BEYRUT

Lübnan’ın başkenti, Akdeniz kıyısında; 1 100 000 nüf. B.’da mağaralar kapsayan (ünlü Güvercin mağarası) yalıyarlarla yontulmuş iki tepenin yer aldığı kütlemsi bir burunda bulunan kent, deniz etkisinden biraz korunan bir körfezin kıyısındadır.

Çok eski bir tarihte kurulan ilk kent, XIX. yy.'a kadar hiçbir önem kazanamadı. XIX. yy.’da deniz ilişkilerinin yoğunlaşması, modern bir liman düzenlenmesi, sonra da Suriye’ye giden karayollarının ve demiryollarının hizmete girmesiyle, rakip kentleri geride bıraktı, yörenin birçok devlete ayrılmasına ve siyasal istikrarsızlığına karşın, Yakındoğu'nun başlıca limanı oldu. Bir açık bölge kurulması, paraya serbest konvertibilite kazandırılması ve yabancı sermaye akını, nüfusun ırk ve kültür çeşitliliği de (müslüman ve hıristıyanlar [süryaniler, ortodoks yunanlılar, maruniler]) gelişmesine katkıda bulundu. Halde havalimanının (bölgesel hava ulaşımı merkezi) hizmete girmesi de önemli bir etmen oldu, işlevlerinin (özellikle ulusal liman ve Suriye, Ürdün, Irak'a doğru transit limanı olmanın getirdiği ticari işlevi) çeşitliliği, düşünce yaşamının yoğunluğu (birçok üniversite, tarım araştırmaları enstitüsü) 'kırsal kesimden halkı kente çekti ve çokçekirdeklı bir kentin gelişmesine yol açtı. Ama bu zenginlik, 1970 yıllarından başlayarak iç savaştan büyük zarar gördü ve eski kent merkezi (suks) ortadan kalktı.

TARİH.
Fenikeliler tarafından kurulan (Beryttıos"), Roma döneminde hukuk 'okuluyla ün salan Beyrut, arap fetihleri döneminde Şam’ın limanı oldu. 1110'da Haçlılar tarafından işgal edilen kenti, Selahattin Eyyubi 1187’de geri aldıysa da, 1197-1291 arasında Beyrut, yeniden Haçlılar’ın eline geçti. XVII. yy.'da dürzi emirlerinin başkenti oldu, sonra osmanlı yönetimine girdi. 1840’ta Kavalalı İbrahim Paşa tarafından alındı ve 1860'tan sonra hıristiyan nüfusu çoğaldı (dağlardan gelen Marunlar).

1918 ekiminde transız donanması tarafından işgal edilen, 1919-1946 arasında Fransız Doğu Akdeniz birliklerinin genel karargâhı olan kenti Fransızlar 1946 noelinde boşalttılar.

Nüfusun karışık yapısı (müslüman ve hırıstiyan topluluklar bir arada yaşar) ve yakın devirde kente filistinli mültecilerin yerleşmesi, 1975-76'dan başlayarak kanlı çarpışmalara yol açtı.

Hıristiyan falanjist milisleriyle filistinli mülteciler arasında çatışmalar bir ıç savaşa dönüştü. Falanjistler Filistinliler in yerleştiği Tel el Zaatar kampına saldırdılar Barışı sağlamak için kurulan Arap caydırıcı gücünü oluşturan Suriye birlikleri olaylara müdahale etti. Kentte kısa bir süre için barış sağlandı Ancak bu kez Suriye birlikleriyle falanjistler arasında çatışmalar başladı (nisan 1981). 1982’de Güney Lübnan'daki filistinli mücahitlere karşı saldırıya geçen İsrail, Güney Lübnan'ı işgal etti, sonra da Beyrut'u kuşattı (6 haziran) Yaser Arafat yönetimindeki Filistin kurtuluş örgütü mücahitleri kenti ıkı ay süreyle savunduktan sonra Beyrut'tan ayrılmayı kabul ettiler (1 eylül). Lübnan cumhurbaşkanı ve falanjistlerin önderi Besır Cemayel’in öldürülmesi üzerine (14 eylül), İsrail birlikleri kenti işgal etti. İslami cihat örgütü ABD büyükelçiliğimin önünde patlayıcı yüklü bir kamyonu havaya uçurdu; (nisan 1983). Çatışmaları önlemekle görevli Birleşmiş milletler Lübnan barış gücü askerleri de sık sık saldırıya uğradı İsrail birlikleri kenti boşaltarak Güney Lübnan'a çekildiler (ağustos 1983). İsrail birliklerinin çekilmesiyle ıç savaş daha sertleşti: Falanjistler ile Dürziler (haziran ve eylül 1984), Emel örgütü milisleriyle Lübnan ordu birlikleri (ağustos 1984) çatıştılar. 1985 yılının ilk aylarında hükümet, otoritesini tümüyle yitirmişti. Hıristiyan ve müslüman mahallelerini ayıran yeşil hat" boyunca çatışmalar zaman zaman yemlenirken, şıı Emel milisleri, bu kez yemden kente dönen FKÖ gerillalarının yerleştiği kamplara saldırdılar. Emel, FKÖ'nün güçlenmesini istemiyordu Kamplarda kuşatılan FKÖ’ye bu kez, eski düşmanı Falanjistler yardım etti. Suriye’nin desteklediği Emel, hırıstiyan bölgesine de saldırdı (7 mayıs 1985); ancak geri atıldı. Gücünü yitiren hıristiyan milisleri sözcüsü Lübnan cephesi barış istedi. Emel bu kez yemden FKÖ kamplarına saldırdı (20 mayıs-22 haziran). Kamplara giremeyen Emel milisleri Dürzıler’ın İlerici sosyalist partisi (İSP) milisleriyle (hazıran- temmuz ve eylül) çatıştı.

1986 da Emel milisleriyle FKÖ gerillaları arasındaki “kamplar savaşı" yeniden alevlendi (mayıs-haziran). Altı hafta süren çatışmada Emel, amacına ulaşamadı. Arafat’a karşı olan Filistin ulusal kurtuluş cephesi "kamplar savaşfnı sona erdirmek için, Emel örgütü ve İSP yetkilileriyle, Suriye’nin de katıldığı bir anlaşma yaptı (13 haziran). Bu anlaşma uyarınca suriye birlikleri Beyrut’a geldi; Emel ve İSP kentteki milis merkezlerini kapattılar. 800 asker ve polisle, 500 suriye askerinden oluşturulan yeni güvenlik gücü Batı Beyrut’un duyarlı noktalarında karakollar kurdu. Suriye birliklerinin kente yerleşmesini Falanjistler ile Hizbullah örgütü de olumlu karşıladı. Kısa süren barış, hıristiyan grupları arasındaki çatışmalarla bozuldu. 1987 başında hıristiyan muhafazakâr partilerin oluşturduğu Lübnan cephesi önderi, eski cumhurbaşkanı Kamil Şamun'a karşı suikast düzenlendi (7 ocak 1987). Emel milisleri yeniden FKÖ kamplarına saldırdılar.

Burç el Baracne'de üç ay süren kuşatma, İSP ve Lübnan komünist partisi milisleriyle Emel arasında çatışma başlayınca kalktı. Bu çatışmaları bastırmak üzere suriye birlikleri kente girdi (22 şubat 1987). Suriye’nin müdahalesinden sonra Şatila kampı kuşatması da kaldırıldı. Mart 1989'da Michel Aoun’a bağlı milisler Batı Beyrut’u bombaladı ABD, Doğu Beyrut elçiliğini boşalttı. Kasım 1989’da Ulusal Meclis’in cumhurbaşkanlığına getirdiği Renö Moavvad, 22 kasım'da bir suikast sonucu öldürüldü. Aoun, Lübnan yönetimini ele geçirmeye çalıştı. Lübnan ve Suriye birliklerinin ortak saldırısı karşısında yenilgiye uğrayınca, fransız büyükelçiliğine sığınarak, kendisine bağlı birliklere teslim olmaları çağrısında bulundu (ekim 1990). 1991 yılında, Lübnan hükümeti, suriye birliklerinin yardımıyla 16 yıl sonra kentte barışı sağladı. İki yıl kapalı kalan Beyrut limanı 15 mart 1991’de açıldı. 26 haziran 1992’de de, 1985'den beri ilk kez batılı havayollarına ait bir uçak (Air France) Beyrut havalimanına iniş yaptı.

GÜZEL SANATLAR.
Ulusal arkeoloji müzesı'nde, Byblos'ta, fransız kazılarında çıkartılan yapıtlar sergilenmektedir: Ahıram’ın lahdi (İ.Ö. X. yy ); boyalı fresklerle süslü bir hypogeum (İ S. II. yy.); insan - biçimli ya da çatı biçiminde kapaklı bir dizi fenıkelahdi.