Elementler - İyot

İyot
MsXLabs.org & Temel Britannica

Oda sıcaklığında koyu menekşe renkli, boğucu bir gaz olan iyot, periyotlar cetvelinin VII. grubunu oluşturan halojenler ailesinin üyesi olan bir kimyasal elementtir. Kimyada I simgesiyle gösterilir. Atom numarası 53, atom ağırlığı 126,9044'tür. Doğada hiçbir zaman element halinde bulunmaz. İyodu ya­lın halde elde edebilmek için, içinde yer aldığı başka maddelerden özütlemek, yani ayırmak gerekir. Belli bazı deniz yosunları önemli ölçüde iyot içerir; bu tür deniz yosunlarının yakılmasıyla elde edilen küllerden iyot özütlenebilir. Ama günümüzde iyot üretiminde ya­rarlanılan başlıca kaynaklar Şili'deki güherçile yatakları ve bazı petrol kuyularından çıkan tuzlu sulardır.
İnsan vücudunun az miktarlarda da olsa iyot elementine gereksinimi vardır. İnsanlar bu gereksinimlerini, gerekli miktarda iyot içeren sebzelerden ve içme sularından karşı­larlar. İnsan vücudunun iyot gereksinimi ye­terince karşılanmazsa, boğazdaki tiroit bezi şişer ve bunun sonucunda guatr denen hasta­lık ortaya çıkar. Günümüzde guatr hastalığı iyot karıştırılmış tuz (iyotlu tuz) kullanılarak önlenmektedir. Ama hiçbir zaman katışıksız iyot alınmaz, çünkü zehirlidir.
İyot ve iyodoform denilen bir iyot bileşiği, mikropları öldürmek için antiseptik olarak da kullanılır. Tentürdiyot da sık kullanılan bir iyotlu antiseptiktir; ama bu ilaçlar açık yara ya da çizik üzerine sürüldüklerinde yanma etkisi uyandırır. Bilim adamları herhangi bir maddede nişasta olup olmadığını saptamak için iyottan yararlanırlar; çünkü iyot, içinde nişasta bulunan herhangi bir maddeye koyu mavi renk kazandırır. Bunu siz de çiğ patatese iyot sürerek deneyebilirsiniz. Öte yandan yapay yağmur sağlamak için bulutlara iyot püskürtülür. Katışıksız iyot katı haldeyken siyaha yakın renklidir, ama oda sıcaklığında süblimleşerek menekşe renkli bir gaza dönü­şür. Zaten iyot adı da, "menekşe" anlamında­ki Yunanca "iodes" sözcüğünden gelir. İyodu ilk olarak 1811'de Fransız bilim adamı Bernard Courtois buldu; 1815'te de, bir başka Fransız bilim adamı olan Gay-Lussac iyodun özelliklerini belirledi.

İyot
Vikipedi, özgür ansiklopedi


İyot (Yunanca "mor" anlamına gelen iodes 'ten), sembolu I, atom numarası 53 olan bir elementtir. Kimyasal olarak iyot halojenlerin en az reaktif olanı, astatin'den sonra en elektropozitif olanıdır. İyot başlıca tıpta, fotoğrafçılıkta ve boya imalatında kullanılır. Çoğu canlının eser miktarda iyota gereksinimi vardır.
Diğer halojenler (Periyodik tablonun Grup VII üyeleri) gibi iyot da iki atomlu moleküller oluşturur, dolayısyla moleküler formülü I2'dir.
İyodür, iyot elementinin -1 yüklü hâlidir ve alkali elementlerle tuzlar oluşturur (potasyum iyodür, sodyum iyodür gibi.)

KULLANILDIĞI YERLER

İyot çevrede başlıca deniz suyunda çözümüş iyodür olarak mevcuttur, ayrıca bazı topraklarda ,minerallerde ve bazı deniz ürünlerinde de bulunur. potasyum iodürün bakır(II) sülfat ile reaksiyonu ile son derece saf halde iyor elementi elde edilebilir. Bu elementi saflaştırmanın birkaç başka yöntemi daha vardır. Element deniz suyunda seyrek bulunmasına rağmen kelp ve bazı başka deniz bitkileri iyodu bünyelerinde biriktirme yeteneğine sahiptirler. Bu sayede iyot gıda zincirine girer, ayrıca ucuz yoldan da saflaştırılabilir.Ve ayrıca balıkta bulunur.

Kullanım Alanları

İyot ilaç yapımında, antiseptiklerde, gıda katkılarında, boyalarda, katalizörlerde ve fotoğrafçılıkta kullanılır.ayrıca tentürdiyotta da iyot vardır.

İzotopları

İyotun 37 izotopu vardır, bunlardan bir tek 127I kararlıdır.
129I pek çok bakımdan 36Cl'ya benzer. Çok az çözünür, az reaktiftir, ve nükleer reaksiyonlardan meydana gelir. Hidrolojik çalışmalarda 129I yoğunluğu genelde 129I'un toplam iyota (hemen hemen sırf 127I) olarak ifade edilir. 36Cl/Cl oranı gibi, doğadaki 129I/I oranı da çok düşüktür, 10-14-10-10 arası.36Cl'dan farklı olarak 129I'un yarı ömrü daha uzundur (15.7 milyon yıl), canlılara alınma eğilimi yüksektir ve farkli kimyasal özelliklere sahip çeşitli ionik şekillerde mevcuttur (başlıca I- ve IO3-). B yüzden 129I kolaylıkla biosfere girebilir.
Meterorlarda bulunan 129Xe, supernovalarda üretilen 129I'ın yıkımından kaynaklandığı, bunun da güneş sistemini oluşturan toz ve gazlarda yer aldığı gösterilmiştir. Güneş sistemimizin erken evrelerinde var olduğu gösterilmiş olan 129I'nin yıkımı I-Xe radyometrik tarihleme yöntemi kullanılır. Bu yöntem güneş sisteminin ilk 50 milyon yılınının tarihlenmesinde kullanılır.


İlginç özellikleri

Koyu gri-koyu mor bir katı ulaamını iyot, ısıtıldığı zaman süblimleşme ile burnu tahriş edici, pembe-mor bir gaza dönüşür. Bu halojen diğer pek çok elementle bileşik oluşturabilir, ama grubundaki diğer elementlerden daha az etkindir ve metalik bazı özellikleri de vardır. İyot, kloroform, karbon tetraklorür ve karbon disülfürde kolaylıkla çözünüp mor çözeltiler oluşturur.Suda az çözünüp sarı bir çözelti oluşturur. Nişasta-iyot komplekslerinin koyu mavi rengi serbest elementten kaynaklanır.Ayrıca deniz suyundaki iyot bazı yollarla saflaştırılabilir...

Reaksiyonları

Hava ile reaksiyonu

İyot havadaki oksijen ve azot ile reaksiyon verecek kadar reaktif bir element değildir. Fakat ozon (O3) ile reaksiyona girerek I4O9 bileşiğini oluşturur.

Su ile reaksiyonu

İyodun su ile reaksiyonu ile hipoiyodit OI- oluşur. Reaksiyonun denge yönü ortamın pH’sına bağlıdır.
I2 (s) + H2O (s) OI- + 2H+ + I-

Halojenler ile reaksiyon

İyodun (I2) oda sıcaklığında flor (F2) ile reaksiyonu sonucunda iyot pentaflorür bileşiği oluşur. Aynı reaksiyon 250 °C de gerçekleştiği zaman iyot heptaflorür bileşiği oluşur. Reaksiyon -45 °C CFCl3 çözücüsü içerisinde gerçekleştirilirse iyot triflorür bileşiği oluşur.
I2 (k) + 5F2 (g) → 2IF5 (s) (renksiz)
I2 (g) + 7F2 (g) → 2IF7 (g) (renksiz)
I2 (k) + 3F2 (g) → 2IF3 (k) (sarı)
İyodun brom ile reaksiyonu sonucunda çok kararsız bir yapıya ve düşük erime noktasına sahip olan interhalojen IBr bileşiği oluşur:
I2 (k) + Br2 (s) → 2IBr (k)
İyodun -80 °C’de sıvı klorun fazlası ile olan reaksiyonu sonucunda iyot triklorür daha doğrusu I2Cl6 oluşur. İyot, su ve klor reaksiyonu sonucunda iyodat asidi oluşur:
I2 (k) + 3Cl2 (s) → I2Cl6 (k) (sarı)
I2 (k) + 6H2O (s) + 5Cl2 (g) → 2HIO3(k) + 10HCl (g)

Asit ile reaksiyonu

İyodun sıcak derişik nitrik asit ile reaksiyonu sonucunda iyodat asidi oluşur:
3I2 (k) + 10HNO3 (s) → 6HIO3 (k) + 10NO (g) + 2H2O (s)

[değiştir] Baz ile reaksiyonu

İyot sıcak alkali çözeltilerle reaksiyona girerek iyodat (IO3-) oluşturur
3I2 (g) + 6OH- (**) → IO3- (**) + 5I- (**) + 3H2O

İyot

Periyodik cetvelin VII A grubunu oluşturan halojenlerden dördüncü sırada yer alan element. Alt sıralarda yer aldığından aktifliği azdır. Parlak kristalleri hemen süblimleşerek yakıcı mor buharlara dönüşür. Yeryüzünde miktarca az da olsa yaygındır. Çeşitli minerallerde, deniz suyunda, deniz bitki ve hayvanlarında, kaynak sularında çeşitli iyot bileşiklerine rastlanır. İyot, en çok Şili güherçilesinde bulunan kalsiyum iyodattan [Ca(IO3)2] üretilir. Ayrıca deniz yosunlarından, petrolle birlikte bulunan ve sodyum iyodür içeren tuzlu sulardan elde edilir. Kimyasal bakımdan broma benzer. Ancak elektron ilgisi daha az olup, daha kolay yükseltgenir. Tiroit bezinin salgıladığı tiroksin hormonunun bileşenlerinden biri de iyottur. İyot eksikliği guatra yol açabilir. İyot ve bileşikleri antiseptik olarak ve boya üretiminde, ışığa duyarlı olan gümüş iyodür fotoğrafçılıkta, iyot-131 radyoizotopu guatr tedavisinde kullanılır.

MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi