Tahmasp II

TAHMASP II (? 1704 - Sebzevar 1740), İran şahı (1722-1731). Safevi hükümdarı Şah Hüseyin’in dördüncü oğlu. Afgan ordusunun İsfahan’ı kuşatması sırasında güçsüz kaldığı görülen Şah Hüseyin'in yerine şehzade Muhammet ve Safi Mirza’ dan sonra veliahtlığa getirildi. Önce Kaşan, sonra Gazvin'de asker ve yiyecek toplamaya çalışırken İsfahan’ın düştüğü, babasının da tahtı Gılzey kabilesinin başı olan Mir Mahmut’a bırakarak çekildiği haberi geldi. Bunun üzerine Gazvin'de safevi tahtına oturtulan Tahmasp II, Şah Mahmut tarafından Amanullah Han’ ın komutasında üstüne gönderilen afgan kuvvetlerine yenilerek Tebriz'e kaçtı. Başkent Şiraz’ın kuşatılması sırasında da Şah Mahmut'la baş edemeyince komşu devletlerden yardım istemek zorunda kaldı. Bu amaçla Berhudar Han’ı elçilikle OsmanlI padişahına gönderdiyse de, şiilere başkaldıran Şirvanlılar'ı korumayı yeğleyen Babıâli, elçiyi Erzurum’da alıkoyarak geri dönmesini engelledi, ikinci elçi Murteza Kuli Bey de eli boş döndü. Osmanlı- lar'dan yardım göremeyince ruş çarına başvuran Tahmasp, Afganlar'ın İran'dan çıkartılması ve kendisinin Isfahan tahtına oturtulmasının karşılığı olarak rus işgalinde bulunan Derbend ve Bakü’den başka Gilan, Mazenderan ve Esteıdbad'ı da onlara bırakmayı önerdi (1723). Çar Pet- ro'nun Reşd'de bir kale yaptırmaya başlaması, Osmanlılar'ın Gürcistan harekâtını hızlandırmalarına, ayrıca Gence, Tebriz ve Hemedan'ı ele geçirmeye yönelik İran seferini açmalarına fırsat verdi. Tahmasp OsmanlIlar karşısında art arda bozguna uğrar ve Azerbaycan, Mazenderan, Luristan bölgeleri Türkler’in denetimi altına girerken, sağlık durumu gittikçe kötüleşen Şah Mahmut'un yerine Afganlar’ın amcasının oğlu Eşrefi tahta çıkardılar (1725). Yeni şah Ruslar'a ve Osmanlılar'a karşı birlikte hareket edilmesini Tahmasp'a önerdi ve onunla görüşmek istediğini bildirdi. Ancak, bunun bir tuzak olduğunu anlayan Tahmasp, Eşrefle tutuştuğu savaşta yenilerek Mazenderan’a sığındı. Bu kez, Esterabad Kaçarları’nın reisi Feth Ali Han’ı Afganlar'a karşı gönderdiyse de, Ve- ramin yakınlarında meydana gelen savaşta Afganlar Feth Ali Han'ın kuvvetlerini püskürttükleri gibi, Tahran, Gazvin, Save ve Kum'u da ele geçirdiler. Feth Ali Han ise Tahmasp ll’yi bir kukla gibi oynatmak istedi. Tahmasp II, Feth Ali Han'dan kurtulmak için Nadir'den (Şah) yardım istedi. Nadir onun bu isteğini kabul etti. Tahmasp ll'nin ordusu ile Meşhed’i kuşattı, Feth Ali Han'ı öldürttü. Tahmasp bütün askeri yetkileri Nadir’e bıraktı, bu arada da Afganlar'a karşı OsmanlIlardan bir kez daha yardım istedi. Osmanlılar'a tabi bir devlet olarak kalmayı kabul edeceğini bildirdi. Ancak gene olumlu bir yanıt alamadı. Tahmasp, bundan böyle tam olarak Nadir’in denetimine girdi. Onun istediği savaşlara katıldı. Bir ara Nişapur’a çekildi, devlet işleri ile uğraşamaz hale geldi. Nadir'den kurtulmak için yaptığı bütün girişimleri sonuçsuz kaldı. Nadir'in İsfahan’ı alması üzerine, buraya gitti ve tahta oturdu (1729). OsmanlIlarla olan ilişkileri de Nadir'in etkisi altındaydı. Böyleyken bile Nadir istemediği halde, Osmanlılar’ın elinde bulunan Revan kalesini kuşatması başarısızlıkla sonuçlandı Gazvin'e çekildi, Osmanlılar'ın izlemeleri karşısında kaçmak zorunda kaldı Hemedan civarında osmanlı ordusu ile çarpışan kuvvetleri yenildiler (15 ağustos 1731). Bu yenilgiler yüzünden etrafındakilerin güvenini kaybetti. Kendi yerine getirileceğini öğrendiği kardeşi İsmail'i öldürttü. OsmanlIlarla barış antlaşması yapıldıysa da (1732) gerek Osmanlılar'dan Mahmut I, gerekse Nadir antlaşmayı onaylamadılar. Nadir Isfahan' da Tahmasp'la görüştüğünde, Tahmasp II OsmanlIlarla yapılan antlaşmayı bozmamasını söyledi. Nadir’in buna yanıtı çevresindekileri şah aleyhine kışkırtmak oldu. Onlar da şahlığın Nadir'e yakıştığını söyleyerek onu heveslendirdiler. Ancak o Safevı hanedanının henüz saygınlığını koruduğu görüşünde olduğundan önce Tah- masp’ın üç aylık oğlu Şah Abbas lll’ü tahta çıkardı, kendisi de ona vekil oldu. Tahmasp da Meşhed'de Musa er-Rıza türbesinde ibadete çekildi; bir süre sonra Şah Abbas Gazvin'e gönderildi. Nadir 8 mart 1736'da kendisini şah ilan etti. Tahmasp’ı Sebzevar'da öldürttü. Böylece Safevi hanedanı son bulmuş oldu.