Moskova Antlaşması'nın maddeleri nelerdir?

Moskova AntLaşmasının Önemi ve sonuçları nelerdir?

İnceleyin


Moskova Antlaşması, Kurutuluş Savaşı sırasında, Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan antlaşmalardan biridir. Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında ayrıca Gümrü Antlaşması ve Kars Antlaşması imzalanmıştır.
Doğu Cephesi’nde, Kâzım Karabekir Paşa’nın yürüttüğü harekât sonucunda Kars yöresi Ermenilerden, Artvin ve Ardahan yöresi de Gürcülerden geri alınmıştı. Harekâtın ardından, 2 Aralık 1920’de Ankara Hükümeti ile Ermenistan Cumhuriyeti arasında, savaşa son veren ve sürekli bir barışı öngören Gümrü Antlaşması imzalandı. Bir süre sonra, Türkiye’ye sınırı olan Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcüstan Kızıl Ordu tarafından işgal edilerek bu ülkelerde Sovyet yönetimleri kuruldu. Bundan dolayı Türkiye’nin doğu sınırlarının yeni yönetimlerle ve Moskova’yla yeniden ele alınması ihtiyacı doğdu. Ön görüşmeleri, Batı Cephesi komutanlığından alındıktan sonra Moskova büyükelçiliğine atanan Ali Fuat Paşa yaptı. Bu ilk görüşmelerin ardından 26 Şubat 1921’de heyetler arası görüşmelere geçildi. Türk heyeti Hariciye Vekili Yusuf Kemal Bey, Rıza Nur ve Ali Fuat Paşa’dan oluşuyordu. Merkezi Sovyet hükümetini ise halk komiseri (dışişleri bakanı) Georgi Vasilyeviç Çiçerin temsil ediyordu. Heyetler arasında görüşmelerin tamamlanmasından sonra, 16 Mart 1921’de Moskova’da bir dostluk antlaşması imzalandı. Antlaşmada yer alan başlıca hükümler şunlardı:
● Sovyet hükümeti bu antlaşmayla Türkiye'nin Misak-ı Milli olarak adlandırılan sınırlarını tanımış oluyordu.
● Batum ve yöresi, burada yaşayan her topluluğun kültürel ve dinsel haklarının tanınması koşuluyla Gürcüstan’a bırakılıyordu.
● Nahçivan, koruyuculuk hakkını hiçbir zaman üçüncü bir devlete bırakmamak koşuluyla Azerbaycan koruyuculuğunda özerk bölge haline getiriliyordu.
● Boğazlar’ın bütün ulusların ticaretine açılması ve geçiş serbestliğinin sağlanması için, taraflar Karadeniz ve Boğazlar’ın bağlı olacağı rejimin kesin biçimde hazırlanması işinin Karadeniz’e kıyısı olan devletlerin temsilcilerinin katılacağı ve daha sonra yapılacak bir konferansa bırakılmasını uygun buluyorlardı.
● Rusya, tüm savaş tutsakları ile sivil tutukluları serbest bırakacak ve Türkiye’nin kuzeydoğu sınırına kadar gelişlerinde giderlerini karşılayacaktı.
Moskova Antlaşması, on altı asıl ve üç ek maddeden oluşuyordu. Antlaşma, 16. maddesi uyarınca, onay belgelerinin Kars’ta karşılıklı olarak verilmesiyle 22 Eylül 1921’de yürürlüğe girdi. Bununla birlikte Türkiye-Sovyet sınırını çizen bu antlaşmaya Gürcüstan ve Ermenistan hükümetleri katılmamıştı. Bundan dolayı Moskova Antlaşması’nın 15. maddesi, barışın kalıcı hale gelmesi için Türkiye’nin bu ülkelerle de bir antlaşma imzalamasını öngörüyordu. Bir süre sonra, 13 Ekim 1921’de, Ankara Hükümeti ile Gürcüstan, Ermenistan, Azerbaycan ve Sovyet Rusya arasında Kars Antlaşması imzalandı.