Çocuk ve Ölüm Kavramı
Ziyaretçi
Çocuk ve Ölüm Kavramı
Sponsorlu Bağlantılar
Çocuğa ölüm kavramını açıklamadan önce, karşımızdaki çocuk...
• “Ölüm” kavramını anlayabilecek yaşta mı?
• Gelişimsel düzeyi nedir?
• Entellektüel düzeyi nedir?
• Sosyal çevresi ve yaşam deneyimleri nedir?
• Nelere izin vermeliyiz?
HER ŞEYDEN ÖNCE ÇOCUĞA MUTLAKA ÖLÜM
• Yaşamın sonudur,
Öldüğün zaman herşey biter, artık nefes almazsın, konuşmazsın vs gibi söylenmelidir.
• Geridönülmezliktir,
Ölen kişi gider ve bir daha geri gelmez.
• Kaçınılmazdır,
Her canlı mutlaka ölür.
• Evrenseldir,
‘Dünyada her yerde tüm canlılar bir gün mutlaka ölürler’ anlatılmalıdır.
Küçük çocuklara ölümü anlatırken, bir saksı bitkimiz var ve biz ona çok iyi baksak da bir gün gelecek yaşlanacak ve ölecek, bazen de çok sağlıklı bir bitkimiz olduğu halde çarpıp onu devirip bir daha yaşayamayacağı gibi zarar verebiliriz ya da böceklenip hasta olabilir, işte insanlar da böyledir, bazen çok uzun süre yaşarlar bazen hastalık ya da kaza ile daha önce ölebilirler. Hepimiz bir gün öleceğiz ama şimdi ailemiz bir arada ve mutluyuz, şeklinde ölüm anlatılabilir. Çocuklar herhangi bir konuyu öğrenmek ve anlamlandırabilmek için mutlaka tekrar tekrar işlemeye ihtiyaç duyarlar. Ölüm ile ilgili oyunlar oynamak ve sık sık ölümle ilgili sorular sormak isteyecektir. Bunları doğal karşılamak ve sabırla yaklaşmak, konuyu işlemesine izin vermek gereklidir.
ÖLDÜKTEN SONRA NE OLUR?
Her ailenin yaşam tarzı ve inançları farklıdır. Herkesi yaşadığı olumsuz olaylardan sonra rahatlatan yollar da farklıdır. Sizin inançlarınız ne ise çocuğunuza o yolla anlatabilirsiniz. Çocuğa öldükten sonra tam olarak ne olduğunu bilmiyorum çünkü hiç kimse ölüp geri gelmemiştir, ancak ben şuna inanıyorum diyerek açıklama yapabilirsiniz.
HANGİ YAŞTA ÖLÜM KAVRAMI NASIL ANLAŞILIR ?
• 5-6 yaşında “ölüm” kavramını çocuklar anlamaya başlar ama geridönülmezliği anlamayabilir.
• 6-7 yaştan itibaren evrensellik ve kaçınılmazlığı anlamaya başlar.
• 7-10 yaşında ölümü tam olarak anlar.
• 10-12 yaşlarında ölüme felsefi bir ilgi vardır. Bu bazen tehlikeli olabilir. Çocuğun yaşantısında onu mutsuz eden, acı veren olaylar varsa örneğin anne baba kaybı, anne baba ayrılığı gibi çocuk daha mutlu olabileceğini düşündüğü “öteki dünyaya” gitmeyi düşünebilir.
KAYBI OLAN ÇOCUĞA NE, NASIL SÖYLENMELİ?
• Gerçekler mümkün olduğunca en kısa zamanda söylenmeli. Bazen aileden yakın birinin kaybı olduğunda çocuk üzülmesin diye ……….. hasta, hastanede, bir süre eve gelmeyecek ya da yolculuğa çıktı gibi açıklamalar yapılır. Aslında çocuğun gerçeği bir an önce öğrenmesi ve tüm aile fertleri ile doğal olarak yas sürecini yaşaması gerekir. Aksi takdirde çocuk ortamda bir olağan dışılık olduğunu algılayacak ve tam olarak anlamlandıramadığı için kafası karışacaktır.
• “Gitti demeyin, öldü deyin.”Gitti açıklaması çocuklar için kafa karıştırıcıdır. Çünkü giden kişi bir gün dönebilir, beklenir, oysa ölen kişi dönmez.
• Bazen örneğin deden öldü ama gökyüzünde seni izliyor gibi açıklamalar yapılır, çocuklar bunun gibi soyut açıklamaları anlamlandıramayacakları için gerçekten dedesinin onu gece gündüz izlediğini düşünebilir. Bu gibi açıklamalar bazen çocuklarda korku sorunlarına yol açabilir.
• Çocuğun önünde duygularınızı gösterin. Bazı aileler çocuğu üzmemek için yanında ağlamama gibi davranışlar gösterirler. Oysa çocuk yetişkinleri model alır. Ağlamak doğaldır ve üzüntünün dışa vurulması ve yaşanmasıdır.
• Soru sorması için çocuğu cesaretlendirin. Çocuğun 4-5 yaşından itibaren ölümü sorması doğaldır eğer sormuyorsa onu cesaretlendirin, içinde ölüm geçen bir hikaye ya da masalı okumak, anlatmak soru sorması için onu yüreklendirir.
• “Ben de mi öleceğim?” gibi gelecekle ilgili sorulara doğru cevaplar verin.
• Çocuğun acısına duyarlı olun. Sarılın, öpün, anlayan gözlerle bakın.
• Cenaze ve gömülme törenlerine katılabilir. Şayet çocuk ailesinden birini kaybetti ise cenazeye katılıp katılmayacağı, mezarlığa gidip gitmeyeceğine yaş ve gelişim düzeyine göre karar verilmelidir. 6 yaşından küçük çocukların cenazelere katılması doğru olmayabilir. Cenaze törenine gitmek istemiyor ise zorla götürülmemeli.
• Uç kararlarınızı çoçukların önünde söylemeyin. O da uç kararlar verebilir. Örneğin eşini kaybeden bir anne artık onsuz nasıl yaşarım, yaşamak istemiyorum gibi üzüntüyle açıklamalar yaparsa çocuk bunları ciddiye alabilir ve olumsuz etkilenebilir.
• Çocuğa bir yakınının öldüğünü kim söyleyecek? Duygusal olarak en yakın olan kişi. Hayatında ilk kez gördüğü bir psikolog ya da doktor değil.
• Şayet çocuk deprem, trafik kazası, yangın gibi büyük bir olay sonucu ailesini kaybetti ise travma bölgesinden uzaklaştırılmamalı, daha önce yaşadığı yere bir daha hiç dönmeyenler daha fazla etkilenir. Ama tüm yakınlarını kaybedenler akrabalarının bulunduğu başka şehirlere ya da yerlere gidebilir.
• Yaşanan olayla ilgili bilgi verin.
• Onlarla daha fazla zaman geçirin.
• Fiziksel temas kurun.
• Gerginliklerini azaltmak için oyun imkanları tanıyın.
• Resim yaparak gerginliklerinden kurtulmaları için yönlendirin.
• Daha büyük çocuklarla ayrıntılı konuşun. Duygu ve düşüncelerini ifade etmeleri için onları destekleyin, yüreklendirin.
• Sorularını anlayabilecekleri şekilde cevaplamaya çalışın.
• Onları sevdiğinizden, desteklediğinizden ve onları hep koruyacağınızdan emin olmalarını sağlayın.
KAYBI OLAN ÇOCUKLARDA …..
• Korku ve kaygı;
• Parmak emme, alt ıslatma gibi gelişim becerilerinde gerilik, bebeksi davranışlar;
• Anne babadan ayrılmaktan korkma;
• Kabuslar;
• Yanlız yatmaktan, gök gürültüsü ve şimşekten, yabancılardan korkma gibi yeni korkuların oluşması;
• Eskiden hiç yapmadığı davranışları yapmaya başlama;
• Öfke nöbetleri, saldırgan davranışlar;
• Engellenmeye karşı toleransın az olması;
• İçe kapanma, aktivitelere, hedeflere karşı duyulan isteksizlik;
• Aşırı hareketlilik;
• Anne babayı eskisinden daha duyarlı bir halde izleme;
• Okul başarısında düşme, okula devamsızlık;
• Dikkatte azalma;
• Aşırı dikkat;
• Takıntılı bir biçimde tekrarlanan oyunlar;
• Tekrar eden hatırlamalar;
• Sebebi bulunamayan mide bulantısı, karın ağrısı, baş ağrısı, beslenme ve uyku düzensizlikleri gibi belirtiler gözlenebilir.
BU GENEL HUZURSUZLUK HALİNİN EN AZ BİR AY DEVAM ETMESİ DURUMUNDA BİR UZMANDAN YARDIM ALINMALIDIR.
Ölüm ile ilgili olarak RedhouseKidz yayınlarından çıkan yaşam döngüsü adlı kitabı ölüm olayını açıklarken yardımcı olması için çocuğunuz ile birlikte okuyabilirsiniz.
Psikolog Nur Dinçer Genç
DBE Davranış Bilimleri Enstitüsü
Çocuk ve Genç Bölümü
