Otsu gövde:
Monokotil bitkiler ve bazı dikotil bitkiler, otsu gövde yapısına sahiptir. En basit demet düzenlenmesine, monokotil bitkilerde rastlanır. Bu bitkilerde epidermis gövdenin dış yüzeyini örterken, iletim demetleri çoğunlukla gövdenin temel dokusu içine dağılmıştır. Bu nedenle, monokotil bitkilerin gövde yapısındaki korteks ile merkezi öz bölgesi arasında belirgin bir sınır bulunmaz.
Odunsu gövde:
Açık tohumlu bitkiler ve dikotil bitkilerin çoğunluğu odunsu gövde yapısına sahiptir. Bu bitkilerde odunsu gövde yapısının oluşması, ikincil meristem olan vasküler kambiyumun faaliyeti ile gerçekleşir. Vasküler kambiyum bölünerek dışa doğru ikincil floemi, içe doğru ise ikincil ksilemi oluşturur. İkincil iletim dokularının gövdede ardışık tabakalar halinde birikmesi, gövdenin enine kalınlaşmasını yani birincil yapıdan ikincil yapıya geçişini sağlar. Dolayısıyla, gövdenin birincil dokularının organizasyonu da değişir.
Gövdenin Birincil Dokuları:
Örtü, iletim ve temel doku genç odunsu bir gövdenin birincil dokularını oluşturur. Epidermis gövdenin dış yüzeyini örterken, iletim dokuları iletim demetleri halinde ve halka şeklinde düzenlenmiştir. Bu halkanın iç kısmında öz, dış kısmında ise korteks bölgesi bulunur. Öz ve korteks bölgeleri temel doku sisteminin bir parçasıdır. İletim demetlerinin öze bakan kısmında birincil ksilem, kortekse bakan kısmında ise birincil floem bulunur. O halde, genç odunsu bir gövdenin birincil dokuları dıştan içe doğru;
Epidermis → Korteks → Birincil floem → Vasküler kambiyum → Birincil ksilem → Öz şeklinde sıralanmalıdır.
Gövdenin İkincil Dokuları:
Odunsu bitki gövdelerinde, enine kalınlaşmayla birlikte mantar kambiyumunun faaliyeti de başlar. Mantar kambiyumu, yaşlı gövdelerin dış kısmında epidermisin yerini alan yeni bir koruyucu dokuyu yani peridermi üretir. Daha öncede anlatıldığı gibi periderm, mantar kambiyumu ile mantar dokusundan oluşur.
Gövde çapının artmasıyla mantar kambiyumunun dışındaki tüm dokular yani ilk oluşan periderm ortadan kalkar ve yerine yeni peridermler üretilir. Mantar kambiyumundan yeni peridermler üretildikçe eski peridermler dış kabuk yapısına katılır. Bu arada, yeni pe- ridermleri üreten mantar kambiyumu ise giderek korteksin daha iç kısımlarından oluşturulur. Enine kalınlaşma devam ettikçe korteks dokusu parçalanır. Dolayısıyla mantar kambiyumu, artık ikincil floemdeki parankima hücrelerinden gelişmeye başlar. En son oluşan ikincil floem dışındaki diğer ikincil floemler de ölür ve dış kabuğun yapısına katılır. Şeker taşınmasında iş gören ve en son oluşan ikincil floem ise iç kabuğu oluşturur.
Dolayısıyla kabuk; vasküler kambiyumun dışındaki tüm dokuları kapsayan, iç kabuk ve dış kabuk kısımlarından oluşan bir yapıdır. İç kabuk, en yeni ve canlı ikincil floemden oluşurken, dış kabuk en son oluşan peridermin dışındaki tüm ölü dokuları kapsar.
O halde, odunsu bir bitki gövdesinde en dış kısımdan başlayarak öz bölgesine kadar gelişen yapılar;
1- Az miktarda epidermis kalıntıları
2- Dış kabuk (ölü)
3- Mantar kambiyumu
4- İkincil floemden oluşan iç kabuk (canlı)
5- Vasküler kambiyum
6- İkincil ksilem tabakaları (odun)
7- Öz odunu (cansız odun)
8- Öz şeklinde sıralanır.
NOT - monokotil - tek çenekliler
- dikotil - çift çenekliler
