Özbekistan'da Devlet ve Toplum da Kadının Yeri

Özbekistan tarihinde kadının önemli bir yeri vardır. Günümüzde de; bu önemini kaybetmeden korumaktadır.
Özbekistan edebiyatı, kültürü ve sanatında kadınlar da dikkat çekmektedir. Bunlardan Zebunisa (1639-1706), Uvaysiy (1779 -1845), Nadire (1792-1842), Anbar Otin (1870-1915) ve geçtiğimiz günlerde Taşkent'de heykeli dikilen ünlü Özbek şair ve yazar Zülfiya (1915-1996) ilk akla gelenlerdir.

Hadiste denilir ki:Bilmen gerekir ki, kadın ve erkek her Müslüman için ilim öğrenimi farzdır.
1417 yılında Mirza Ulugbek tarafından Buhara'da kurulan medresenin girişinde şu sözler yazılıdır.bilgiye yönelmek her Müslüman kadın ve erkeğin kutsal borcudur.
Özbekistan Cumhuriyeti Anayasasının 46.Md. de ve erkekler eşit haklara sahip olacaktır denmektedir.

Sadece bu birkaç örnek bile, Müslüman bir ülke olan Özbekistan'da kadına verilen değeri ve erkeklerle eşitliğini göstermektedir.
Özbekistan'da kadınların toplum-politik faaliyetlerine katılımı, o¬nların eşit haklara sahip olma konusunda önemli bir unsurdur.
1991 yılı Özbekistan'ın bağımsızlığından sonra, çoğu diğer İslam ülkelerin de olmayan Özbek kadınlarının lehine önemli gelişmeler olmuştur.
8 Mart Kadınlar Günü Özbekistan'da da kutlanmaktadır.
Ülkede en saygın kadınlar teşkilatı konumundaki Özbekistan Kadınları Komitesi faaliyetini sürdürmektedir. Komite'nin 3 Milyondan fazla kurumsal ve bireysel üyesi mevcuttur.

1995 tarihinden itibaren aile, annelik ve çocuk sosyal koruma konularıyla ilgilenen Başbakan Yardımcılığı görevi tesis edilmiştir.
Özbekistan Kadınları Komitesi, kadınların durumunu iyileştirme, kadının rolünü yükseltme, toplum ve ailede kadınların statüsü, onların sosyal, ekonomik ve manevi menfaatlerini korumak amacıyla hukuk sisteminin geliştirilmesine yönelik devlet politikalarının uygulamaya konulması ile ilgili çalışmaları yürütmektedir.

Söz konusu komite, kadın kadro kaynakları hazırlanması ve istihdama kadınların teşvik edilmesi, kadınların mevcut durum analizi, toplumun sosyo-ekonomik yönden gelişmesinde kadınların katılım düzeyi, çalışma koşulu, ailede moral ortamı, ayrıca mülk şekline bakılmaksızın işletme, kurum ve teşkilatlarda kadınların sosyal korunma düzeyi ile ilgili konularda çalışma yürüterek, ihtiyaç duyan kadınlara hukuki, psikolojik, maddi ve manevi destek sağlamaktadır.
Son yıllarda Özbekistan'da kadın statüsünün yükseltilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi ile ilgili ulusal düzenlemeler oluşturuldu. Kadın hareketinin gelişmesi ve potansiyel kadın gücünü önemsemek için hukuki konularda sağlıklı planlar hazırlandı.

Ozbekistan'da kadın hareketinin önemli gelişme aşaması, devlet bünyesinde olmayan kadın kurumlarının oluşturulması oldu. Devlet bünyesinde olan ve olmayan sektörler arasındaki ortaklık, kadın sorunları ile ilgili konuların amaca uygun olarak ele alınma ve çözülme oranını yükselti. Günümüzde, devlet bünyesinde olmayan tüm kadın kurumları tarafından Mehr (Merhamet) birliği oluşturuldu ve uluslararası kadın hareketinde tek konuma sahip oldu.

Kadınlar Komitesi ile Yüksek ve Orta Mahsus Eğitim Bakanlığı işbirliğinde düzenlenen toplantılarda, bilimsel alanlarda kadın bilim adamlarının teşvik edilmesi ve rolünün artırılması kadına yönelik benzeri konular ele alınmaktadır. Başbakan Yardımcılarından Bayan Svetlana İnamov'un da hazır bulunduğu bu yıl yapılan bir toplantıda, doktora öncesi çalışma tezini savunanların %y33'ü, doktora unvanı alanların %16'sı ve bilimsel araştırma görevlilerinin % 37'sinin kadınlar olduğu açıklanmıştır.

Senato Dış Politika Komisyonu ile Kadınlar Komitesi işbirliğinde yeni düzenlenen Kadın, Devlet ve Toplum başlıklı yuvarlak masa toplantısında, siyasi, ekonomik ve sosyal yaşamda kadınların rolünün artırılması, kadın haklarının korunması, kadın girişimcilerin desteklenmesi ve kadın haklarının ihlal edilmesinin önlenmesinde sivil toplum kuruluşlarının önemi ile ilgili konular değerlendirilmiştir.

Yasama Meclisi üyelerinin %18, Senato üyelerinin ise %15'inin kadınlardan oluştuğu, küçük boyutlu işletmeler arasında ise %23 olduğu belirtilmiştir.
Bugün Özbekistan Parlamentosunun Yasama katmanına 21 kadın milletvekili seçildi. Bu toplam milletvekili oranının %17,5'ini oluşturmaktadır.
Uluslararası ilişkilerin pekiştirilmesi ve ülke kadın hareketinin uluslararası bütünleşmeye büyük önem verilmektedir. Kadınlar Komitesi ve devlet bünyesinde olmayan kadın kurum vekilleri birçok uluslararası görüşme ve sempozyuma faal olarak iştirak etmektedir. Kadın hareketi BM Teşkilatı ve o¬nun kurumları ve Özbekistan'da akredite edilmiş diğer uluslararası kurumlar ile faal ortak çalışmaları yürütmektedir.

Özbekistan'da kadınlara yönelik küçük düşürücü tüm davranış şekillerinin ortadan kaldırılması, Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) ile ilgili BM Teşkilatı, Pekin Platformu, kadın hakları ve menfaatleri kapmasında diğer uluslararası belgelerin uygulanması ile ilgili eylem planının hayata geçirilmesi konusunda çalışmalar yapılmaktadır.

CEDAW koşullarının yerine getirilmesi kapsamında Özbekistan raporunda ele alınan sonuçlara göre kadınları aşağılayıcı tüm davranış şekillerinin ortadan kaldırılması ile ilgili komitenin önerileri uygulaması hakkında ulusal eylem planı hazırlandı ve hayata geçirilme süreci devam etmektedir.
Özbekistan 2004'te CEDAW koşullarının yerine getirilmesi ile ilgili ikinci raporunu komiteye sundu.

Özbekistan Kadınlar Komitesi, insan hakları konusunda Ali Meclisi (parlamento) tarafından yetki verilen enstitü ile işbirliğinde kadın hakları ile ilgili uluslararası ve ulusal belgelerin uygulanmasını denetleyen bir izleme grubu oluşturdu. Kadınlar Komitesi tarafından, Özbekistan Cumhuriyeti nüfusunun sağlık ve hakların korunması hakkında yasa tasarısı hazırlandı.
2006 yılının başında Özbekistan'da yapılan yasal düzenlemelerin 80'den fazlası kadın hakları ve özgürlüğü ile doğrudan ilgilidir.

Özbekistan'da kadınların durumunun iyileştirilmesi ve rolünün yükseltilmesi konusunda ve Bakanlar Kurulu tarafından o¬naylanan ulusal platformdaki eylem planı uygulamaya konulmuştur.
Son zamanlarda Özbek kadınlarının uluslar arası toplantılarına katılımları artmıştır. Katar'ın başkenti Doha'da düzenlenen 3.Uluslararası Kadın İşadamları Toplantısı'na katılan Başbakan Yardımcısı Svetlana İnamova, Özbekistan'ın ekonomik potansiyeli, Cumhurbaşkanı Karimov'un önderliğinde yürütülen ekonomik ve sosyal reformlar, kadın işadamlarının teşvik edilmesi ve desteklenmesine yönelik çalışmalar hakkında bilgi vermiştir.
Kuala Lumpur'da İslam Konferansı Teşkilatı tarafından düzenlenen Karar Alma Süreçlerinde Kadının Rolü başlıklı uluslararası konferansta Özbekistan'ı Başbakan Yardımcısı Bayan S. İnamova başkanlığındaki bir heyet temsil etmiştir.
23 Aralık 2007 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimine Özbekistan ve Orta Asya ülkeleri tarihinde ilk kadın olarak; bir partinin genel başkanının Cumhurbaşkanlığı için aday gösterebilmesi, ülkede kadın haklarına verilen önemin göstergelerinden biridir.

1 Ocak 2008 tarihinden itibaren ülkede idam cezası tamamen kaldırılmasında; idam cezasının ömür boyu hapis cezasıyla değiştirildiği, ömür boyu hapis cezasının sadece kasten adam öldürme ve terör suçlarını işleyenler için uygulanacağı, ömür boyu hapis cezasının kadınlara, 18 yaşını doldurmayanlara uygulanmayacağı kadın olanlara tanınan bir ayrıcalıktır.

2008 Ocak ayı sonunda Taşkent''te düzenlenen bir törenle tanıtımı yapılan Özbekistan'da Kadın ve Erkekraporunda ülke genelinde 1000 erkeğe 1000 kadın denk geldiği, Taşkent'te 10 erkeğe 9 kadının denk geldiği; göç ile ilgili rakamlara göre, 2000'2005 döneminde yılda 85 bin kadın ve 66 bin erkeğin ülkeye geldiği, 125 bin kadın ve 110 bin erkeğin ülkeden çıktığı; eğitim oranının ülke genelinde % 90'ın üzerinde olduğu; erkeklerin %56,7'si, ülke ekonomisinde kadınların payının %43,3'ünün ekonomik sektörlerde çalıştığı belirtilmektedir.

Özbekistan'da erkek giyiminin dışında; Özbek olan kadınlarında kendilerine özgü giyimleri vardır. Kadınlar, hemen hemen her yerde ipek atlastan yapılmış entarilerini giyerler.
Ülke genelinde kadınlara yönelik çeşitli etkinlikler yapılmaktadır. Bağımsızlık yılı kutlamalarında kadınların gösterileri büyüleyicidir.

Özbekistan'ın başkenti Taşkent'te Kasım 2006 tarihinde ilk defa düzenlenen moda haftası kapsamında sergilenen Özbek kadınlarının geleneksel giysileri izleyicilerin ilgi odağı olmuştur.
Özbekistan'da iki evliliğe resmen bir izin yoktur. İmam nikâhıyla ikinci bir hanımla evlenenler de bulunmaktadır.
Özbekistan'da resmi nikâhtan sonra, dini nikâh kızın evinde bir din adami
çağırılarak kıyılır.