BEYİT

Aynı vezinde iki dizeden oluşan nazım birimi. Sözcük, eski edebiyatta Arapça söylenişine uygun olarak beyt biçiminde kullanılmıştır. Sözlük anlamı, "ev, hane, yuva"dır. Divan edebiyatında beytin ana nazım birimi sayılması, anlamın bir beyitte tamamlanması kuralına ve beyitler arasında vezin-kafiye birliğinin yeterli bulunmasına yol açar. Bir beyit, tıpkı aruz kalıpları gibi parçalara ayrılır ve taşıdığı özelliğe göre adlar alır. Manzumenin ilk beytine matla, ikinciye hüsni matla, son beyte makta, ondan bir öncekine hüsni makta, şairin adının geçtiği beyte mahlas beyti (kasidede tacbeyt), mısraları kafiyeli olan beyitlere musara, bir gazelin ya da kasidenin en güzel beyitlerine de beytü'l gazel, beytü'l kasid denir. Tanzimat'tan sonra, beyitler arasında konu birliğinin önemsenmeyip vezin ve kafiye birliğinin yeter sayılması anlayışı eleştirilmiş, beyit esasına dayalı nazım biçimlerine Abdülhak Hamit bütünüyle karşı çıkmış, onu izleyen Edebiyatı Cedideciler beyit anlayışını kırmışlardır.

Divan şairinin bütün düşüncesi, beyitleri meydana getirecek kafiyelerle ikişer mısra söyleyebilmekti. Divan edebiyatındaki bu şiir anlayışı, bizde "Edebiyat-i Cedide" ile değişmeye başlamıştır. Anlamın bir beyitte tamamlanmasının şart olmadığı sonraki beyitte, hatta daha sonraki beyitlere geçebileceği hakkındaki örnekler, bu edebiyat akımı ile edebiyatımızda gelişmiştir.

Böylece, bir nazım şeklinde konu birliğine önem verilmesi yoluna geçilebilmiştir. Özellikle divan edebiyatı beyit temeline dayalıdır. Divan edebiyatında, bir beyitteki iki dize kendi içinde iki parçaya ayrılır. Birinci dizenin ilk parçasına sadr, son parçasına aruz ya da harb denir. İkinci dizenin ilk parçası ibtida, son parçası acz ya da darb'dir.

Sadr ile aruz, ibtida ile acz arasında kalan bölüm haşv olarak isimlendirilir. Uyaklı bir beyite "beyt-i musarra", uyaksız olanlara "ferd" ya da "müfred" denir. Divanlarda müfred bölümleri müfredat adıyla ayrı bir bölümde toplanır. Uyaklı beyitlerin olduğu bölüme de "metali" denir.