Elementler - Osmiyum

Osmiyum

(Os), periyodik tablonun VIII. grubunda yer alan ve doğal elementler arasında yoğunluğu en yüksek olan kimyasal element. Gribeyaz renkli bir platin metali olan osmiyum çok sert ve gevrektir, yüksek sıcaklıklarda bile işlenemez. Platin metalleri arasında erime noktası en yüksek metal olduğundan, ergitilmesi ve kalıplara dökülmesi de zordur, ilk akkor lambalarının telciklerinin yapımında tungstenden önce osmiyum kullanılıyordu. Yerini rutenyuma bırakmadan önce, osmiyum platin metallerinin alaşımlarını sertleştirmekte de kullanılmaktaydı.

Osmiyumun iridyumla yaptığı sert alaşım ise dolmakalem uçlarında ve gramofon iğnelerinde kullanılır. Osmiyum tetraoksitten bazı organik bireşimlerde de yararlanılır. An osmiyum metali doğada serbest halde bulunmaz. Ender olmakla birlikte osmiyuma öbür platin metalleriyle oluşturduğu doğal alaşımlarda rastlanır. Örneğin siserskitte yüzde 80 oranında, iridosminde az oranlarda, orosmiridyumda yüzde 25 oranında, doğal platinde de çok az oranda bulunur. Osmiyumu ilk olarak 1804’te İngiliz kimyacı Smithson Tennant platin cevherlerinin kral suyunda (aqua regia) çözünmeyen artıklarında iridyumla birlikte buldu ve ayırmayı başardı. Platin metalleri arasında havayla en kolay yükseltgenen osmiyumdur. Toz haldeki metal oda sıcaklığında bile uçucu ve zehirli osmiyum tetraoksite OSO4 haldeki OSO4 yardımıyla siyah renkli osmiyum dioksite OSO2 bazen mikroskop incelemelerinde dokuları boyamada kullanılır.

Osmiyum, bileşiklerinde + 1 dışında 0 dan +8’e kadar bütün yükseltgenme durumlarında bulunmakla birlikte kararlı bileşiklerinde +2, +3, +4, +6 ve 1-8 değerliklidir. Elementler arasında osmiyum dışında -1-8 değerlikli olan tek element rutenyumdur. Osmiyum bileşiklerinin hepsi ısıyla indirgenerek ya da bozunarak toz ya da sünger halindeki serbest elemente dönüşür. Doğal osmiyum, osmiyum 184 (yüzde0,02),osmiyum -186 (yüzde 1,58), osmiyum -187 (yüzde 1,6), osmiyum -188 (yüzde 13,3), osmiyum 189 (yüzde 16,1), osmiyum -190 (vüzde 26,4) ve osmiyum -192 (yüzde 41,0) gibi yedi kararlı izotopun bir karışımıdır.

Osmiyum

1804 yılında keşfedilen renkli, metalik bir element. “Os” kimyâsal sembolüyle gösterilir. Tabîatta platin cevherleriyle berâber ve osmiridyum diye anılan bir iridyum alaşımı hâlinde bulunur.

Atom numarası 76, atom ağırlığı 190,2’dir. Elektron düzeni (Xe) 4 f14 5 d6 6 s2; izotopların kütle numaraları 184, 186, 187, 188, 189, 190 ve 192; oksidasyon sayıları 2+, 3+ 4+ 6+ ve 8+’dir. Rutenyum ve osmiyum valensi 8 olabilen yegâne elementlerdir.

Az bulunan elementlerden olan osmiyumun erime noktası 2700°C, kaynama noktası 5500°C’dir. Tabîatta bulunan elementlerin en ağırı olup, özgül ağırlığı 22,6 g/cm3tür. Sert ve kırılgan bir metaldir. Diğer metallerle yaptığı alaşımlara sertlik verir. Osmiyum 400°C’de yükseltgenerek osmiyum tetroksit (OsO4) meydana getirir. Buna osmik asit de denir. Bu bileşik uçucu olup, gözleri de tahriş eden zehirli buharlar verir. Çok ağır bir kokusu vardır. Bundan, kumaş boyamada ve organik madde sentezlerinde faydalanılır. Osmiyum asitlere dayanıklı bir metaldir. Osmiyumun rutenyum veya iridyum ile olan alaşımları pikap iğneleri, dolmakalem uçları vs. yapımında kullanılır.

Atom numarası: 76
Simge: Os
Kütle numarası: 190.2
Kaynama Noktası: 5500
Erime Noktası : 3000
Yoğunluk: 22.6
Buharlaşma Isısı: 162
Kaynaşma (Füzyon) Isısı: 6.4
Elektriksel iletkenlik: .11
Isıl iletkenlik: --
Özgül Isı Kapasitesi: 0.031
Tabiatta çoğunluk iridyum osmiyür halinde bulunan, platin grubundan maden.