Vladimir Yevgraphovich Tatlin

LETATLİN

Letatlin iddialı, avangart ve havalı bir projeydi… 1932’de bir gün Rus avangart sanatçı Vladimir Tatlin Moskova’daki stüdyosundan çıktı. 5 yıldır uğraştığı kas gücüyle çalışan uçuş makinesini test edecekti. Sembolü olduğu avangart sanatı gibi hüsranla son buldu…
Rusçadaki “uçmak” fiili “letat” ile soyadı “Tatlin”i birleştiren Letatlin, insanı devasa bir kuşa çeviren bir zırh, bir nevi uçma aparatıydı. Yapay kanatları arasındaki mesafe neredeyse 10 metreyi buluyordu. Ahşap bir iskelet, çelik kablolar, tüyler ve paraşüt ipeğinden oluşuyordu.

Rus avangart sanatçı Vladimir Tatlin, üç adet Letatlin üretmişti. Bir tanesini tanıtımlar için bilinçli şekilde iskelet olarak bırakmıştı. Endüstrinin bu tasarıma adapte olarak seri üretime geçeceğine emindi. Yolcu uçaklarının aktif şekilde hizmet vermesi ve Moskova’daki fabrikalarda bile yolcu uçaklarının üretim bantlarında yerini alması bile hayallerine engel değildi. Ona göre projesi bisiklet kadar ulaşılabilir ve yaygın olacaktı, hatta kendi topluluklarını yaratacaktı. Sovyet okulları bu sayede çocuklara uçma sanatı dersleri verecekti.
40’larının sonlarına yaklaşan sanatçının avangart hareketin tarihinde Sovyet konstrüktivizminin babası olarak adından söz ettirmesinin sebebi de buydu zaten. Sanatın, kendi iyiliği için, soyutluktan çıkıp somut ürünler inşa etmesi gerektiğine inanıyordu.

“Rusların da Vinci’si” olarak anılması boşa değildi. Döner Tatlin Kulesi’nden Komünist Parti evine uzanan fikirleri vardı. Letatlin’i ise denizci olarak çalışmaya başladığı ve martıları gözlediği 20’li yaşlarından beri hayal ediyordu.

Letatlin, sadece avangart sanatın değil, Sovyetler döneminin de bir sembolüydü. Çünkü “yeni olanı, yepyeni bir ihtimali” temsil ediyordu. İnsanlara ancak rüyalarında deneyimledikleri bireysel uçma hissini, bir kuş olma rüyasını gerçeğe çevirmeyi vadediyordu.
Ne yazık ki kaderi de avangart sanatını temsil etti. Sovyet yönetimi 1930’larda yaratıcı özgürlüklere son verirken, Letatlin de test edileceği alana götürülürken taşıma işlemleri sırasında aldığı hasar nedeniyle denenemedi bile…

Tatlin, Vladimir Yevgrapoviç

(d. 28 Aralık 1885, Harkov, Rus Çarlığı [bugün Ukrayna’da] - ö. 31 Mayıs 1953, Moskova, Rus SFSC)

1920’de Moskova’da toplanan III. Enternasyonal için gerçekleştirdiği anıt tasarımıyla tanınan Rus ressam, heykelci ve mimar.

Moskova Güzel Sanatlar Akademisindeki öğrenimini 1910’da tamamladı. 1913’ün sonlarında Paris’e gitti. Orada tanıştığı Picasso’nun sac, ahşap ve mukavva kabartmalarından etkilendi. Moskova’ya döndükten sonra üzerinde çalıştığı ve “resim kabartmalar” adını verdiği yapıtlarıyla Şubat 1915’te Petrograd’daki (bugün Petersburg) gelecekçilik sergisine katıldı. Heykel yapımına mühendislik tekniklerini uygulamaya çalışan bir grup MoskovalI sanatçıya önderlik etti. Bu grubun benimsediği anlayış bir süre sonra yapımcılık olarak bilinen akıma dönüştü.
Bu tür avantgarde sanat 1917 Devrimi sonrasında da kısa bir dönem varlığını sürdürdü. 1918’de Halk Eğitim Komiserliği’ne (NARKOMPROS) bağlı Güzel Sanatlar Bölümü’nün (IZO) Moskova şubesinin başına getirilen Tatlin 1921’de de Sanat Kültürü Enstitüsü’nün (INKHUK) Petrograd şubesi başkanlığını üstlendi. Burada Wassily Kandinsky’nin “salt sanat” kuramını savunan Kazimir Maleviç’le büyük bir çatışmaya girdi; kısa sürede enstitünün ilkeleri üzerinde köklü değişiklikler gerçekleştirerek “üretimci sanat” ilkelerini yerleştirdi ve yapımcılığın gelişmesinde önemli rol oynadı.
1919’da, güzel sanatlar bakanlığının siparişi üzerine III. Enternasyonal için gerçekleştirilecek anıtın tasarımıyla ilgili çalışmalara başladı. Hazırladığı 6,7 m yüksekliğindeki model Aralık 1920’de VIII. Sovyetler Kongresi sırasında düzenlenen sergide yer aldı. Bu çarpıcı tasarıma göre anıt her biri eksenleri üzerinde farklı hızlarla döndürülebilen ve bir cam silindir, cam koni ve cam küp taşıyan eğimli, sarmal bir demir kafesten oluşacaktı. Tasarımda seminer, konferans ve başka etkinlikler için de mekân öngörülmüştü. Anıtın yüksekliği 396,5 m’nin üzerinde olacaktı.
Tatlin 1927’de INKHUK’a bağlı Yüksek Teknik ve Sanat Stüdyolan’na (VKHUTEMAS) katıldı; müze ve benzeri sanatsal etkinliklerin düzenlenmesinde görev aldı. Aynı yıl dev bir böceği andıran bir planörle (“Letatlin”) denemelere girişti; uçmayı başaramadı, ama planöre olan ilgisini daha sonra da sürdürdü. 1933’ten sonra daha çok sahne tasarımcısı olarak çalıştı.