Vedat Tek

Vedat TEK (1873-1942)
MsXLabs.org & Temel Britannica

Sponsorlu Bağlantılar

Birinci Ulusal Mi­marlık Akımının en önemli temsilcilerinden olan Vedat Tek İstanbul'da doğdu. Mekteb-i Sultani'deki (bugün Galatasaray Lisesi) öğre­nimini yarıda bırakarak 1888'de Paris'e gitti. Bir süre resim eğitimi gördü, mühendislik derslerine katıldı. Daha sonra Paris Güzel Sanatlar Yüksekokulu'nun mimarlık bölümü­nü bitirerek 1897'de İstanbul'a döndü. 1899'da İstanbul Şehremaneti (Belediyesi) mimarlığına getirildi. 1901'de de Sanayii Ne­fise Mektebi'nde (sonradan Güzel Sanatlar Akademisi; bugün Mimar Sinan Üniversitesi) mimarlık tarihi dersleri vermeye başladı. 1905'te Posta ve Telgraf Nezareti mimarlığına atandı. 1908'de de nezaretin başmimarlığına getirildi. Bu görevde iken ulusal mimarlık anlayışının ilk örneklerinden sayılan Defter-i Hakani Nezareti (bugün Tapu ve Kadastro Müdürlüğü; Sultanahmet, İstanbul). Büyük Postane (Sirkeci, İstanbul) gibi yapıların planlarını çizdi.
I. Dünya Savası (1914-18) sırasında Harbiye Nezareti başmimarlıgında bulundu. Cumhuriyetin ilanından sonra An­kara'ya giderek yeni başkent için önemli yapılar tasarladı. Bunlar arasında Gazi Köşkü (bugün Gazi Müzesi), ikinci Türkiye Büvük Millet Meclisi binası ve Ankara Palas başta gelir.
1925'te İstanbul'a dönerek Sanayi-i Nefise Mektebi'nde öğretmenliği sürdürdü. Ayrıca Yüksek Mühendis Mektebi'nde (bu­gün İstanbul Teknik Üniversitesi) de ders verdi. 1930'da Güzel Sanatlar Akademisi'ndeki görevinden ayrılarak serbest mimarlık yapmaya başladı. Bu dönemde daha çok işhanı, apartman, villa, köşk gibi yapılar üzerinde çalıştı.
Vedat Tek, Kemaleddin Bey'le birlikte Birinci Ulusal Mimarlık Akımı'nın hem dü­şünsel temellerini oluşturmuş, hem de bu yolda mimari yapıtlar vermiştir. Tanzimat döneminde yabancı mimarlarla azınlık mi­marlarının elinde büyük ölçüde batı etkisi altına giren Türk mimarlığına Osmanlı mi­marlığının özgün yanlarından yararlanarak ulusal bir kimlik kazandırmak istemiştir. 1930'dan sonra daha çok akılcı-işlevci mimar­lık anlayışını yansıtan denemelere de girişmiş­tir. Eğitimci yönüyle de mimarlığın çağdaş bir uğraşı durumuna gelmesine önemli katkıda bu­lunmuştur.

TEK (Vedat), türk mimar (İstanbul 1873 - ay. y. 1942). Osmanlı vezirlerinden Bağdat valisi Giritli Sinan Paşa ile besteci ve şair Leyla Hanım'ın oğlu. Galatasaray sultanisinde okurken Paris'e gitti (1888), önce Vedat Tek'in yapıtı Ecole Monge'u bitirdi, daha sonra TBMM binası (1924) mie Julianda resim, Ecote Cpntrale'de mü- Man hendislik öğrenimi gördü. Ecole National des Beaux-Arts'ın sınavlarını kazanarak mimarlık okudu. Fransız olmadığı için kabul edilmediği Roma ödülü (Prix Rome) bursu yarışmasına, Fransa Devlet başkanının özel izniyle katıldı ve yarışmadaki çalışmasıyla Lögion d'honneur nişanıyla ödüllendirildi. 1897'de İstanbul'a döndü; Şehremaneti mimarlığına atandı (1899). Cemil Topuzlu Paşa'nın şehreminliği sırasında Heyeti fenniye reisi oldu. 1905'te Posta telgraf nezareti mimarlığına getirildi; ikinci meşrutiyetten sonra (1908), Mehmet (Reşat) V'in isteğiyle başmimariığa atandı. Birinci Dünya savaşı sırasında Enver Paşa'nın emriyle Harbiye nezareti başmiman oldu. Cumhuriyetin ilanından sonra Ankara'da görev aldı, dönemin önemli yapılarının tasarımını gerçekleştirdi (Gazi köşkü [1924), II. Türkiye Büyük Millet Meclisi [1924), Ankara Palas'ın ilk projesi). 1925'te İstanbul'a gitti.
\fedat Tek, Kemalettin Bey'le birlikte Birinci ulusal mimarlık akımının önde gelen temsilcilerinden biri olmuş, yapıları bu akımın biçimsel ve kuramsal temelini oluşturmuştur Klasik osmanlı mimarlığının kubbe; kemer gibi öğeleriyle bezemelerini kullandığı yapılarının ilk örnekleri, İstanbul'daki Defter i hakani (Tapu ve kadastro müdürlüğü) [1908] ve Sirkeci'deki Büyük Postanedir [1909]. Uygulamalarının yanı sıra Sanayii nefise mektebi âlisi'nde (Güzel sanatlar akademisi) ve Mühendis mektebi âlisinde (İstanbul Teknik üniversitesi) verdiği derslerle de düşüncelerini öğrencilerine aktarmıştır. Öteki önemli yapıları arasında:
Haydarpaşa vapur iskelesi, Moda vapur iskelesi, Kastamonu Hükümet konağı, İstanbul Nişantaşı Macar konsolosluğu, Sirkeci Mesadet ve Liman hanları, Karaköy Sabit- bey, Muradiye ve Tahir hanları, İzmit Saat kulesi, İstanbul Fatih'te Tayyare şehitleri anıtı ve İstanbul'un çeşitli kesimlerindeki pek çok villa ve köşk (Cemil Topuzlu köşkü,
Bostancı Leyha Hanım villası, Kuruçeşme Enver Bey köşkü, Yeşilköy Halit Ziya Uşak- lıgil villası, Yeniköy Halit Bey villası) ile apartmanlar belirtilebilir.