KALEM + LIK = KALEMLIK
Türkçede ekler ikiye ayrılır:
1. Yapım Ekleri:
Kelimelerin sonlarına eklenerek yeni anlamda kelimeler türeten eklere YAPIM EKLERİ denir.
Dilimizde çeşitli yapım ekleri vardır: -lik, -li, -ci, -cik, -sız, -şer, -cık, -im, -ma, -iş, -si, -gen, -tı, -giç, -gın…
Bu ekler ses uyumuna göre kelimelere eklenirler.
mimar – mimar_lık, göz – göz_lük, duvar – duvar_cı

2. Çekim Ekleri:
Eklendikleri kelimeleri çekimli hale getiren, yani yeni anlamda kelime türetmeyen eklere ÇEKİM EKLERİ denir. Çekim ekleri kelimelerden yeni kelime türetmezler.
ders + ler + i + miz + de = derslerimizde
kaldır + dı = kaldırdı

Türemiş Kelime Örnekleri:

• Sucu (isim + yapım eki)
• Güzellik (sıfat + yapım eki)
• Geliş (fiil + yapım eki)
• Benlik (zamir + yapım eki)
• Çokluk (zarf + yapım eki)

Bir soruda birçok türemiş kelime verilip farklı olan soruluyorsa, türemiş kelimenin köküne bakılır ve hangi tür kökten türemişolduğu tespit edilir.

Örnek: Geliş – Bakış – Bilgi – Gözcü arasında farklı olan “gözcü” sözcüğüdür, çünkü diğerleri fiilden, “gözcü” ise isimden türemiştir.
Kök ile türemiş sözcük arasında mutlaka anlam ilişkisi bulunmalıdır.

Örneğin, ”sucuk” kelimesi basit bir kelimedir, çünkü su + cuk olamaz, yani “su” ile “cuk” arasında anlam ilişkisi yoktur.

Türemiş kelime mutlaka bir adet yapım eki ile oluşmak zorunda değildir. Kök kelime birden çok yapım eki alabilir. Türemiş sözcük çekim eki alacaksa, çekim eki yapım ekinden sonra gelir.
Örnek: ”Koş + u + cu + lar” sözcüğü 2 yapım, 1 çekim eki olmak
Kök Y.E.Y.E .Ç.E. üzere toplam 3 ek almıştır.
“Gör + üş + me + z + mi + y + di + niz”
kip eki Ç.E.
şahıs eki Ç.E.
kip eki Ç.E.
kaynaştırma harfi
soru eki Ç.E.
KökY.E. Olumsuzluk eki Ç.E.
sözcüğü 1 yapım eki, 5 çekim eki almıştır.

Not: Dilimize yabancı dillerden gelen sözcükler, geldikleri dilde türemiş de olsalar, basit sözcükler sayılmalıdır.

• Faaliyet, televizyon, mesuliyet, fotoğraf…

Ancak, bu tür sözcükler Türkçe yapım ekleri alıp türemişlerse birer türemiş sözcük sayılırlar.
Televizyoncu, mesuliyetli, fotoğrafçı…

TÜREMIŞ KELIME ÖRNEKLERI :

• şarkıcı (şarkı–cı)
• soygun (soy–gun)
• örtülü (ört–ü–lü)
• görüştür– (gör–üş–tür–)
• sızla– (sızı–la–)
• sessizlik (ses–siz–lik)
• kırılgan (kır–ıl–gan)
• Türkçe (Türk–çe)
• kulaklık (kul–ak–lık)
• susa– (su–sa–)
• şakalaş– (şaka–laş–)
• çınlat– (çın–la–t–)

2.olarak ;
Aldıkları yapım ekleriyle yeni bir anlam kazanan sözcüklerdir.
Kök ya da gövde kelimelere gelen yapım ekiyle yeni anlamda kelimeler türetilir.

Göz=Görme işini yapan organ. Kök
Gözlük=Göz +lük=Göze takılan bir araç. Kök + YE Kök+ Yapım Eki
Gözlükçü=Gözlük satan kişi

Kök + yapım eki = Türemiş Kelime
Kök halindeki sözcük isim, sıfat, fiil, zamir, zarf olabilir.

• Sucu (isim + yapım eki)
• Güzel+lik (sıfat + yapım eki)
• Ge+liş (fiil + yapım eki)
• Ben+lik (zamir + yapım eki)
• Çok+luk (zarf + yapım eki)

Bir soruda birçok türemiş kelime verilip farklı olan soruluyorsa, türemiş kelimenin köküne bakılır ve hangi tür kökten türemiş olduğu tespit edilir.
Örnek: Geliş - Bakış - Bilgi - Gözcü arasında farklı olan "gözcü" sözcüğüdür, çünkü diğerleri fiilden, "gözcü" ise isimden türemiştir.
Kök ile türemiş sözcük arasında mutlaka anlam ilişkisi bulunmalıdır. Örneğin, "sucuk" kelimesi basit bir kelimedir, çünkü su + cuk olamaz, yani "su" ile "cuk" arasında anlam ilişkisi yoktur.
Türemiş kelime mutlaka bir adet yapım eki ile oluşmak zorunda değildir. Kök kelime birden çok yapım eki alabilir. Türemiş sözcük çekim eki alacaksa, çekim eki yapım ekinden sonra gelir.
Örnek: "Koş + u + cu + lar" sözcüğü 2 yapım, 1 çekim eki olmak
Kök Y.E.Y.E .Ç.E. üzere toplam 3 ek almıştır.

• uç+ak=uçak
• yat+ak=yatak
• yal+ak=yalak
• kapa+k=kapak
• sev+gi=sevgi
• sil+gi=silgi
• bil+gi=bilgi
• vatan+daş
• Yol+daş
• arka+daş
• yurt+taş

kömürlük, kitaplık, tuzluk, başlık, kulaklık, gecelik, gençlik, insanlık, Türklük, çocukluk, hanımlık, kardeşlik, Müslümanlık, kulluk, erkeklik, bilgelik, bayramlık, kışlık, akşamlık, gömleklik, iyilik, güzellik, küçüklük, öğretmenlik, doktorluk, veterinerlik, eczacılık, arıcılık, demircilik, kılavuzluk, rehberlik…
Türkçe, Almanca, Arapça, Farsça, Çatalca, Yenice, Çamlıca, Taşlıca, Ilıca, delice, karaca, kokarca, yumuşakça…sanatçı, kiracı, inşaatçı, yolcu, çaycı, şakacı, duacı, milliyetçi,
Türkçü, halkçı, sözcü, tiyatrocu, kemancı…
Ankaralı, Konyalı, köylü, kentli, Osmanlı, Karahanlı, Selçuklu, Sözlü, evli, nişanlı…
etçil, otçul, insancıl, evcil, bencil, ölümcül…
vatandaş, yurttaş, gönüldaş, anlamdaş, meslektaş…
Aligil, Yaşargil, ancamgil…
geceleyin, akşamleyin, sabahleyin, gündüzleyin…
birici, üçüncü, sonuncu, üçer, beşer, yedişer, dörder, altışar…
gelincik, kızılcık, elmacık, kulakçık, karıncık…
çıtır-tı, cızır-tı, şakır-tı, şıkır-tı, homur-tu, gıcır-tı, patır-tı
gel-mek, oku-mak, ye-mek, iç-mek, çalış-mak…
yemek, çakmak, ekmek, ilmek, kaymak,
başlama, okuma, yazma, nakletme, hasta olma, danışma, sevme, inanma…

I. Yapım Ekleri

1. Addan Ad Yapan Ekler
2. Addan Fiil Yapan Ekler
3. Fiilden Fiil Yapan Ekler
4. Fiilden Ad Yapan Ekler

1. Addan Ad Yapan Ekler

Kök ya da gövde durumundaki adlara gelerek onlardan yeni adlar türeten eklerdir.

–lik (–lık, –lik, –luk, –lük)
zeytinlik, taşlık, kayalık, odunluk, kömürlük, çöplük, gözlük, gelinlik, kulaklık, güzellik, çocukluk, iyilik, kötülük, dostluk, avukatlık, öğretmenlik, çiftçilik, doktorluk, yazlık, kışlık, kiralık, günlük, turşuluk

–li (–lı, –li, –lu, –lü)
akıllı, çizgili, sisli, bilgili, yağmurlu, Adanalı, Ankaralı, Kayserili, tatlı, saygılı, şekerli, tuzlu, yağlı, acılı, kokulu, naneli, taşlı, sopalı, hüzünlü, neşeli

–siz (–sız, –siz, –suz, –süz)
tatsız, tuzsuz, şekersiz, görgüsüz, işsiz, deneyimsiz, korkusuz, saygısız, ölümsüz, düşüncesiz, parasız, vefasız, tarafsız

–ci (–cı, –ci, –cu, –cü, –çı, –çi, –çu, –çü)
yalancı, yolcu, eskici, futbolcu, avcı, demirci, oduncu, dişçi, çiçekçi, eczacı, inatçı, kavgacı, şarkıcı, sanatçı, ülkücü, milliyetçi, siyasetçi

–cil (–cıl, –cil, –cul, –cül, –çıl, –çil, –çul, –çül)
bencil, insancıl, ölümcül, evcil, etçil, otçul

–ce (–ca, –ce, –ça, –çe)
Türkçe, İngilizce, Fransızca, Arapça, Çince, Rusça, bilmece, bulmaca, kesmece, seçmece, çekmece

–cak (–cak, –cek)
büyücek (büyük–cek), çabucak (çabuk–cak), yavrucak, oyuncak

–cik (–cık, –cik, –cuk, –cük)
sıcacık (sıcak–cık), ufacık (ufak–cık), bağcık, tosuncuk, maymuncuk

–dem (–dam, –dem, –tam, –tem)
gündem, yöntem, erdem

–er (–ar, –er)
ikişer, üçer, altışar, onar, yüzer, biner

–deş (–daş, –deş, –taş, –teş)
vatandaş, meslektaş, sırdaş, yoldaş, sesteş, adaş (ad–daş), kardeş (karın–daş), çağdaş, soydaş

–k (–k, –ak, –ek)
solak, ortak, başak, benek, topak

–(i)msi (–(ı)msı, –(i)msi, –(u)msu, –(ü)msü)
ekşimsi, pembemsi, sarımsı, acımsı, mavimsi

–(i)mtırak
yeşilimtırak, ekşimtırak, sarımtırak

–in (–ın, –in, –un, –ün)
yazın, kışın, güzün, demin, ansızın

–ki
akşamki (maç), yarınki (toplantı), dünkü (hava), evdeki (hesap), bitişikteki (komşu)

–leyin
geceleyin, sabahleyin, akşamleyin

–sel (–sal, –sel)
kumsal, kişisel, duygusal, toplumsal, yüzeysel, tarımsal, hayvansal, bitkisel, küresel, belgesel, kırsal

–si (–sı, –si, –su, –sü)
kadınsı, erkeksi, çocuksu

–(i)nci (–(ı)ncı, –(i)nci, –(u)ncu, –(ü)ncü)
birinci, ikinci, üçüncü, sonuncu, kaçıncı

–ti (–tı, –ti, –tu, –tü)
hırıltı, gürültü, patırtı, şırıltı, fısıltı, çatırtı, gıcırtı, cızırtı

2. Addan Fiil Yapan Ekler

Kök ya da gövde durumundaki adlara gelerek onlardan fiiller türeten eklerdir.

–e (–a, –e)
kana–, türe–, oyna– (oyun–a–), boşa–, tüne–

–de (–da, –de)
fısılda–, hışırda–, gıcırda–, gümbürde–, fokurda–

–el (–l, –al, –el, –ıl, –il, –ul, –ül)
azal–, düzel–, yönel–, çoğal– (çok–al–), daral–, doğrul–, eğril–, incel–, durul–

–er (–r, –ar, –er)
karar–, ağar– (ak–ar–), öner–, sarar– (sarı–ar–), yeşer– (yeşil–er–), morar–

–ik (–ık, –ik, –uk, –ük)
birik–, acık– (aç–ık–), gecik– (geç–ik–), gözük–

–imse (–ımsa, –imse, –umsa, –ümse)
benimse–, özümse–, azımsa–

–kir (–kır, –kir, –kur, –kür)
haykır–, fışkır–, püskür–, tükür–, hıçkır–

–le (–la, –le)
sula–, yükle–, dişle–, hatırla–, ekle–, yolla–, başla–, özetle–, ciltle–, avla–, ucuzla–, şişmanla–, yumurtla– (yumurta–la–), temizle–, gizle–, konakla–, zıpla–, ofla–, pufla–, patla–, gürle–, çınla–, mele–, havla–

–len (–lan, –len)
hastalan–, yaşlan–, güneşlen–, evlen–, sinirlen–, öfkelen–, kuşkulan–

–leş (–laş, –leş)
şakalaş–, dertleş–, haberleş–, sözleş–, katılaş–, uzaklaş–, buharlaş–, güzelleş–

–se (–sa, –se)
susa–, duraksa–, garipse–, önemse–

3. Fiilden Fiil Yapan Ekler

Kök ya da gövde durumundaki fiillere gelerek onlardan yeni fiiller türeten eklerdir.

–dir (–dır, –dir,–dur, –dür, –tır, –tir, –tur, –tür)
güldür–, öldür–, sustur–, kandır–, yıktır–, kırdır–, söndür–, küstür–, bozdur–, çaldır–, uyandır–, bölüştür–, kaptır–

–il (–ıl, –il, –ul, –ül)
yırtıl–, kesil–, satıl–, açıl–, kırıl–, üzül–, bozul–, dökül–, sıkıl–

–in (–n, –ın, –in, –un, –ün)
giyin–, süslen–, korun–, taran–, kaşın–, yıkan–, övün–

–ir (–ır, –ir, –ur, –ür)
pişir–, doyur–, şişir–, düşür–, batır–

–iş (–ş, –ış, –iş, –uş, –üş)
dövüş–, buluş–, kaçış–, ağlaş–, anlaş–, dönüş–, boğuş–, çarpış–

–t
kurut–, boyat–, sıvat–, şaşırt–, başlat–, ödet–, kısalt–, dirilt–

4. Fiilden Ad Yapan Ekler

Kök ya da gövde durumundaki fiillere gelerek onlardan adlar türeten eklerdir.

–ce (–ca, –ce)
düşünce, eğlence, söylence, sakınca

–gen (–gan, –gen, –kan, –ken)
kaygan, üretken, girişken, alıngan, kırılgan, sıkılgan, çalışkan, saldırgan, atılgan, konuşkan, unutkan, iletken, değişken, çekingen, girişken, unutkan, çahşkan, sıkılgan

–ge (–ga, –ge, –ka, –ke)
bilge, süpürge, kavurga, bölge, bileşke, gösterge

–gi (–gı, –gi, –gu, –gü, –kı, –ki, –ku, –kü)
atkı, askı, sürgü, çizgi, keski, çalgı, duygu, görgü, saygı, bilgi, sevgi, dergi, örgü, vurgu, salgı, vergi, bitki, yetki, bulgu, baskı

–gin (–gın, –gin, –gun, –gün, –kın, –kin, –kun, –kün)
üzgün, yorgun, bezgin, bitkin, seçkin, dalgın, şaşkın, olgun, küskün, durgun, pişkin, yangın, soygun, bozgun, bilgin, kırgın, yetişkin, solgun

–i (–ı, –i, –u, –ü)
gezi, kazı, gömü, koşu, soru, korku, koku, örtü, yazı, doğu, batı, sayı, takı, artı, açı, ölü, sıkı, dolu

–ici (–ıcı, –ici, –ucu, –ücü)
yanıcı, dondurucu, patlayıcı, kalıcı, kesici, yazıcı, yıkıcı, kavurucu, satıcı, alıcı, verici, üzücü, sıkıcı, ısıtıcı, soğutucu, kırıcı, sürükleyici, besleyici, izleyici

–ik (–k, –ak, –ek, –ık, –ik, –uk, –ük)
durak, konak, tapınak, ölçek, uçak, batak, tarak, bıçak, kaçak, dilek, istek, yatak, adak, parlak, titrek, yıkık, düşük, sökük, yanık, yenik, uyuşuk, kırık, soğuk, dişlek, konuk, şımarık, ılık, öksürük, çürük

–m (–m, –ım, –im, –um, –üm)
yaşam, doğum, ölüm, üretim, tüketim, seçim, durum, gelişim, uçurum, bakım, onarım, biçim, kesim, alım, satım, dilim, içim, pişirim

–n (–n, –ın, –in, –un, –ün)
tütün, esin, basın, yayın, yığın, ekin, sorun, yazın, dizin, sayın

–nç (–(ı)nç, –(i)nç, –(u)nç, –(ü)nç, –ç)
bilinç, övünç, sevinç, basınç, inanç, korkunç, gülünç, iğrenç, utanç, kazanç

–nti (–(ı)ntı, –(i)nti, –(u)ntu, –(ü)ntü; –tı, –ti, –tu, –tü)
gezinti, sarsıntı, silinti, kazıntı, süprüntü (süpür–üntü), kırıntı, döküntü, çalıntı, ayrıntı (ayır–ıntı), saplantı, bağlantı, yaşantı, kalıntı, görüntü, sıkıntı, özenti

–iş (–ış, –iş, –uş, –üş)
buluş, açılış, kapanış, kurtuluş, yağış, dönüş, uçuş, gösteriş, yanlış (yanıl–ış), dikiş, kaçış, özleyiş, duyuş, bakış

–t (–t, –ıt, –it, –ut, –üt)
taşıt, geçit, umut, yapıt, yazıt, kesit, anıt, sarkıt, dikit, konut, yakıt, yapıt

–me (–ma, –me)
okuma, yazma, uçurtma, dondurma, kavurma, dinlenme, kazma

–mek (–mak, –mek)
yemek, içmek, gülmek, uyumak, çakmak

–ti (–tı, –ti, –tu, –tü)
karartı, ürperti, belirti, bağırtı, sarartı (sarı–ar–tı), doğrultu

–e (–a, –e)
süre, sapa, yara, doğa, kısa, çevre (çevir–e)

–men (–man, –men)
yönetmen, okutman, belletmen, öğretmen, eğitmen, sayman, seçmen, göçmen, şişman