre, insanoğlunu, acı ve haz olmak üzere iki egemen güdü yönetiyordu ve yararlılık ilkesi, bu durumun saptanmasıydı. Yasamanın da amacı “en çok sayıda kişiye, en yüksek düzeyde mutluluk” sağlamak olmalıydı. Bentham, yararlılık ilkesinden yola çıkarak, her türlü cezalandırma acıyı içerdiğinden, dolayısıyla da kötü olduğundan “ancak daha büyük bir kötülüğü önleyebildiği zaman” cezaya başvurmak gerektiği sonucuna vardı.Bu yapıtın ünü, çok geniş bir çevrede hızla yayıldı. Bentham 1792’de Fransız uyruğuna kabul edildi; çeşitli Avrupa ülkelerinde ve Amerika’da öğütleri saygıyla karşılanan bir düşünür oldu. Bu ülkelerin önde gelen kişileriyle mektuplaştı. 1817’de Lincoln Inn’in yönetim kurulu üyeliğine getirildi. İlgilendiği başlıca konulardan biri de, yasa düzenleme işiydi; kendi ülkesinde ya da başka bir ülkede bir yasa hazırlamayı çok istiyordu. Ama bu işin özüne ilişkin zorlukları ve değişik ülkelerin geleneklerine ve uygarlık düzeyine uygun çok çeşitli kurumlar oluşturma gereğini yeterince kavramaktan uzak olduğu anlaşılmaktadır.
Hapishane düzeni konusunda hazırladığı tasarı ayrıntılara boğulmuş anlaşılmaz bir metin olmakla birlikte, Bentham’m hapishane reformunun öncüleri arasında yer aldığı söylenebilir. Bentham’a göre, ortaya koyduğu hapishane modeli panoptikon uygulanırsa, “ahlak düzelecek, sağlık korunacak, çalışkanlık özendirilecek, öğrenim yaygınlaşacaktı”. Hükümeti bu modeli uygulamaya ikna etmek için yıllarca uğraştı. Ama çabaları sonuç vermedi.
Bentham 1823’te felsefi köktenciliğin ilkelerini yaymayı amaçlayan The Westminster Review’nun yayma başlamasına katkıda bulundu. Bir Tory olarak yetişmesine karşın panoptikon taslağı deneyimi onu demokratlaştırmıştı. Daha 1809’da yazdığı A Catechism of Parliamentary Reform (Parlamento Reformu İçin Bir Kılavuz) adlı incelemeyi ancak 1817’de yayımlamasının temelinde bu değişim yatıyordu. Bentham bu kitapta her yıl seçim yapılmasını, seçim bölgelerinin eşit olmasını, oy verme hakkının genişletilmesini ve gizli oylamayı savunuyordu. Bu görüşleri temel alarak hazırladığı bir,dizi yasa değişikliği önerisi 1818’de Avam Kamarası’na sunuldu. Tümünü bitirmeye ömrünün yetmediği Constitutional Code'un (Anayasa Hukuku) bir cildi 1830’da yayımlandı.
Mutlu bir yaşam süren Bentham’m çevresinde candan bir arkadaş ve öğrenci grubu toplanmıştı. Bunlar arasında, William James ve John Stuart Mili gibi filozoflar da vardı. Bu dostları Bentham’m düzenli ama işlenmemiş not yığını içinden pek çok kitabını yeniden yazarak yayımlanmasını sağladılar. Beş ciltlik Rationale of Judicial Evidence (1827; Yargısal Kanıtın Mantığı) J. S. Mili, Book of Fallacies (1824; Yanılt- macalar Kitabı) ise Peregrine Bingham tarafından tamamlandı. Bentham’m yapıtlarının düzenlenmesi ve çevirisinde Etienne Dumont’un da büyük katkıları oldu. Ama ortaya çıkan yapıtların hangi bölümlerinin Bentham’a hangi bölümlerinin ise yardımcılarına ait olduğunu kestirmek güçtür.
Değerlendirme. Bentham bir filozoftan çok, bir hukuk ve siyaset eleştirmeniydi. Ne yazık ki, yetersizliklerinin pek farkında değildi. Etiğin temeli saydığı kavramları tanımlamaya çalışmıştı; ama tanımlarının çoğu ya çok basit ya da çok belirsizdi. Mutluluk düzeyini ölçmek için geliştirdiği “mutluluk hesabı” (felicific calculus) yönteminin kullanılamaz olduğunu en ateşli yandaşları bile kabul ediyordu. Bu yöntem, ayrıca mantıksal bakımdan da çürüktü. Her şeye gücü yeten bir Tanrı bile, Bentham’ın düşündüğü hesapları yapamazdı. Bentham, bir ahlakçı ve ruhbilimci olarak da yetersizdi. Bazen ayrıntılarıyla işlenmiş de olsa, görüşleri çoğunlukla yetersiz ve belirsiz öncüllere dayanıyordu. İnsan davranışını betimlemek ve açıklamak için kullanılan kavramlarla ilgili çözümlemeleri de çok yalındı; hem insanın tümüyle bencil olduğunu, hem de herkesin, kimin adına olduğuna bakmadan en büyük mutluluk için çabalaması gerektiğini düşünüyordu. Çok önem verdiği “en çok sayıda kişiye, en yüksek düzeyde mutluluk” formülünün bile, belirgin bir anlamı yoktu. Principles'm, felsefesinin temelini oluşturan düşünceleri açıklamaya çalıştığı giriş bölümleri özellikle karışıktı. Gene de Bentham’a haksızlık etmemek için, gerçekte görüşlerinde açık ve kesin olmaya çalıştığı, savlarının zayıflığını, süslü bir üslup ardında gizlemeye yönelmediği söylenebilir.
Bentham’ın siyasal ve hukuksal kurumlara yönelik eleştirileri her zaman hayranlıkla karşılandı. Rationale of Judicial Evidence’ da, bir mahkemenin gerçeğe olabildiğince çabuk ulaşmak için başvurması gereken yöntemleri anlatıyordu. Essay on Political Tactics'te (Siyasal Taktikler Üzerine Deneme) ise, büyük ölçüde Avam Kamarası’nın usul kurallarından yola çıkarak, bir yasama meclisi için en etkili saydığı tartışma biçimlerini dile getiriyordu.
Son düzenleyen perlina; 28 Kasım 2016 10:54
Biyografi Konusu: Jeremy Bentham nereli hayatı kimdir.