Artabanos I
ıı. ARSAKES olarak da bilinir (ü. ÎÖ 3. ve 2. yy), Asya’nın güneybatısındaki Part ülkesinin kralı (hd IÖ 211-191).
ÎÖ 209’da, Suriye’deki Selevkos kralı III. Antiokhos’un saldırısına uğradı. Antiokhos, bugün yeri belirsiz olan Arsakeslerin başkenti Hekatompylos’u ve Hyrkania’daki Syrinks’i ele geçirdi; ama sonunda Artabanos ile bir anlaşma yaptı. Artabanos, İÖ 206’dan sonra, Baktriane hükümdarı Euthydemos’a büyük
toprak yitirdi.
Artabanos III
(ü. İŞ I. yy), İS y. 12 - y. 38 arasında Part kralı. Önce Media Atropate- ne’nin kralı olan Artabanos, İS 9 ya da 10’da Vonones’ten Part tahtını aldı ve yaklaşık iki yıl sonra Dicle üzerindeki Part başkenti Ktesiphon’da (Medain) kral ilan edildi. Kaçan Vonones, Artabanos tarafından İS 15/16’da resmen tahttan çekilmeye zorlandı. Artabanos’un hükümdarlığının ilk döneminde Roma ile Part ülkesi arasında barış hüküm sürüyordu. İç huzursuzluklarla karşılaşmasına karşın güçlü bir kraldı ve merkezî otoritenin yeniden kurulmasında etkin oldu. Artabanos’un 21 Aralık’ta yüksek devlet görevlilerine ve Susa kentine yazdığı bir mektup, Arsaklılardan bugüne kalan tek kraliyet belgesidir.
Artabanos’un merkezî otoriteyi güçlendirmesinden hoşnutsuz olan iki Part soylusu, önceki krallardan IV. Phraates’in (Ferhat) soyundan birini kral olarak başa geçirmesi için Roma imparatoru Tiberius’a başvurdu. Bunun üzerine, Ferhat’ın torunlarından III. Tiridates İS 35’te Suriye’ye geldi ve Romalı komutan Lucius Vitellius tarafından Part tahtına çıkarıldı. Artabanos, Hyrkania’ya çekildi; ama bir yıl içinde Roma karşıtı gruplarca geri çağrıldı. Döndü ve tahtını aldı. Bu mücadele, Part ülkesini tartışmasız biçimde içten zayıflattı; geniş bölgeler ve bazı büyük ticaret merkezleri, bir olasılıkla krallıktan bağımsız hale geldi. Genel» hoşnutsuzluk, Artabanos’u yeniden kaçmaya zorladı. Artabanos, bu kez kendi vasallarından Adiabenoslu İzates’in yanma sığınırken, Kinnamos adlı biri de Part tahtını ele geçirdi. Artabanos karşılıklı görüşmeler sonucunda yeniden tahtına kavuştuysa da kısa süre sonra öldü.
Artabanos V
(ü. 3. yy), İS y. 213-224 arasında Part kralı. Son Part hükümdarı olan Artabanos, bir olasılıkla 207’de ölen IV. Vologases’in küçük oğluydu ve y. 213’te kardeşi V. Vologases’e karşı ayaklandığında Media illerini yönetmekteydi. Vologases, 222/223’e değin Seleukeia darphanesinde kendi adına para bastırmaya devam etti, ama 216’ya gelindiğinde ülkenin Mezopotamya kesiminde artık Artabanos’un iktidarı geçerliydi. Roma imparatoru Caracallus 216’da Artabanos’a saldırdı; Media’nm büyük bölümünü talan etti ve Part krallarının Arbela’daki (bugün Erbil, Irak) kutsal mezarlarına karşı saygısızlıkta bulundu. Artabanos, 217’de karşı saldırıya geçti; Caracallus öldürüldü ve yerini alan Macrinus, Nisibis’te (Nusaybin) Artabanos’a yenilince ağır tazminatlar içeren bir barışa razı oldu. Ama bu arada, 208’de Persis ilinde Sasani soyundan önemsiz bir kral olarak tahta çıkmış olan Ardeşir, topraklarını sürekli genişletmiş ve Part egemenliğine karşı İran’da müttefikler kazanmıştı. Ayaklanma yaygınlaştı ve sonunda Artabanos, Ardeşir’e karşı giriştiği bir savaşta öldürüldü.
Artabanos
(ö. 1Ö 465/464), Ahameniş kralı I.
Kserkses’in bakanlarından. İÖ 465’te Kserkses’i öldürdü. Eski Yunan kaynaklarından birine göre, daha önce de Kserkses’ in oğlu Dareios’u (Dara) öldürmüştü ve Kserkses’in intikamından korkuyordu. Başka kaynaklarda ise, önce Kserkses’i öldürdüğü, ardından bu cinayeti Darius’un üstüne yıkarak, Dareios’un erkek kardeşi I. Artakserkses’i (Artahşatara), “baba katili” kardeşinden intikam almaya kışkırttığı belirtilir. Yedi ay boyunca Ahameniş Devleti’nin denetimini elinde tuttu. Mısır tarafından kral olarak tanındı. Ama sonunda, suç ortağı Megabyzos’un ihanetine uğradı ve Artakserkses tarafından öldürüldü.
kaynak: Ana Britannica
Artaban (Artabanos)
