ÜNLEM

Ünlemler konuşan kişinin duygu­sal tepkisini dile getirir; korku, sevinç, şaşkın­lık, acıma, bıkma, merak gibi duyguları anla­tır; çağrı, buyruk, yasaklama gibi anlatımları bildirir. Sözgelimi:

• "Aaa! B "Ha babam çalışıyoruz!"
• "Ya demek öyle!"
• "Ey Türk gençliği!"
• "Hah şimdi oldu!"
• "Vah zavallı çocukcağız!"
• "Oooh! Bu soğukta salep de iyi geldi."
• "Hay eline diline sağlık kızım!" '
• "Vay vay! Bakın kimler geliyor."
• "Of! Sıkıntıdan patladım vallahi."
• "Haydi, bakalım gidiyoruz."
• "Bravo, golü nasıl da doksandan attı."
• "Hişt! Ne arıyorsun sen burada?"
• "Deme yahu!"
• "Yahu bunu sen söyleme bari!"
• "Ayıp be ayıp!. Şu verdiğiniz paraya bakın."
• "Sen çok yaşa emi!".

Ünlem türü sözcükler dışında yansımalar, adlar, sıfatlar, eylemler (fiiller) ve başka türden sözcükler de ünlem olarak kullanıla­bilmektedir:
"Güzel, güzel!""Allah Allah, zaman ne çabuk da geçmiş!" "Aman, dikkat!" "İnşallah geliriz." "Çok yaşa! Var ol!" "Yaşasın!" gibi.

Sözdizim açısından, ünlemler sözdizim ku­rallarının dışındadır; konuşanın vurgusuyla konuşmanın içeriğine etki eder. Söz zincirin­deki yeri öbür öğeler gibi pek belirli değildir. Konuşanın duygusal durumuna, etki yaratma amacına uygun olarak yer ve konum değişti­rebilir. Ünlemler kimi zaman başlı başına bir yargı değeri bile taşır: "Yemekler güzel mi?" "Üüüf!" gibi. Ünlemler kökenleri bakımın­dan Türkçe ve ödünçleme ünlemler (eyvah, mersi, hâşâ, aferin, pardon gibi), yapı bakı­mından yabn (ah, of, vah), türemiş (hoppala, yaşa, yuha) ve bileşik (allahaısmarladık, ayol, ulan, yahu) ünlemler diye sınıflandırılmaktadır.

Bir coşkuyu ya da duygusal bir yargıyı dile getiren cümleler "ünlem cümlesi" olarak ad­landırılmaktadır. Bu tür cümlelerde ya ünlem sözcüğünden sonra ya da cümlenin sonunda ünlem işareti (!) kullanılmaktadır akın kimler gelmiş". "Eee! Bıktım artık senin dırdırından." "Ee! Anlat bakalım tatilin nasıl geçti?" "Ah! O fırsat benim elime geçecekti ki..."