Petro I (1672 Moskova - 1725 Saint-Petersburg)
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Osmanlı tarihinde adından "Deli Petro" diye söz edilirse de gerçekte modern Rusya'nın kurucusudur ve dünyada "Büyük Petro" olarak tanınır. Çar Aleksi'nin oğludur. Düzenli bir eğitim görmedi. Bilgi ve görgüsünü Moskova'dayken edindiği yabancı dostlara, daha sonra yaptığı Batı Avrupa yolculuğuna borçludur. 1682'de III. Fyodor'un yerine, üvey kardeşi V. İvan ile birlikte tahta çıktı. İkisinin de yaşı küçük olduğundan ülkeyi İvan'ın kızkardeşi Sofiya Alekseyevna yönetiyordu. Sofiya'nın 1689'da ölümünden sonra da yönetim Petro'nun annesine geçti. 1694'te annesinin, 1696'da da İvan'ın ölümünden sonra yönetime tek başına hâkim oldu. Bu döneme kadar genellikle Moskova dışında yaşamış, aydınlarla ilişki kurmuş, görgü ve bilgisini artırmaya çalışmıştı. Yönetim kendisine kalınca ordu ve donanmayı güçlendirmeye girişti. Kutsal İttifak'a girerek Osmanlılardan Azak Kalesi'ni aldı (1696). 1697-1698 yıllarında Avrupa'yı dolaştı. Burada edindiği izlenimler ve kurduğu dostluklardan ülkesini modernleştirmek ve ordusunu güçlendirmek için yararlandı. 1700'de Osmanlılar ile İstanbul Antlaşması'nı imzaladıktan sonra İsveç Krallığı ile mücadeleye girişti. Baltık kıyılarını aldı. 1703'te Saint-Petersburg kentini kurdu. Demir-çelik ve tekstil sanayiinde düzenlemeler yaptı. Yeni vergiler koyma, köylüleri toprağa bağlama, zorunlu çalışma gibi, aldığı yeni önlemler yer yer ayaklanmalara yol açarken bir yandan da ülkenin ve ordunun güçlenmesi sonucunu doğurdu. 1700-1721 yılları arasında Baltık Denizi'nin denetimiyle ilgili olarak İsveç ile savaştı ve sonunda Nystadt Antlaşması ile (1721) Baltık Denizi'nin doğusunu hemen hemen tümüyle ele geçirdi. Moldavya'da ve Hazar Denizi'nin batı yakasında Osmanlılara karşı yürüttüğü yayılma çabalarında başarısızlığa uğradı (1711'de Baltacı Mehmet Paşa'ya yenilerek Azak Kalesi'ni kaybetti). Dış tehlikeleri uzaklaştırdıktan sonra ülke içinde, ordu ve polis gücüne dayanarak zor yoluyla kabul ettirdiği birtakım yeniliklere girişti. Devlet kurumlarında reformlar yaptı; çeşitli okullar kurdu. Doğu ülkeleriyle ticareti geliştirdi. Miras yoluyla soyluların topraklarının bölünmesini yasakladı. Köylüleri, mülk sahibi soyluların yönetimine terk etti. Bürokratik mekanizmayı verimli hâle getirmek için 1707'de sekiz eyalet yönetimi (guberniya) oluşturarak bunların güçlü yerel valilikler biçimini almasını sağladı. Bu sistemin ademimerkeziyetçi yönünü dengelemek için de 1711'de Gubernia'nın da üzerinde bir senato oluşturdu. Kurduğu siyasî ve ekonomik düzenle 18.-19. yüzyılın güçlü Rus İmparatorluğu'nun temellerini atmış oldu. 1721'de senato tarafından "Rusya İmparatoru" ilân edildi. Ölümünden sonra karısı Katerina imparatoriçe oldu.
