PİGMENT a (fr. pigment’den, lat. pig- mentum, boyayıcı madde). Çoğunlukla protein yapısında olan ve bulunduğu dokulara renk veren boyalı madde. (Bk. an siki. böl. Bot. ve Fizyol.)

—Boyac. Pigment oranı, bir boyada ya da benzer preparatlarda bulunan pigmentlerin tümü.

—Der. hast. Pigment yitimi, deri hastalığına ya da genel bir hastalığa bağlı olarak derinin renk kaybetmesi.

—Kim. ve Boyac. Bilinen asıltı ortamlarında pratik olarak çözünmeyen, kimi optik, dekoratif ya da koruyucu özellikleri nedeniyle kullanılan, genellikle ince toz halinde madde. (Bk. ansikl. böl.) || Pigment macunu, pigmentlerin kimi öğütme sıvılarıyla birlikte öğütülmesi sonunda elde edilen macun.

—Tekst. Pigment boyama, lifleri, ana maddesini reçine oluşturan bir bağlayıcı içinde asıltı halinde bulunan ince bir pigment katmanıyla kaplamaya dayanan boyama ve baskı yöntemi. (Çok ince olan ve açık renklerde bile, özellikle ışık haslığı çok kararlı nüanslar elde etmeyi sağlayan organik pigmentler kullanılır. Bağlayıcı, içine kİ mi kez ısılyoğuşur bir reçine katılan termoplastik bir reçineden oluşur. Isıl bir işlem, reçineleri bağlar; böylece reçineler pigmentin liflerin yüzeyinde tutulmasını sağlar.)

—ANSİKL Bot. Bitkisel pigmentler. Bitkiler kendilerine renk veren çeşitli pigmentleri içerir; bunlar arasında en başta gelen ve işlev bakımından çok önemli olan pigment, üstün yapılı bitkilerin karbonlu beslenmesini (fotosentez) ve onlar aracılığı ile de hayvanların beslenmelerini sağlayan klorofıl'dir. Yapraklarda klorofille birlikte ksantofil (sarı pigment) ve sonbaharda yaprakların ölmesi sırasında, klorofilin yok olması ve kendi miktarlarının artması sayesinde görünür hale gelen karotenimsi (kırmızı) pigmentler bulunur. Çiçeklerin ve meyvelerin pıgmentlenmesi, ya plastların taşıdığı (domatesteki ve salran çiçeklerindeki likopeni) ya da kofulların içerdiği eriyik halindeki maddelerden ileri gelir: ortamın asitliliği ile rengi değişen antosiyanin (telgrafçiçeği, üzüm vermemiş asmaların yaprakları, gül, ebegümeci, petunya, sardunya çiçekleri) ve flavonlu bileşikler (acıbaklada lüteolın, kırmızı yüksük- otunda digilrisın, sûpürgeçalısında ve sarı süsende soflavon). Antosıyanınlerın, fla- vonların, betasiyaninlerin ve hatta karote- nimsi maddelerin bireşimi fitokrom' tarafından düzenlenir. Suyosunlarında klorofilin yanı sıra fikoeritrin (kırmızı suyosunları), fikoksantın (esmer suyosunları), fıkosiyanin (mavi süyosunları) bulunur Bu pigmentler klorofilin emdiği ışık dalgalarından daha kısa dalgalardan suyosununun yararlanmasını sağlar

—Fizyol, Hayvansal pigmentlerin başlıca- ları şunlardır: derideki malanın, hemoglobin (kanın kırmızı pigmenti) ve türevleri, safra ve idrar pigmentleri. Bunların çoğu oksijenin taşınmasında rol oynar

—Kim, ve Boyac, Pigmentler türlerine göre organik pigmentler, anorganik pigmentler, metal pigmentler ve organome tal pigmentler olmak üzere dört ana gruba ayrılır: organik pigmentler, azolar, fta- losıyanınler, antrakınonlar, kınakrıdonlar, tetrakloro-ızo-ındolınonlar, vb'dır: anorga nik pigmentler, bir oksit, bir metal tuzu (kurşun, bakır, kadmiyum, cıva tuzu, vb.) ya da çeşitli siyah maddelerden (hayvan kömürü, is karası, karbon siyahı, asetilen siyahı, vb.) oluşur; metal pigmentler, ikiye ayrılır; birincisi alüminyum, bakır, nikel, çinko vb.'den oluşan metal kökenli pigmentler; İkincisi paslanmaz çelikler, bronz vb.'den oluşan alaşım kökenli pigmentlerdir; organometal pigmentler, ya bir metal kompleksinden (örneğin bakır ftalosıyanin) ya da organik bir asitle Kızlaştırılmış bir metalden (örneğin kurşun siyanamit) meydana gelir. Pigmentler boyacılıkta özellikle korozyonu ve kirlenmeyi önlediği, yüzeyde oluşan ince boya filmine kimi nitelikler (kısmi yanmazlık, parlaklık, ışıldama. fosforı vb.) kazandırdığı için kullanılır; ayrıca elastomerler, beton vb, gibi katiları renklendirmeye yarar.