İnka Mitolojisi

İnka Mitolojisi
Vikipedi, özgür ansiklopedi

İnka mitolojisi, Inka inançlarını tasvir eden hikayeler ya da mitolojik figürlerin toplami.
Peru´yu işgal eden Francisco Pizarro´nun İspanya birlikleriyle beraber bölgeye gelen Hıristiyan rahipler, İnkaların Kipus adını verdikleri hasırlara yazdıkları kayıtların hepsini yaktılar. Ancak bugünkü inanışa göre Kipuslar, fonolojik ve logografik verilerin üzerine kaydedilebildiği ikili bir sistemle yazılıyorlardı. Günümüzde İnkalarla ilgili bildiklerimiz ya Hıristiyan rahiplerin anlatımlarından, ya İnka mimarisi ve el sanatlarındaki işlemelerden (ikonografi) ya da yerli insanlarca dilden dile aktarılan mitler ve efsanelerden gelmektedir.

İnka Kuruluş Efsaneleri
Manco Capac, Peru´daki İnka Hanedanlığı´nın efsanevi kurucusudur. Efsaneler hakkında çeşitli rivayetler vardır. Bir efsanede, Viracocha´nın oğlu olduğu söylenir. Bir diğerinde ise Titicaca Gölü´nde Güneş Tanrısı İnti tarafından büyütüldüğü söylenir.
Manco Capac´nın iktidara gelişi hakkında da birçok efsane vardır. İlkinde, Manco Capac ve kardeşi Pachacamac, Inti´nin oğullarıdır. Manco Capac, babasi tarafindan ateş ve güneş tanrısı olarak kutsanmistir. Cuzco´ya ulasmak icin yeralti tünelleri kazmistir ve bir tapinak yapmistir. Yolculuklari sirasinda Manco´nun kardeslerinden birisi taşa dönüşmüştür (huaca). Bir diger efsanede ise Cuzco´ya yeraltindna gitmek yerine Titicaca Gölü´nün icinden gitmislerdir.
Tici Virachocha efsanesinde Manco Capac, Cuzco´nun 25 km güneyindeki Pacari-Tampu, bugün bilinen adiyla Pacaritambo´lu Tici Viracocha´nin ogludur. O ve erkek kardesleri (Ayar Anca,Ayar Cachi, ve Ayar Uchu); ve kız kardesleri (Mama Ocllo, Mama Huaco, Mama Raua, ve Mama Cura) Cuzco´ya yakin bir yerde yasadilar. Cesitlilik arz etmesine ragmen genel inanis, Manco´nun acgözlü davranarak diger kardeslerine ihanet edip onlari öldürmesiyle beraber Cuzco´nun tek hakimi haline geldigidir.

Tanrılar
Roma İmpataratorluğu gibi İnkalar da hükümdarlıklarına kattıkları kültürlerin kendi dinlerini korumalarına izin vermiştir. İnka tanrılarından bazıları aşagıda listelenmiştir. Çoğunun görevleri birbiriyle kesişir.

• Apo Dağların tanrısı
• Apocatequil (aka Apotequil) şimşek tanrısı
• Ataguchu yaratilis mitine yardim eden tanrı
• Catequil şimşek ve yıldırım tanrısı
• Cavillace, bakire tanrı. Coniraya´nin spermi ve Ay Tanrısı.
• Chasca şafak ve alacakaranlık tanrıçası
• Chasca Coyllur çeçek ve genc kiz tanricasi
• Mama Coca (aka Cocomama) saglik ve iyilik tanricasi. Vücudunun ikiye ayrildigi ve bir parcasinin coca bitkisine dönüstügü söylenir.
• Coniraya Ay Tanrisi
• Copacati Göl tanricasi
• Ekkeko kalp ve zenginlik tanricasi
• Illapa iklim tanrisi.
• Inti Güneş tanrisi. İnti en önemli tanri olarak kabul edilir.
• Kon yagmur ve rüzgar tanrisi. Inti ve Mama Quilla´nin ogullari.
• Mama Allpa bereket tanricasi
• Mama Cocha deniz ve balik tanricasi
• Mama Pacha (aka Pachamama) deprem tanricasi
• Mama Quilla Ay Anne. Evlilik tanricasi. Inti´nin kardesi ve karisi. Manco Capac, Pachacamac, Kon ve Mama Ocllo´nun aneleri.
• Mama Zara mahsül tanricasi.
• Pacha Camac toprak yapici tanri
• Pariacaca su ve sel tanrisi.
• Paricia sel tanrisi
• Supay ölüm tanrisi. Seytan soyundandir.
• Urcaguary zangin yeralti madenlerinin tanrisi.

Önemli Yerler

• Uca Pacha: Aşıklar dünyası; cehenneme benzer, dünyanın merkezindedir.
• Hanan Pacha: Yüksek dünya; cennete benzer.

İnka Mitolojisi Sözlüğü

İnka imparatorluğu ,gücünün doruğundayken, Pasifik kıyılarından Andean dağlarına ,kuzeyde Ekvator dan Şilide bulunan Maule nehirine kadar genişlemişti. O zamanlar 12 milyon nüfuslu Andean ın kontrolunu ellerinde tutuyorlardı ve başkentleri Cusco (Peru) idi.

İnkalar hiç yazılı bir eser veya bir belge bırakmadılar,tarihleri genel olarak sözlü geleneklerden ibaret.Yazılı tarihi İspanyolların ele geçirmesinden sonra oluşturdular(1532). Göreneklerine göre İnka kraliyet ailesinin başı Manco Copac tır.

Aşağıdan A’dan Z’ye İnka Mitolojisi Sözlüğünü inceleyebilirsiniz. Ceviri icin lucifer e tskrler..

A-
Aclla : Kutsal Güneş bakirelerine verilen isim.Kötü veya uğursuz günlerde , acil durumlarda tanrıları yatıştırmak veya tatmin etmek için kendilerini kurban eden grup.
Apo : Inka dağ tanrısı.
Apocatequil : Inka şimşek tanrısı aynı zamanda ay-tanrının baş rahibi.
Apotequil : ay-tanrının efsanevi baş rahibi aynı zamanda İnka şimşek tanrısı.Dağların tepelerine onun adına heykeller dikilmiştir.
Apu Illapu : İnka gök gürültüsü tanrısı.
Apu Punchau : Aydınlığın başı(gündüz ün) aynı zamanda İnka güneşinin bir diğer ismi (bkz:Inti)
Ataguchi : Yaradılış mitolojisinde rol oynayan bir tanrı

C-
Catequil : Gök gürültüsü ve yıldırım tanrısı
Cavillica : Peru mitolojisine göre ; Ay tanrısı Coniraya spermine meyve şeklini vermiş ve bakire tanrıça Cavillica onu istemeden yemiş böylece hamile kalmış ve bir erkek çocuğu doğurmuş.Bütün tanrıları bir araya toplayarak bebeğin babasının kim olduğunu öğrenmeye çalışmış kimse çocuğu sahiplenmeyince çocuğu tam ortaya koymuş ve çocuğun Coniraya’a doğru emeklediğini görmüş.Cavillica utanmış çünkü Coniraya tanrıların en zavallısı ve en kötü durumda olanıymış.Çocuğunu kaptığı gibi oradan kaçmış deniz kıyısına vardığında çocuğu ve kendisini kayalara çevirmiş.
Chasca : Chasca inkalarda Venüs gezegeninin kişileştirilmiş haliydi.Chasca güneşe çok fazla hizmet etti ve sonunda şafak ve alacakaranlığın tanrıçalığına yüceltildi ve bakireler ile genç kızların özel koruyucusu oldu.
Chasca Coyllur : İnkalarda çiçek ve bakirelerin tanrısı.
Cocomama : Sağlık ve mutluluk tanrıçası.Aslında rasgele cinsel ilişkiye giren bir kadınmış fakat kıskanç aşıkları tarafından iki parçaya bölünmüş ve bedeni toprakla bütünleşmiş böylece ilk coca* çalısı ortaya çıkmış. Bu coca çalısının yaprağını bir kadının cinsel ihtiyaçlarını karşılayamamış bir erkek çiğneyemezmiş.Eski Perulular coca yaprağının mutluluk ve sağlık getirdiğine inanırlardı. Coca*=Kokain in hammaddesi
Copacati : İnka göl tanrıçası tapınağı Tiahuanaco da (Titicaca gölünün yakını)

E-
Ekkeko : Bolivyalılarda bolluk bereket para tanrısı olarak bilinir.Eski bir efsaneye göre tanrıyı temsil eden oyuncak bebeğin üzerine minyatür obje konulursa bir sonraki yıl o objeyi koyanların istekleri gerçekleşir , objenin üzerinden alınması halinde uğursuzluk getirdiğine inanılır.

H-
Hanan Pacha : Hanan Pacha ( Ulu Dünya) ya sadece dünyada iyilik yapanlar gidebilir ve oraya gitmenin tek yolu saçlardan örülmüş bir köprüden geçmektir.
Huacas : İnkalarda dağ,ağaç,nehir,göl,kaya şekline bürünmüş doğa tanrıları vardı bunların geneline verilen isim.

I-
Illapa : İnkalarda şimşek ve fırtına tanrısıdır illapanın anlamı şimşektir.
Ilyap’a : İnkalarda hava tanrısıydı ve en popüler tanrılardan biriydi.St.James günü (25 Temmuz) onun tatilidir.Ilyap’a şimşek ve yıldırım anlamına gelir.İnsanlar Ilyap’a nın yağmuru bir testide tuttuğu saman yolundan çektiğini sanıyorlardı ve kurak zamanlarda yağmur yağsın diye siyah köpekleri bir yere bağlayıp açlıktan ölene kadar bekletiyorlardı ne zamanki köpekler ölmeye çok yakın o zaman Ilyap’a gelir ve yağmur yağdırırdı.İnsanlar Ilyap’a yı elinde taş ve sopa tutan bir adam olarak hayal etmiştir bazı yerlerde ise parlak kıyafetli bir adam olarak geçer.
İnti : İnkalarda güneş-tanrı.İnkaların atası ve aynı zamanda onların yerel tanrısı idi.İnti yaratıcı tanrı Viracocha ve eşi Mama Quilla nın oğludur.Efsanevi ilk inka Manco Copak ve Mama Oello nun babasıdır.Baş inka İntinin dünyadaki temsilcisi olmaya karar verdi ve böylece dünyaya indi.İnti ,altın renkli çemberi içinde insan yüzü şeklinde tasvir edilir.

K-
Ka-Ata-Killa : Yarı inkalı ay tanrıçası.Titicaca gölü çevresinde bu tanrıçaya ibadet ettiler.
Kon : İnkalarda yağmurun ve kuzey rüzgarlarının tanrısı.Ulu tanrı İnti nin oğludur ve Pachacamac ın kardeşidir.İkinci olan(kardeşi) onu geldiği kuzeye geri götürdü kendisiyle beraber yağmurları da alan Kon bölgenin kurak kalmasına yol açtı.

M-
Mama Alpa : İnka mitolojisinde hasat ve yeryüzü tanrıçası.Dünyanın verimlilik ve besleyiciliğini simge eden çok göğüslü şekilde tasvir edilir.
Mama Cocha : İnka deniz tanrıçası ve balıkların üreticisi.Denizci ve balıkçıların favorisi.Ulu tanrı Viracocha nın eşi.Adının anlamı deniz-anne.
Mama Oello : İnka anne-tanrıça.Güneş tanrısı İnti ve ay tanrıçası Mama Quilla nın kızı.Mama Oello çocuklarına (Inca) iplik eğirme sanatını öğretti.
Mama Pacha : Peru nun doğa-anasıydı.Dikim ve hasat ı idare ederdi.Bazı tasvirlerde depremler yaratan büyük bir ejderha şeklinde gösterilmiştir.Ulu tanrı Pachacamac ondan doğmuştur.Dünyada inka kralının ilk karısı şeklinde gösterilmiştir.İnka dilinde adının anlamı ay anne veya altın anne anlamına gelir.Evlilikleri festival günlerini ve festivalleri düzenler ,idare eder.
Mama Quilla : İnka ay tanrıçası, Viracocha nın kızı İnti nin karısı.Manco Copac (ilk inka kralı) ın ve Mama Oello onun annesidir. Dünyada inka kralının ilk karısı şeklinde gösterilmiştir.İnka dilinde adının anlamı ay anne veya altın anne anlamına gelir.Evlilikleri festival günlerini ve festivalleri düzenler ,idare eder.
Manco Copac : İnka güneş tanrı ve ateşin tanrısıdır.İnka ırkının atasıdır ve Pachacamac ın kardeşidir.

O-
Ono Pacakoti : İnka mitolojisinde; Viracocha yarattığı dev ırkını yok etmek için yolladığı sel(taşkın) dır.Sadece 2 tanesini hayatta bırakmıştır bunun nedeni ise yeni bir dünya ve yeni bir ırk(insan) yaratmasına yardım etmeleri içindir.

P-
Pachacamac : “Dünya Yaratıcısı”.Ulu tanrı ve perudaki yuncaların yaratıcısı daha sonralardan İnkalar sahiplenmiştir aynı zamanda dünya tanrı dır.İlk kadın ve adamı yarattığında onlara yiyecek tedarik etmeyi unutmuştur.Adam ölünce kadın ihmalkarlık yüzünden suçlamıştır bunun sonucu olarak Pachacamac kadına iki erkek çocuk vermiştir. İlk çocuğu öldürüp cesedi parçalamış ve toprağa serpmiştir böylece meyve ve sebzeler oluşur. İkinci çocuk Pachacamac tan kaçmıştır bunun üstüne Pachacamac çocuğun annesini katletmiştir.Wichama adındaki ikinci çocuk annesinin intikamı amacı ile Pachacamac ı denize atmıştır…
Pariacaca : İnkalarda çok eski bir yarı-tanrıdır .Su, yağmur, şimşek bir o kadarda yaratmanın yarı tanrısıdır.Şahin şeklinde doğmuştur ve daha sonra insan şekline bürünmüştür. Orta Andres te bu yarı-tanrıya tapılıyordu.
Paricia : Perululara göre ölümlüler ona kabalık ettiği için dünyaya sel ve tufanı getiren tanrı.
Punchau : İnka güneş tanrısı. Küçük dartlarla kuşanmış bir savaşçı olarak resmedilir.

S-
Supay : İnkaların kötü ruhu. Aynı zamanda inka ölüm tanrısının ve inka yer altı lordunun ismi. Günümüzde Katolik Kızılderililer ve Bolivyalılar Supayın şeytan kelimesiyle eşit olduğunu düşünüyor.

U-
Uca Pacha : Uca Pacha ” alt diyar ” dünyanın tam ortasında yer alan yer altı dünyasıdır. Ruhların kahrolduğu ve sonsuza kadar açlık çektiği soğuk ve karanlık bir yerdir.
Urcaguary : İnkalarda gömülü hazinelerin tanrısıdır.

V-
Vichama : İnkalarda Vichama ölüm tanrısıdır ve İnti nin oğludur. Annesi, yarı kardeşi olan Pachacamac tarafından öldürülmüştür, oda intikam almak için Pachacamac ın yarattığı insan ırkını kaya ve adalara çevirmiştir. Bu olaydan sonra yeni bir insan ırkı yaratmıştır.
Viracocha : Ulu İnka tanrısıdır. Güneş tanrı ve şimşek tanrının sentezidir.

W-
Wichama : İlk kadının ikinci çocuğudur. Annesinin katili olan Pachacamac tan öç almak için Pachacamac ı denize itmiştir.

Z-
Zaramama : Zaramama veya Mamazara Perulularda tahıl/tohum tanrıçasıdır. İsminin anlamı ‘tohum ana’ dır ve bazen yarı insan yarı bitki şekline bürünürmüş.Bazen bu tanrıça cüppe, şal ve gümüş kopçalı bir kadın olarak resmedilirdi.Bazen mısır bitkisi şeklinde dünyaya gelen Zaramama söğüt ağacına asılır ve bu söğüt etrafında festival yapılırdı sonrada bu mısır bitkisi yakılır ve mısırların veriminin artacağına inanılırdı.

Alintidir..