Samsun
Orta Karadeniz bölümünde il ve bu ilin merkezi olan kent. Doğuda Ordu, güneyde Tokat ve Amasya, batıda Çorum ve Sinop illeriyle komşudur; kuzeyde, Terme doğusundan Alaçam'ın batısına kadar, uzun bir kıyı şeridiyle Karadeniz'e açılır. Bu denize dökülen iki önemli akarsuyun (Yeşilırmak ve Kızılırmak) geniş delta ovaları ve ağızları bu il içinde kalır. Kuzey Anadolu kenar dağları, Orta Karadeniz bölümünde ve özellikle Samsun ilinde, sıranın batı ve doğudaki kesimlerine göre alçaktır. "Canik" genel adı altında tanınan bu dağlar, yine Doğu ve Batı Karadeniz bölümlerinde olduğu gibi, belli yönde uzantıya da sahip değildir.

Kızılırmak, Yeşilırmak ve kolları tarafından parçalanmış, tabanları az çok genişleyerek ova düzlükleri durumuna gelmiş yöreler, bu dağ bloklarını birbirinden ayırır. Ladik güneyinde, Samsun-Amasya sınırında yer alan Akdağ (2.058 m.) ile Vezirköprü'nün batısında, Sinop ili sınırındaki Kunduz Dağı (1.788 m.) dışında, dağların yükseklikleri her yerde 1.500, hatta 1.000 metreden azdır. Buna karşılık Samsun, alçak kıyı ovalarının bütün Karadeniz bölgesinde en geniş yer kapladığı ildir. Kızılırmak, Yeşilırmak ve Termesuyu deltaları, il alanının önemli bir bölümünü oluşturur. Yerşekillerinin gösterdiği bu özellik, iklim, doğal ve kültürel bitki örtüsü, özellikle tarımsal ürünlerin çeşitliliği ve üretim miktarlarının öteki Karadeniz kıyı illerine oranla fazla oluşu, nüfusun kalabalıklığı ve kırsal yerleşmelerin daha çok "toplu yerleşme" karakteri taşıması gibi farklılıklara neden olmuştur. Sıcaklık rejimiyle bölgenin öteki kıyı illerinden önemli bir ayrılık göstermez.

Örneğin Samsun il merkezinde yılın en soğuk ve en sıcak aylarının ortalamaları 6,9° ve 23,2°dir. Ancak yağışlar bakımından durum az çok değişir. Karadeniz kıyılarında genellikle 1.000-1.200 mm.nin üstünde kalan yıllık ortalama yağış tutarları Samsun ilinde azalır. İl, akarsular bakımından zengindir. Bu zenginlik, doğrudan doğruya Karadeniz'e dökülen küçük sulardan başka, Yeşilırmak ve Kızılırmak gibi iki önemli akarsuyun aşağı çığırlarıyla ağızlarının Samsun ilinde kalmasının sonucudur ve etkilerini özellikle tarım alanında gösterir. Yeşilırmak-Terme ve Kızılırmak delta ovaları, bütün Karadeniz bölgesinin en yoğun kırsal nüfuslanma ve verimli tarım yöreleridir. Bu durumlarıyla da güney kıyılarımızın Çukurovası'na benzerler.

Öte yandan, Kızılırmak üzerinde (Bafra ilçe merkezi yakınında) yapımına başlanan ve Çarşamba yakınında, Yeşilırmak üzerinde yapımı bitirilmiş olan Hasan Uğurlu baraj ve hidroelektrik santralleri Türkiye'nin en önemli sulama ve enerji üretimi kuruluşlarıdır. Deniz balıkçılığıyla karşılaştırılamazsa da, bu ırmaklar ve deltadaki bazı küçük göllerden balık bakımından da yararlanılır. Özellikle Kızılırmak ağzında mersinbalığı avı ve havyarcılık, ekonomiye katkısı bakımından önem taşımasa da, değişik bir gelir kaynağı olmasıyla dikkati çeker. Samsun ilinin yüzölçümü 9.579 km2dir. Nüfusu ise 1.168.574'tür. İl merkezi Samsun, Orta Karadeniz'de Yeşilırmak ve Kızılırmak deltaları arasında kalan bir koyda kurulmuştur. Kentin hemen kıyı boyunca, doğudan batıya bir şerit, hâlinde uzanan liman ve gar yöreleri, iş ve ikamet semtlerinin büyük bölümü düz ve alçaktır. Fakat geriye doğru yavaş yavaş yükselir ve 100 metreyi aşar. Cumhuriyet döneminin başlarında, 1925'te il merkezi olmuş (daha önce sancak), demiryoluna, modern yapma liman kuruluşlarına, çok düzenli karayollarına ve havalimanına kavuştuktan sonra hızla gelişip kalabalıklaşmıştır.

1935'te nüfusu 32.000 kadardı. 1997'de 400.000'i geçen nüfusuyla Karadeniz kıyılarının en büyük kenti, bu kıyıların en büyük limanı, ticaret ve endüstri merkezi hâline gelmiştir. Endüstri kuruluşlarının çoğu il merkezinde ve yakın çevresinde toplanmıştır. Bunların en önemlileri şunlardır: Azot ve sülfürik asit fabrikası, yem, tütün fabrika ve atölyeleri, gübre, bakır, metal eşyalar, sabun, deterjan, kereste, un fabrikaları, sütten mamul besinler. Tarım ürünleri oldukça çeşitlidir. Başlıcaları şunlardır: Tahılların içinde baş sırayı buğday ve mısır alır. Pirinç ve mısır daha çok kıyıda, delta ovalarında, özellikle Çarşamba, Terme ve Bafra ovalarında, buğday ve arpaysa iç kesimlerde yetiştirilir. Samsun, Türkiye'nin en önemli mısır üretimi bölgelerindendir. Baklagillerin önemli bir kısmını fasulye oluşturur.

Endüstri ürünleri içinde şekerpancarı (153.994 ton) ve tütün (22.782 ton) önemlidir. Yağ veren bitkilerden ayçiçeği ve soya üretilir. Toplam meyve üretiminde baş yeri fındık alır. Toplam sebze üretiminde en büyük payı lahana, patates, soğan, sarmısak ve pırasa alır. Samsun, hayvancılık bakımından Türkiye'nin oldukça zengin illerinden biridir. Sütü ve gücüyle köylünün çok yararlandığı bir hayvan olan manda, Samsun ilinde çok beslenir, çünkü beslenmesine elverişli geniş yörelere sahiptir. Süt üretimi 136.585 tondur. Karadeniz kıyılarının orta yerinde kurulmuş olan Samsun, ulaştırma olanakları bakımından avantajlı bir ilimizdir. Denizyolu, demiryolu, karayolu ve havayollarından tümüyle yararlanan nadir illerimizden biridir ve asıl önemlisi de bütün bu yolların başlıca düğüm yeri olmasıdır.

Çünkü Karadeniz kıyılarıyla Anadolu'nun iç kesimleri, Samsun'dan başlayan yollarla birbirine bağlanır. Samsun kenti çok eski çağlarda yerleşim merkezi olarak kurulmuş ve değişik adlarla anılmıştı. Tunç Çağında Miletliler tarafından inşa edildiği sanılmaktadır. Karadeniz kıyısında kullanışlı bir liman olduğu için önemli bir kentti. Bir süre Atinalıların egemenliğinde kaldıktan sonra Büyük İskender, kente bağımsızlığını verdi. Pers, Pontus, Roma ve Bizans imparatorluklarının egemenliği altına girdi. 9. yüzyılda İslâm orduları kenti yağmaladılar. II. Kılıç Arslan Anadolu'yu fethedince Samsun'u aldı.

Ancak kentin bir kısmı Bizansı'ın elinde kaldı. Daha sonra bir süre Cenevizlilerin eline geçti. Kentin tamamı 1425'te Osmanlı topraklarına katıldı. Osmanlı döneminde eski önemini yitirdi; küçük bir kasaba halini aldı. 1869'da büyük bir kısmı yandı, bir Fransız mimarının plânıyla yeniden kuruldu. I. Dünya Savaşı'nda Rus donanması tarafından 4 kez topa tutuldu. Mondros Mütarekesi'yle İngilizlerin işgaline uğradı. Samsun yakın tarihinin en önemli olayı, Mustafa Kemal Paşa'nın Millî Mücadele'yi başlatmak üzere 19 Mayıs 1919'da buraya ayak basmasıdır. Cumhuriyet'ten sonra gelişen Samsun limanı, 1952'de demiryolunun ulaşmasıyla daha çok önem kazandı.