İdeografik yazı ve anlamlar

İdeogram ya da ideografik yazıda kelimenin harfleri gösterilmeden doğrudan doğruya fikri ifade eden işaret olarak tanımlanmakta olup, kısaca Çince, Japonca gibi bazı yaşayan dillerdeki veya eski Mısır dili gibi bazı ölü dillerdeki, harflerin (fonogramların, sesi temsil eden işaretlerin) bulunmadığı yazı sistemlerinde kullanılan, bir sözcüğü veya bir fikri temsil eden grafik semboldür.Terim Yunanca'da fikir anlamındaki idea (ἰδέα )sözcüğü ile yazmak anlamındaki grafo (γράφω) sözcüğünden türetilmiştir.

Günümüzde aynı anlama gelmek üzere logogram terimi de kullanılmaktadır. Bu yüzden günümüzde ideogramların bulunduğu yazı sistemlerine logografik yazı sistemleri adı verilmektedir. İdeogram zaman zaman piktogram ile karıştırılır. Her ikisinde de resmetme yoluyla temsil etme sözkonusuysa da piktogram daha ziyade somut bir şeyi temsil eden bir semboldür.

Hiyeroglif

Yunanca "kutsal oyma" de­mektir; Mısır dilinde "tanrının sözleri" deyi­minin çevirisidir. Özellikle Mısır anıtlarında rastlanan ve tümü resimlerden oluşan bu yazı çok uzun süre çözülemediği için araştırmacı­lar arasında büyük bir merak konusuydu.
1799'da Nil deltasında, Rosetta (günümüz­de Reşit) yakınında bulunan bir bazalt levha hiyerogliflerin gizinin çözülmesine ışık tuttu. Londra'daki British Museum'da sergilenen ve Rosetta Taşı olarak adlandırılan bu levha İÖ 196'dan kalmaydı. Taşın üzerindeki yazıtta aynı metin Mısır hiyeroglifi, demotik yazı adı verilen daha basit bir Mısır yazısı ve Yunan yazısı olmak üzere üç ayrı yazıyla yazılmıştı. 1822'de Fransız tarihçi ve dilbilimci Jean François Champollion, hiyeroglif yazısını bü­tünüyle çözmeyi başararak hiyerogliflerin Yu­nan alfabesindeki karşılıklarının bir listesini çıkardı. Onun bu buluşundan sonra daha birçok yazıt okunabilmiş; Eski Mısırlılar'ın yaşayışları ve geleneklerine ilişkin birçok bilgi edinilmiştir.

Mısır hiyeroglif yazısı bilinen en eski yazı­lardan biridir ve bazı yazıtlar İÖ 3000 öncele­rine kadar gider. Mısırlılar başlangıçta çok basit bir resimyazı kullanıyorlardı. Her resim bir nesneyi simgeliyordu. Örneğin tam çem­ber Güneş'in, yarım çember Ay'ın, dalgalı çizgiler suyun, ok ve yaylı bir adam askerin simgesiydi.

Resimyazı olarak adlandırılan bu simgeler aslında gözle görülebilen nesneler ve hareket­ler içindi. Oysa hiyeroglif yazısında resimler gözle görülemeyen nesneleri ve düşünceleri belirtmek için de kullanılmaktaydı. Örneğin, çember Güneş'i simgelediği gibi "gün" kavra­mı için de kullanılabiliyordu. Kavramları da anlatabilen bu resimyazıya ideografik yazı ya da "düşünce yazısı" dendi.Bundan sonraki aşama, resimlerin konuşu­lan dilin seslerini belirlemek üzere kullanılmasıydı. Buna da sesyazı denmektedir. Bun­lar yazının gelişmesinde büyük bir aşamadır. Mısırlılar bildikleri her sözcüğü bu simgelerle yazabiliyorlardı. Sesyazı simgeleri giderek ge­lişti ve harflerden oluşan bir çeşit alfabeye dönüştü.

Mısırlılar hem eski simgeleri, hem de yeni­lerini kullandıklarından çoğu zaman aynı ya­zıtta resimyazı, ideografik yazı ve sesyazı bir arada kullanıldı. Bunun sonucunda hiyeroglif yalnızca rahipler ile yazıcılar gibi öğrenim görmüş az sayıda kişinin kullanabildiği olduk­ça karmaşık bir yazı olarak kaldı.
Başlangıçta Mısır hiyeroglif yazısı tapınak­larda, mezar ve anıtlarda kullanılmaktaydı. Simgeler kazılarak ya da boyanarak yapılıyor­du. Bu işi yapan sanatçılar da çoğu zaman gereğinden çok ayrıntılı bir yazı yazıyorlardı. Oysa sonraları papirüs adlı sazdan bir çeşit parşömen kâğıdının yapılması sonucunda hiyeroglif yazı sanatı büyük bir değişime uğradı. Daha çabuk yazılması gereken resmi ve özel mektuplarda da bu simgeleri kullanma olanağı doğdu. Hiyeroglif giderek günlük yazıların yazılmasında kullanı­labilecek kadar sadeleştirildi.

Öteki eski uygarlıklar da resimyazı ya da hiyeroglif kullanmışlardır. Hindistan'daki İn­dus uygarlığı ile Anadolu ve Suriye'deki Hititler'in yazılarına da hiyeroglif denir. Çin yazısının bir tür hiyerogliften türetildiği düşü­nülmektedir. Amerika'daki Mayalar ve Aztekler de hiyeroglif kullanmışlardı..