1. Cimriliğin Tanımı
a) Cimri kelimesi sözlükte, “hasis, parasını hiçbir şekilde harcamak istemeyen, nekes, eli sıkı ve pinti” gibi anlamlara gelmekte olup Farsçadan Türkçemize geçmiş bir kelimedir.1 Kur’ân ve Sünnet’te, genellikle “buhl” ve “şuh” kelimeleriyle ifade edilmektedir.2
Cimrilik yapan kişiye “bahîl” denir. Bahîl; malı elinde tutmaktan zevk alır, verse de istenilince verir. Cimriliğin zıttı ise cömertliktir. Cömert kişi, istenilmeden verir ve vermekten de zevk alır.
b) Cimrilik terim olarak, “harcanması gereken malı sarf etmekten kaçınmak, para ve malı çok sevdiğinden dolayı, başkasına bir şey vermekten çekinmek” şeklinde tarif edilmektedir. Gazâlî’ye göre, Allah’ın verdiği malı, yaratılış gayesi için harcamaktan kaçınarak elde tutmak cimrilik; yaratılış gayesinin dışında kullanmak israf; yaratılış gayesine uygun olarak harcamak da cömertliktir.
2. Kur’ân’da Cimrilik Kavramı
Kur’ân’da cimrilikle ilgili olarak üç ayette “buhl” kelimesi, dokuz ayette de bu kökten türetilmiş fiiller kullanılmıştır.4 Yine üç ayette “şuh”, bir ayette de cimrilik anlamında “eşihha” kelimesi zikredilmiştir. Ayrıca cimrilik anlamında Kur’ân’da bazı ayetlerde “katr ve men” kelimelerinin de kullanıldığını görmekteyiz. “Katûr” kelimesi, Türkçede “hasis, eli sıkı, yahut çok cimri” anlamlarına gelmektedir. Kur’ân’da, kişinin elindeki şeyleri çar-çur etmesi demek olan israfın zıddı olarak kullanılmıştır. “Men” kelimesi ise, bir ayette, “yemneûne” şeklinde fiil kipinde, bir ayette “menû’” şeklinde, iki ayette de “mennâ’” şeklinde mübalağalı ism-i fail olarak kullanılmıştır.5
Kur’ân’da Hakk’ı inkâr eden kâfirlerin durumları anlatılırken genellikle; “Onlar, gösteriş yaparlar ve hayra mani olurlar.” (Mâûn, 107/6 ve 7) Yani onlar, son derece cimri oldukları gibi başkalarının yapacağı hayra da engel olurlar denilmektedir. Şimdi burada ayetler ışığında cimrilik kavramını incelemek istiyoruz:
- Cimrilik, mal ve parayı biriktirip infak etmemektir. Kur’ân’da cimrilik, Allah’ın insana verdiği mal ve parayı biriktirip, Allah’ın emrettiği şekilde infak etmemek anlamında kullanılmaktadır: