Şanlıurfa
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Güneydoğu Anadolu'da il ve bu ilin merkezi olan kent. Eskiden Urfa ilinin adı, 12 Haziran 1984 tarih ve 3020 sayılı yasayla değiştirilerek Şanlıurfa oldu. Kuzeydoğuda Diyarbakır, doğuda Mardin, kuzeybatı ve batıda Fırat Irmağı'na dayanan bir sınırla Adıyaman ve Gaziantep illeri ve güneyde, geniş bir cepheyle Suriye ile sınırlanır. İlin güneyinde, Suriye sınırı boyunca uzanan ve özellikle orta kesimde Harran çevresinde genişleyen ve yüksekliği yer yer 400 m.nin altına inen ova düzlükleri dışında, Urfa ili hafif dalgalı ve çoğu Fırat'a karışan, bir kısmı da Suriye'ye geçen küçük akarsularla parçalanmış bir platodur. İlde tek önemli dağ, doğuda Diyarbakır sınırında bu iki komşu il içinde kalan Karacadağ volkan kitlesidir (en yüksek yerinde 1.919 m.). Bu kitle dışında, plato üzerinde yer alan bazı tepelerin yüksekliği 900 m.yi bulmaz. Güneydoğu Toroslar'dan Suriye sınırına doğru giderek alçalan Urfa ilinde iklim koşulları coğrafî yerinin özelliklerini yansıtır.
Yazları Türkiye'nin en sıcak bölgesidir; yıllık yağış tutarları az, sıcaklık rejimiyle az çok karasaldır. Örneğin il merkezi Urfa'da en soğuk ve en sıcak ay ortalamaları 5,1° ve 31,7°dir. 40 yıllık bir süre içinde ölçülen en yüksek sıcaklık 46,5°, en düşük sıcaklık ise -12,4°yi bulur. Bu değerler Suriye sınırına doğru daha da artar. Urfa'da yıllık yağış tutarı 473 mm.dir. Yağışların büyük bölümünün kışa toplanması ve yaz mevsiminin bariz kuraklığı Akdeniz iklimi koşullarına uymaktadır. Doğal bitki örtüsü otsul topluluklardan oluşur; bozkır, ilin her yerinde egemendir. Ağaca ancak su boylarında ve çok bozulmuş orman artıkları hâlinde yüksek yörelerde rastlanır. Kültür bitkileri kuraklıktan çok zarar görebilir ve bu nedenle, başta tahıl olmak üzere, yıllık üretimler yıllara göre çok oynar. Urfa ilinin sularını Fırat toplar. İlin batı sınırında akan Fırat, Birecik'te Türkiye'nin en büyük karayolu köprülerinden biri (700 m.) ve Suriye sınırında Cerablus'ta da demiryolu köprüsüyle aşılır. Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde Urfa, Halep vilâyetine bağlı bir sancaktı.
Cumhuriyetin başlarında, Anadolu'daki öteki sancaklar gibi il hâline getirildi. Yüzölçümü 19.271 km2, toplam nüfusu 1.311.334'tür (1997). Şanlıurfa ilinde temel ekonomik etkinlik tarımdır. Kurak ama bitkisel üretime elverişli tarımsal topraklar geniş alanlar kaplar. Bu alanların önemli bir bölümü büyük toprak sahipleri tarafından işlenir ve işletilir. Yöredeki yaklaşık 872 bin hektarlık tarım alanının sulanması amacıyla hazırlanan ve kısa adı GAP olan Güneydoğu Anadolu Projesi 1990'lı yıllarda gerçekleşmeye ve Harran Ovası sulanmaya başlanmış, buna bağlı olarak tarım alanında önemli gelişmeler olmuştur. Bitkisel üretim il ekonomisinde ilk sırayı alır. Yetiştirilen başlıca bitkisel ürünler buğday, arpa, kırmızı mercimek, karpuz, kavun, domates, üzüm, pamuktur. Akdeniz ikliminden etkilenen ilde başta erik, kayısı ve zeytin olmak üzere az miktarda meyve de yetiştirilir. Hayvancılık ikincil gelir kaynağıdır. Daha çok koyun, bir miktar da kıl keçisi ve sığır yetiştirilir. 1968'de kalkınmada öncelikli iller kapsamına alınan Şanlıurfa'nın gelişkin olmayan sanayisi tarıma dayalıdır.
Başlıca sanayi kuruluşları un, şarap, meyve suyu, yem, yün ipliği ve halı, pamuklu dokuma, çimento, tarım alet ve makineleri üreten fabrikalardır. Et kombinası, süt ürünleri işleme, zeytinyağı ve sabun üretim tesisleri bulunan ilde küçük sanayi de fazla gelişmemiştir. İl canlı hayvan, kırmızı mercimek ve antepfıstığı ticaretinde önemli yere sahiptir. Bu ürünlerin bir bölümü yurtdışına ihraç edilir. Türkiye'nin kenar bir yöresinde kalmakla beraber, Urfa ili ulaşım bakımından oldukça gelişmiş sayılabilir. Güney sınırını izleyerek, Mardin ilinde Nusaybin'de Suriye topraklarına geçen demiryolunun önemli bir kesimi Urfa ilinde kalır. Fakat ticarî ulaştırmada daha çok karayollarından yararlanılır. İl merkezi Urfa, başlıca şoselerin düğüm yeridir. Diyarbakır yol kavşağından Hilvan-Siverek ilçeleri üzerinden gelen şoseyle, doğudan Viranşehir üzerinden gelen şose Urfa'da birleşir; buradan bir yandan Akçakale sınır kapısına iner, öte yandan da batıya yönelir.
Bu Bu şose, Suruç üzerinden Mürşitpınar sınır kapısına bir kolla bağlandıktan sonra, Birecik üzerinden, Güneydoğu Anadolu'nun önemli merkezi Gaziantep'e ve daha batıda Akdeniz kıyılarına bağlanır. Bu ana şoseler dışında, il merkezini öteki ilçelere bağlayan ikincil yollar da vardır. Tarihî bir kalenin yamaçlarıyla önündeki düzlükte kurulmuş olan il merkezi Urfa, bir yandan Doğu ve Güneydoğu Anadolu, öte yandan da Suriye ve Irak ile Akdeniz kıyıları arasındaki ticaretin merkezidir. Bu düzenli yol ağı sayesinde son yıllarda hızla gelişip büyümüş ve Türkiye'nin önemli kentleri arasında yer almıştır. Kent, tarihî camileri, Halilürrahman Havuzu ve küçük Aynizeliha Gölü ile göldeki kutsal sayılan balıklarıyla turizm bakımından dikkati çeker.
