Önemli İcatlar - Faks Makinesı

FAKS MAKİNESİ (FAKSİMİLE)

Bir belgenin, bir fotoğraf ya da çizimin kopyasını çıkararak çok uzaktaki bir alıcıya iletilmesini sağlayan bir telekomüni­kasyon yöntemidir.

Bu terimin Latince kökeni "aynısını yap­mak" ya da "kopyasını çıkarmak" anlamına geldiği için, eski elyazması kitapların ya da elde tek örneği bulunan sanat yapıtlarının basım teknikleriyle çoğaltılmasına da bir za­manlar faksimile denmiştir. Ama bugün dili­mizde terimin bu anlamı tıpkıbasım sözcüğüy­le karşılanır. Faksimile terimi ise yalnızca uzaktan iletimin söz konusu olduğu durumlar­da kullanılarak daha dar bir anlam kazanmış­tır. Bu anlamda telefoto ya da telekopi terimleri de faksimileyle eşanlamlıdır.

Faksimile yönteminde, iletilmesi istenen yazılı ya da görsel belge, örneğin bir fotoğraf, elektrik akımıyla dönen bir silindirin üzerine yerleştirilir. Silindir dönerken, parlak bir ışık demeti belgeyi bir uçtan öbür uca tarar. Fotoğraftan yansıyan ışık bir fotoselin üzerine düşer. Yansıyan ışığın parlak­lığı fotoğraftaki açık ve koyu renkli bölgelere göre değiştiği için, bu ışığın şiddetine bağlı olarak fotoselden geçen akımın miktarı da değişir. Bu akım bir telefon hattıyla ya da radyo dalgaları aracılığıyla alıcıya iletilir.

Alıcıdaki faksimile (ya da kısaca faks) aygıtında da, vericidekiyle aynı hızda dönen aynı boyutlarda bir silindir vardır. Bu silindi­rin yüzeyi ışığa duyarlı bir maddeyle kaplan­mıştır. Gelen elektrik a..ıyalleri güçlendirile­rek bir laser kaynağını uyarmak üzere kullanı­lır. Laser ışını, vericideki özgün belgeyi tara­yan ışıkla aynı hızda olmak koşuluyla, bu kez alıcıdaki silindirin ışığa duyarlı katmanını bir uçtan öbür uca tarar. Laser ışınının yarattığı elektrostatik güç toz halindeki bir boyayı bu duyarlı katmana çeker; bu boya daha sonra kopyanın basılacağı kâğıt üzerine aktarılır. Duyarlı katmanda emilen boya miktarı laser ışınının şiddetine bağlı olarak değişeceğinden, kâğıt üzerinde açıklı koyulu bir görüntü olu­şur. Kâğıda yapışan toz boya sıcak bir merda­ne yardımıyla sabitleştirilir. İşlem tamamlandığında, vericideki fotoğrafın tıpkısı alıcı ay­gıttan elde edilmiş olur.

Faksimile yöntemi başlangıçta gazete mu­habirlerinin çektikleri fotoğrafları hızla gaze­telerine iletmeleri için geliştirilmiştir. Yönte­min temeli, telgrafın öncülerinden Alexander Bain'in 1843'te İngiltere'de patentini aldığı bir buluşa dayanır. Sonradan bu sistem öylesi­ne geliştirilmiştir ki, günümüzde bir bilgisa­yarda saklanan sözcük ve görüntüler, kâğıt üstüne dökülmeksizin doğrudan faksimile ay­gıtı aracılığıyla uzak yerlere iletilebilmek­tedir.

Alexander Bain'in 27 Kasım 1843'te yaptığı patent başvurusunda faksimil (ya da faks) makinesi'nin ilk betimlemesi yapılmış ve bugünkü faks makinelerin'de hâlâ geçerli olan temel ilke, ana hatlarıyla anlatılmıştı: "Belgenin neresinin beyaz neresinin siyah olacağı bilgisinin elektrik sinyalleriyle iletilmesi." Alexander Bain, elektriksel olarak iletken bir malzeme üzerinde belgenin "haritalanması" için eşzamanlı işleyen sarkaçlar kullanmayı önermişse de, bu yöntemle bir kez bile fiilen faks göndermedi. 1848'de fizikçi Frederick Bakewell (İngiltere), Bain'in makinesinin geliştirilmiş bir versiyonunun patentini aldı ve halkın önünde ilk faks gönderimini, 1851'de İngiltere'de yapılan Büyük Sergi'de gerçekleştirdi.

Bakewell'in makinesi çalışıyordu çalışmasına, ama yine de ticari başarıyı yakalayamadı. Gerçekten kullanışlı bir faks makinesini, bundan on yıl sonra İtalyan başkeşiş Giovanni Caselli icat etti ve pantelgraf adını verdiği buluşunun patentini 1861'de aldı. Pantelgraf, aslında Bain ile Bakewell'in fikirlerini bir araya getiren ve onlarla benzer bir ilkeyle çalışan bir makineden ibaret olmasına karşın, Fransız hükümetince, 1865'te Paris-Lyons arasında ilk ticari telgraf hattının çekilmesini sağlayacak kadar etkiliydi (bu hat daha sonra Marsilya'ya dek uzatılacaktı).

Caselli'nin başlangıçtaki başarısına karşın, Mors kodunu kullanan geleneksel telgrafın çıkarlarını korumak adına faks makinesi yaygınlaştırılmadı. Fransa-Prusya Savaşı'ndan sonra Fransa'deki sistem kullanışsız hale gelince Giovanni Caselli'nin faks makinesi, 20. yüzyıla dek unutuldu, ta ki Alexander Korn (Almanya) fotoelektrik tarama kavramını ortaya atana dek. O zaman bile ilke değişmemişti: Fotoelektrik bir tarayıcı belgenin siyah ve beyaz alanlarının "harita"sını çıkarıyordu. Ama artık elektrik iletkenliği olsun ya da olmasın, her türlü belge gönderilebiliyordu. Üstelik faks makinelerinde sarkaca da gerek kalmamıştı. Bu avantajlarının yanı sıra, bir de telgrafın yerini telefonun alması üzerine, faks makineleri önce gazetelerde, sonra genel olarak iş dünyasında yaygınlaşacaktı.