ÖLÇEK
—Jeofiz. Deprembilimde yer sarsıntılarını sınıflamak için kullanılan ölçü. (Yeğinlik ölçekleri bir depremi makrosismik verilerle tanımlar ve ortaya çıkan zararların türünü ve önemini belirler; yeğinliğin değeri dışmerkezden uzaklaşıldıkça azalır. Bugün bu tipte çok sayıda ölçek vardır: Mercalli, Mercalli-Cancani-Sieberg, Rusya'da MSK, ABD'de değiştirilmiş Mercalli ölçekleri. Bunlar zararın büyüklüğüne göre l'den Xll'ye kadar, romen rakamlarıyla gösterilir. Genlik ölçekleri, çeşitli aletlerle yapılan ölçümlere dayanır. Başvurulan dalga tipine ve uzaklığa göre bu tür pek çok ölçek kullanılır. [Richter ve Gutenberg ölçekleri]; hepsi, arap rakamlarıyla yazılmış, 9’dan küçük değerlerle gösterilir. Bu değerler depremin belirgin özelliğini ortaya koyar ve ölçüm noktasına bağımlı değildir.)

—Jeomorfol. Direnç ölçeği, jeolojik bir kesitin geçtiği kayaçlarda göreli direncin klasik yoldan gösterilmesi.

—Metalogr. Sayma ölçeği, bir alaşımın yapısal niteliklerini (tane iriliği ölçeği [kırılma yüzeyi ya da mikrografik örnek üzerinden], parçacıkların irilik ölçeği ve dağılımı [karbürler, enklüzyonlar, grafit, vb.]) görsel karşılaştırma yoluyla değerlendirmeye yarayan görüntülerin tümü.

—Metalürj. Korozyon ölçeği, bir yüzeyin korozyon derecesini çıplak gözle karşılaştırma yoluyla yaklaşık olarak değerlendirmeye yarayan ve yüzeysel yoğunlukları görüntüden görüntüye değişen korozyon oyuklarının çoğunlukla renkli, örnek klişe ya da görüntülerinin tümü.

—Ölçbil. Sıvıların ya da kuru maddelerin hacimlerini ölçmede kullanılan kap. ll Cam ölçek, çeperlerinde farklı derecelendirmeler bulunan ve böylece içine konan besin maddelerinin (şeker, un, süt) miktarlarını ölçmeyi sağlayan kap.

—Ruhbil. Gözlemleri, belli yapılar içinde ve ruhbilimde ölçümler yapmayı sağlayabilecek biçimde sıralama. (Ad ölçekleri, sıra ölçekleri, aralık ölçekleri ve oran ölçekleri gibi ölçekler vardır.) ll Bir gelişme düzeyi saptamaya yarayan testler öbeği (Binet-Simon ölçeği). ll Öznel ölçek, uyartı değerleriyle algısal cevaplar arasındaki bağlantıya dayanan ve öznenin duyumlarını değerlendirmede kullanılan ölçek, (ilk öznel ölçek tipini Fechner hazırlamıştır.)

—Şapkac. Ölçek mastarı, bir şapkada baş girişinin ölçüsünü saptamak için numara kasnağına geçirilen oval tahta parça.

—Teknol. Kimi olayların küçültülmüş modelleri üzerinde yapılan dinamik incelemede, model üzerinde ölçülen evrim süresinin, gerçek olaya denk düşen süreye oranı. ll Renk ölçeği, suluboya ya da yağlıboya resim yapmada, boyamada, matbaacılıkta vb. bir renkten öbürüne geçişi sağlayan nüansların (tonluluk ve doyma) oluşturduğu dizi. (Renk atlasları [örneğin Mansell’inki], karşılaştırma ölçeklerini oluşturur.)

—Yerbil. Jeolojik zamanı dilimlere ayırmayı ve böylece yeryüzünün her noktasındaki bütün kayaçların tarihlendirilmesini sağlayan karşılaştırma sistemi. (Böylece oluşturulan toplu ölçek, boşluk ve çakışma olmaksızın zamanlara, sistemlere ve katlara ayrılır. Bu sonuca varmak için kullanılan araçlar çeşitlidir: paleontoloji, litoloji, izotopik tarihlendirme, paleomanyetik dönüşümler, paleoklimatolojik değişimler, dağoluşumlar, uyumsuzluklar, mineralojik özellikler, jeofizik.) [Eşanl. EŞEL.]