Dairesel Harekette Hız ve Sürat Ayrımı

Dairesel Harekette Hız ve Sürat Ayrımı Var mı?

Sun, Oct 12, 2008
Makaleler

2008 ÖSS sınavında açısal ivmeden bahsedilen bir soruyla karşılaştığımızı hatırlayacaksınız. Soruyu dikkatle okumayanlar ‘açısal ivme’yi ‘merkezcil ivme’ olarak görüp soruyu işaretleyip geçtiler. ‘Açısal ivme’ yi görenler ise bilgilerini yokladılar ama maalesef bu kavram lise kitaplarında geçmiyordu. Bu tür kullanım hatalarımızın öğrenciler zihninde kavram kargaşasına yol açtığı aşikâr. Kitaplarımızda da buna benzer hatalar var.
Günlük hayatta sıklıkla birbirinin yerine kullanılan sürat ve hız kavramları üzerinde henüz kitaplarda tam olarak bir mutabakata varılmış değil. Hız (velocity) birim zamandaki yerdeğiştirme olarak tanımlanır ve vektörel bir büyüklüktür. Sürat (speed) ise skaler bir büyüklüktür ve birim zamanda alınan yol olarak tanımlanır. Arabalarda birim zamanda alınan yolu gösteren aletler ingilizcede speedometer olarak adlandırılır. Bu ayrıma bazı kitaplarda dikkat edilir ama dairesel harekette bu kavramların kullanılmasına maalesef pek dikkat edilmemektedir.

Dairesel hareket konusunda da yukardakine benzer şekilde bir tanımlama yapılırsa; açısal hız vektörel bir büyüklük olup birim zamandaki açısal yer değiştirme ve açısal sürat skaler bir büyüklük olup birim zamanda alınan açısal yol olarak tanımlanmalıdır. Çünkü hız vektörel sürat skalerdir. Ama kitaplarımızda açısal sürat (angular speed) olarak adlandırılması gereken kavramdan açısal hız olarak ve skaler bir büyüklük olarak bahsedilir. Çizgisel hız olarak yer alan kavram ise çizgisel sürattir ve konu boyunca skaler muamelesine tabi tutulur. Mesela düzgün dairesel hareket yapan bir cismin sabit bir (çizgisel) hızla dairesel olarak hareket ettiği söylenir ama hız vektörü an be an yön değiştirir ve hareket sabit hızlı değildir doğrusu sabit süratlidir. Sabit hızlı ise hızın yönü ve büyüklüğü sabittir, peki merkezcil ivmeye ne sebep olmaktadır?
MEB 11. Sınıf Ders Kitabı ve diğer 11. Sınıf yardımcı kitaplar incelenirse açısal hızın açısal sürat yerine çizgisel hızın çizgisel sürat yerine kullanıldığı görülebilir. Serway ise hız ve sürat kavramlarıyla tam örtüşen bir isimlendirme kulanmaktadır. Yeni müfredatın hazırlandığı bu dönemde hazırlayanlardan bu hususun da gözönünde bulundurulmasını ve mutabakatın sağlanmasını bir fizik öğretmeni olarak çok arzu ediyorum. MEB kitaplarının diğer yayınevlerinin temel kaynağı olduğu için onlarında bu tür ayrıntılarda hassas olacaklarını ve böylece benzer kavram kargaşlarına son verileceğini düşünüyorum.
Rastladığınız kavram karmaşalarını veya bu konuyla ilgili yorumlarınızı bizimle paylaşın lütfen.

Mustafa DEMİR

MsXLabs Üye Girişi