Kuiper Kuşağı

Kuiper Kuşağı ve Kuiper Kuşağı Cisimleri

Gökbilimciler 1992'den başlayarak, Neptünün dışında güneş çevresinde dönen çok sayıda küçük cismin varlığını saptadılar.Bunların yörüngelerinin, Neptün yörüngesinden (30 AU) dişarı doğru 50 AU mesafelere kadar uzandığı bilinmekte ve çapı 100 km'den büyük en az 50,000 tane cisim bulunduğu sanılmaktadır. Gözlemler, Trans-Neptünian olarak da isimlendirilen bu cisimlerin ekliplik düzlem yakınında kalın bir kuşak ya da halka şeklinde yoğunlaştığını göstermektedir. Güneşi çevreleyen bu halka Kuiper Kuşağı olarak anılmaktadır.

Kuiper Kuşağının, güneş sisteminin oluştuğu disk şeklindeki kozmik bulutun kalıntısı olduğu düşünülmektedir. Diskin yoğun iç bölgelerinin gezegenleri oluşturduğu, gezegenleri oluşturamıyacak incelikteki dış bölgenin ise küçük cisimler şeklinde yoğunlaşarak halka şeklindeki Kuiper Kuşağını oluşturduğu sanılmaktadır.

Kısa dönemli kuyruklu yıldızların kaynağının Kuiper kuşağı olduğu bilinmektedir. (Tıpkı Oorth Bulutunun uzun dönemli kuyrukluyıldızların kaynağı olduğu gibi). Son 10 yıldan bu yana pek çok Kuiper Kuşağı cismi tanımlanmıştır. Bazı gökbilimcilere göre, büyük gezegenlerin çekim etkileriyle pek çok Kuiper kuşağı cismi uzay boşluğuna fırlatılmış, güneş sistemi çekiminden kurtulamayanlar ise, uzak Oorth bulutunu oluşturmuşlardır.Bazı astronomlar Triton, Pluto ve Charon'u en büyük Kuiper Kuşağı cisimleri olarak kabul ederler.

Kuiper kuşağı cisimleri yörüngeleri gözönüne alınarak üç sınıfta incelenirler;

*Klasik Kuiper Kuşağı cisimleri

*Dağınık Kuiper Kuşağı cisimleri

*Plutino'lar

Klasik Kuiper Kuşağı cisimleri:

Kuiper Kuşağı cisimlerinin büyük bülümünün yörüngeleri, güneşe en yakın (perihelion) noktada bile, Neptün yörüngesinin hayli dışında kalır ve eksantrikliği az, çembere yakındır. Bu sayede çarpışma riskleri olmadan ve gezegen çekim alanlarından etkilenmeden varlıklarını güneş sisteminin başlangıcından beri sürdürebilmişlerdir. Klasik olarak adlandırılmalarının nedeni de budur (yörüngeleri gezegenler gibidir). Yörüngelerinin sınırı 50 AU'ya varır. Klasik Kuiper Kuşağı cisimlerine 1992 QB1 örnek gösterilebilir.

Dağınık Kuiper Kuşağı cisimleri:

Bazı Kuiper Kuşağı cisimleri (1996 TL66 gibi), oldukça oblik (yüksek derecede eksantrik) bir yörüngeye sahiptir. Perihelionları (yörüngenin güneşe en yakın noktası) 35 AU civarındadır. Neptün'e yaklaşmaları nedeniyle, zayıf çekim etkileriyle, milyonlarca yıl içinde yörüngelerinde değişmeler olacağı hesaplanmaktadır. Şubat 1999'da üç tane daha dağınık Kuiper Kuşağı cismi tanımlanmış (1999 CV118, CY118 ve CF119) son iki yılda ise gelişen görüntüleme teknikleriyle bulunanların sayısında dramatik bir artış görülmektedir. Yeni bulunanlar sayesinde, pek çoğunun yörüngelerinin aphelion'unun (yörüngenin güneşten en uzak noktası) 200 AU'ya vardığını saptanmıştır. Çok daha uzaklara uzanan yörüngelere sahip olanların da varlığına inanılmaktadır, ancak bunların tesbiti çok daha zordur. Neptün'le dinamik ilişkisi olanlar kısa dönemli kuyruklu yıldızların kaynağını oluştururlar. Halen dağınık Kuiper Kuşağı cisimlerinin sayısı hakkında, tahminlerin çok üstünde olduğu dışında, hemen hemen hiç bilgimiz yoktur.

Plutino'lar:

Son araştırmalar çok sayıda cismin tıpkı Pluto gibi Neptün'le 3:2 rezonasta olduğunu (Neptün güneş çevresinde 3 kez döndüğünde bu cisimler de 2 tam tur atmış olurlar) göstermiş ve bu özellikte çok sayıda Kuiper Kuşağı cismi tanımlanmıştır. Bu cisimlerin yörüngeleri güneşe yaklaştıkları bölgede Neptün yörüngesinin önüne geçer ve güneşten uzaklaştıkları zaman da Neptün yöründesinin ardında kalır. Ancak rezonans nedeniyle çarpışma riski yoktur (Pluto'da olduğu gibi). Bu nedenle bu cisimlere Plutino (küçük Pluto veya Plutocuk) ismi verilmiştir. Halen bilinen Kuiper Kuşağı cisimlerinin 1/4'ünü Plutino'lar oluşturur. Ancak tüm Kuiper kuşağı cisimlerinin çok daha küçük bir oranını teşkil ettikleri bilinmektedir.

Yukarıdaki grafik ekliptik düzlemde Kuiper Kuşağı cisimlerinin yörüngelerini göstermektedir. Grafikte 'J' ve 'N' harfleriyle Jupiter ve Neptün gezegenleri de ölçek için referans amaçlı gösterilmiştir. Yörüngeler, Plutino'lar için kırmızı, Klasik Kuiper Cisimleri için mavi ve Dağınık Kuiper Cisimleri için siyah gösterilmiştir.

Kaynak:Bilimnet

MsXLabs Üye Girişi