ÖLÇME a. Bir büyüklüğü, kdndi türünden bir birimle karşılamak, başka bir büyüklüğe oranlamak eylemi: Ölçme sistemleri.

—Ger day. Gerilme (ya da biçim değmiştirme) ya da genişleme ölçme aygıtı, bir yapı elemanının boyutlarında ortaya çıkan değişimleri (kısalma, uzama gibi), bu değişimlere denk düşen gerilmelerin değerlerini saptamak amacıyla ölçmeye yarayan araç. (Bu araçların inşaat mühendisliğinde en yaygın olarak kullanılanları elektrikli olanlarıdır. Bu aygıtlarda, yüzeyine yapıştırılmış olduğu yapı gerecinin boyutlarında ortaya çıkan değişmelere bağlı olarak biçim değiştiren bir telin elektriksel direncinin değişmesi ilkesinden yararlanılır.)

—İnş. ve Bayınd. İnşaat mühendisliğinin (bina, sanat yapıtı vb.) ya da yerbilimin (zemin, kayaç vb.) ilgi alanına giren bir yapının davranışını tanımak için, çeşitli aletlerden oluşan bir donanımı kurup bundan yararlanma. (Bk. ansikl. böl.)

—Ölçbil. Belirli bir fiziksel büyüklüğe (ölçülen), bir birime göre değer verilmesini sağlayan işlemlerin tümü. || Bir birime olan oranı tanımlanamasa bile, saptanabilir bir büyüklüğün konumunu uzlaşmalı olarak kabul edilen bir ölçek üzerinde işaretleme. (Bk. ansikl. böl.). || Ölçme gücü, uzlaşmalı olarak seçilmiş bir büyüklüğün ölçme sınırına bölünmesiyle elde edilen değer. || Ölçme sınırı, verilen ölçme koşullarında, ölçülen büyüklüğün kaydedilebilen en küçük değişimi. || Uzaktan ölçme, büyüklükleri uzaktaki bir noktadan ölçme ve sonuçları telekomünikasyon yoluyla iletme. (Bk. ansikl. böl.)

—Petr. san. Bir depoyu, bir sarnıcı, bir tankı ölçmek eylemi.

—Şarapç. Alkol ölçme, şarap ya da şırada mayalanmayla oluşan alkol oranını ölçme işlemi.

—ANSİKL. inş. ve Bayınd. Bir yapıda ölçme işleminin yapılması, genellikle inşaat maliyetinin düşmesini sağlar. Gerçekten de, yapının gerçek davranışının ölçümlerle tanınması, bir yandan güvenlik katsayılarını istenen sınırlar içinde tutmaya olanak verirken, bir yandan da hesapların deneysel olarak doğrulanmasını gerektiren yeni yapım tekniklerinin uygulanmasını sağlar Daha tasarım aşamasında göz önüne alınan ve işler ilerledikçe yerleştirilen ölçme aygıtları, aşağıdaki beş noktanın tümü ya da bir bölümü üzerinde etkin bir müdahaleye olanak verir: inşaat sırasında ölçümler, ardından özel yerleştirme işlemleri yapma, belirli iç kuvvetler altında mekanik davranışı, sonra da kullanım sırasındaki davranışı denetleme ve inceleme, strüktürlerinin takviyesi ya da onarımı gerektiğinde yapılacak işlemleri denetleme.

—Ölçbil. Ölçme, birime göre bir dizi ölçü oranı elde etmeye olanak veren bir karşılaştırma aleti ve bir etalon dizisiyle yapılır: terazi ve işaretli kütleler, mikrometrik komparatörler ve etalon mastarları, ölçü köprüsü ve direnç kutuları vb. Ölçme aynı zamanda, dereceli ve ayarlı bir ölçeği bulunan bir aygıtla da gerçekleştirilebilir: dereceli kumpas, palmer, otomatik terazi, amperölçer, voltölçer, manometre vb.
Ölçme sırasında birçok hata kaynağının etkisinde kalınabilinir. Bu etkiyi azaltmak için ' ift tartı yöntemi gibi uygun ölçme yöntemleri kullanılır ve ölçme üzerin
deki etkisi bilinen hataları gidermek için düzeltmeler yapılır (ayarlama, sıcaklık, basınç, hava itmesi vb. düzeltmeleri). Kaynağı bilinmeyen artık hatalar raslantısal olarak ortaya çıkar; bunlar, toplam artık hatanın belli sınırları aşmama olasılığı belirlenerek, bir belirsizlik payı ile nitelenir.

♦ Uzaktan ölçme. Uzaktan ölçmenin, sanayi, tıp vb. alanlarda çok sayıda uygulaması vardır. Ancak, uzaktan ölçmede kullanılan teknikler, daha çok, güdümlü mermilerin ortaya çıkmasına bağlı olarak gelişmeye başlamıştır. Gerçekten de güdümlü bir merminin herhangi bir anda nasıl davranacağının bilinmesi, merminin işleyişine ilişkin belli sayıdaki ayırtedici parametrenin (basınçlar, sıcaklıklar, titreşimler, pilotaj komutları, vb.) o anda iletilmesini gerektirir Bunun nedeni, güdümlü mermilerin, çoğunlukla, uçuş sonunda kaybolması sonucu sözkonusu parametrelerin, kaydedilip daha sonra incelenmesinin olanaksız oluşudur. Ölçme sonuçlarının iletilmesi genellikle güdümlü merminin içine yerleştirilmiş bir verici ile mermiye yöneltilmiş antenler arasında sağlanan hertz bağlantısıyla gerçekleştirilir.