MANGANEZ. Kısaca mangan da denilen manganez, metal özelliği taşıyan bir element­tir. Katışıksız halde pek kullanılmaz, ama çelik yapımında yararlanılan çok önemli bir maddedir. Kimyasal simgesi Mn, atom numa­rası 25, atom ağırlığı 24,312 olan manganez, katışıksız haldeyken demiri andıran, grimsi bir metaldir ve doğada genellikle demirle bir­likte bulunur. Pek çok ülkede man­ganez cevheri çıkarılır; önde gelen üretici ülkeler SSCB, Hindistan, Güney Afrika ve Gana'dır.

Çelik üretimi sırasında manganez ürüne üç biçimde katılır; bunlar, ferromanganez, spie-gel (beyaz demir) ve silikomanganezdir. Bun­ların her üçü de demir ve manganez alaşımıdır (karışımı), demir ve manganez içeren cevher­lerin, demir üretiminde kullanılan yüksek fırınlara benzeyen fırınlarda kokkömürü ve kireçtaşıyla birlikte eritilmesiyle elde edilir {bak. demir ve çelik). Dünyada üretilen man­ganezin büyük bölümü çelik üretiminde ürü­nün özelliklerini geliştirmek için katkı madde­si olarak kullanılır. Oksijen gazı çelik için tehlikeli bir maddedir, çünkü ürünün göze­nekli bir yapıda olmasına yol açar; oysa az miktarda katıldığında manganez, çelik içinde erimiş (çözünmüş) halde bulunan bu oksijen­le birleşir ve gözenek oluşumunu önler. Öte yandan kükürt, çeliğin sıcakken kırılgan ol­masına yol açar; manganez kükürtle birleşe­rek bunu önler. Daha büyük miktarlarda katıldığında ise manganez, çeliği güçlendirir ve çok dayanıklı olmasını sağlar; bu tür ürünlere manganlı çelik denir. Manganlı çe­likler, ağır iş makinelerinin çeşitli parçalarının yapımında kullanılır; örneğin, kazı makinele-rindeki kepçelerin bıçakları ya da tırnakları manganlı çelikten üretilir. Kasalar, koruyucu zırhlar ve demiryolu makasları da manganlı çelikten yapılır.

Bakır, çinko, kalay ve manganezden oluşan alaşıma manganezli tunç denir; manganezli tunç, deniz suyunun paslandırma ve çürütme etkisine karşı çok dayanıklı olduğundan gemi pervanelerinin yapımında kullanılır. Manga­nezli bakır teller, elektrik akımına karşı bü­yük bir direnç gösterir ve içinden akım geçirildiğinde çok ısınır. Bu tür teller elektrik­li ısıtıcılarda ve tost makinelerinde kullanılır.

El fenerleri için pil yapımında kullanılan manganez dioksit ile her ikisi de birer mikrop öldürücü olan sodyum permanganat ve potas­yum permanganat, yararlı manganez bileşik­lerinden bazılarıdır. Manganez dioksit ayrıca, çabuk kurumalarını sağlamak amacıyla boya ve cilalara katılır.