Kalem düzenekleri nelerdir?
Ziyaretçi
Kamış Kalemin Yapılışı
Kamışın kalem haline getirilmesi işlemi üç aşamada gerçekleşir:
1) Yontma:
İki boğum üstünden kesilmiş kamışın ince tarafı bir iki santim kadar kısaltıldıktan ve içindeki uzun lifler temizlendikten sonra, ince ucu sol avucun içine yatırılarak başparmağın ayasına dayanmak suretiyle tutulup kalemtıraşla yukarıdan aşağıya eğik olarak yontulur. Kesilen yer kalemtıraşla düzgünleştirilip alttaki sivrice kısmın içi iyice inceltilir ve yazılacak yazının kalınlığına göre kenarları alınır. Badem biçiminde biçiminde ortaya çıkan oval deliğin kısmına ‘’dil’’ ve deliğin arkasındaki bölüme ‘’sırt’’ denir. Yumuşak kamışta, dayanaklığı sağlayabilmek için, sert kamışa göre dil uzunluğu daha kısa tutulur; bu nedenle yumuşak kamışın deliği tombul badem, sert kamışınki uzun badem görünüşünde olur. Uzun dilli kalemle daha hızlı yazılabilir.
2) Yarma:
Kamışın sırt bölümü makta üstüne yatırılarak kalemtıraşın ucuyla dil tam ortasından bir santim kadar çatlatılır ve iki yakaya ayrılır. ‘’Kalemin çatlağı’’ denen bu yarık, küçük bir hazne görevi yapar ve yazarken mürekkebin ağza düzgün akmasını sağlar. Yarık boyu, sert kamışta yumuşak kamışa göre daha uzundur. Kimi hattatlar bu çatlağın, dilin simetri ekseninde değil, kamışa sırt tarafından bakıldığında, ağız genişliğinin %10’u kadar solda bulunmasını tercih ederler. Bu tercih ağzın sağda kalan tarafının yazarken daha çok çalışmasından kaynaklanır.
Kalem ağzı genişse, dilin iki kenarı (simetrik olarak) içeriye doğru tatlı bir kavisle bir miktar oyulur.
3) Kesme:
Makta yuvasına kamışın ağzı, sol elin başparmağıyla üstüne sıkıca bastırılarak, iyice bilenmiş bir kalemtıraşla istenen eğimde ve bir defada kesilir. Ağzın (et kalınlığının) enlemesine kesim eğimi iki türlü seçilebilir; Genelde tercih edilen, dil düzlemine tam dik olan düşey kesimdir. Kalemin yazısının daha kesin olması için, kamışın yüzeyini oluşturan parka mine tabakası dışarıda kalacak biçimde, kesimin düşeyden biraz eğik olarak yapılması daha iyi olur.
Kalem ağzının uzunlamasına kesim açısı ise, hattattan hattata ve yazı türüne bağlı olarak farklılık göstermektedir. Örneğin, azgın boyuna kesim açısı kufi yazıda sıfır, muhakkak ve reyhanî yazıda 45° ye yakındır. Genel olarak kamışa sırttan bakıldığında dilin sağ üst ucu sıfır kabul edilirse, sol üst üç, rıka, talik ve divani yazıları için ağız genişliğinin dörtte biri kadar; sülüs, rıka, nesih, tevki ve icaze yazıları için ağız genişliğinin yarısı kadar içerde kalacak biçimde kesilmelidir. Ağzı eğik kesilmekle, kalemin elde (doğal duruş biçimi olan) yazandan tarafa yatık durması sağlanır.
Kalem açıldıktan sonra mürekkebe batırıldığında, kamışın dış yüzündeki parka mine tabakası (kalemin sırçası) mürekkebi almaz. Bunu gidermek için, içine ince toprak ya da kül konulmuş bir bez buraya sürülür veya sırçanın yalnızca ağız kısmı ortasından bir parça kazınır.
Kalemler, hem yazı türleri, hem de her yazı türünün farklı büyüklükleri için ayrı ayrıdır. Bu nedenle hattatların pek çok kalemi olması gerekir. Kalemler öteye beriye çarpılıp bozulmamaları için ‘’divit’’ adıyla anılan yandan hokkalı kalem muhafazalarında veya ‘’kalemdan’’ denen sade veya sanatlı kutular içinde saklanır. Kalemdanların boru biçiminde olanlara ‘’kubur’’ denir. Bunların pirinç ve gümüş gibi madenden olanları yanında, üstü lake tezhipli yapılanları, bağa, sedef ve fildişinden oyularak yapılanları vardır.
Büyük (celi) yazılar, ney kalınlığında kamıştan veya sert bambu kamışından yapılan kalemlerle yazılır. Daha büyük yazılar için her hattatın kendi kalem açış tarzına uygun olarak, ıhlamur, kavak veya gürgen ağacından yaptığı ‘’tahta kalem’’ler kullanılır. Cami duvarlarına yazılacak çok daha büyük yazılar için, istenen yazı kalınlığına uygun genişlikte bir tahta parçasının her iki yanına birer kurşun kalem bağlanır. Yazı bu düzenekle önce kâğıda yazılır. Sonra yazının çevre çizgisinin üzeri, olabildiğince sık olarak iğneyle delinir. Kâğıt, yazının yazılacağı duvara yerleştirildikten sonra, içinde ince dövülmüş kömür tozu bulunan küçük bir bez torbayla deliklere vurulur. Kömür tozu deliklerden geçmekle yazının çevre çizgisi duvara aktarılmış olur. Noktalar ince bir fırçayla çizgi halinde birleştirilir ve araları boyanır
Tüy Kalemlerin Yapılışı ve Düzeneği
Kaz tüyünün 1000 yıldan fazla kullanılmasının nedeni, onun niteliklerine eşdeğer bir madde bulunamamasından geliyordu. Kâğıdı yırtmayacak kadar yumuşak ve esnek tek maden altındı ve bu çok pahalıya geliyordu. Elle yapılan çelik kalemler çok sert olduğu için istenilen sonuç elde edilemiyordu. Endüstri Devrimi ile gelişen mekanik yöntemler, ucuz ve nitelikli çelik kalemlerinin üretimini de beraberinde getirdi. Ne ki, 1884 yılında Lewis Edson Waterman, o güne kadar yapılan kalemlerden daha iyi bir kalem tasarladı. Bu dolmakalemin ucunda bir hava deliği ve üç küçük kanal yer alıyordu. Böylece mürekkep kâğıda damlamıyor ve kalemin ucuna daha kolay gelebiliyordu.
Bugün de bir dolmakalemde, geliştirildiği yıllardaki gibi dört ana bölüm bulunur. Kâğıtla temas eden uç, uca mürekkep sağlayan altındaki mekanizma, kalemi tutmamıza yarayan birleştirici silindir ve silindirin içindeki mürekkep haznesi. Bu hazneye mürekkep doldurmak için 20. yüzyılın ilk çeyreğinde özel basınç sistemleri kullanıldı. 1950′lere gelindiğinde ise, bugün kullandığımız değiştirilebilir kartuşlar geliştirildi. Ne ki, 50′lerde dolmakalemin pabucu çoktan dama atılmıştı
Kuş tüyü kalemler çok basit bir yapıya ve düzeneğe sahiptir.Bu kalemler sadece kuşun tüyünden oluşmaktadır.Büyük kuşların tüyünün kendiliğinden düşmesi sonucu veya kuşların tüylerinin koparılması sonucunda elde edilir.Bu kalemler kuşların kuyruk tüyünden yada kanat tüyünden alınır.
Yazı yazmak için bu tüylerin ucu sivriltilirdi.Daha düzgün ve kullanışlı olması açısından sivriltilen kalemler şişe içerisindeki mürekkebe batırılarak yazım işlemi yapılırdı.
En değerli Tüykalemler, ilkbaharda canlı kuşlardan alınan, sol kanadın dışındaki ilk 5 tüyden yapılırmış. Sol kanattaki tüyler dışa doğru kavisli olduğundan, özellikle sağ elle yazanlar için uygun açıyı sağlarmış. Zor bulunduğu için kuğu tüyünden yapılanı en kıymetli örnekleri sayılsa da kaz tüyleri, kartal, baykuş, hindi hatta horoz tüyleri de uzun zaman kullanılmıştır.
Tüykalemin orjinal ismi ise İngilizce quill pen dir. Zaten ingilizce ”pen” kelimesi (latince penna=tüy)den gelir
Dolma Kalemlerin Düzeneği
Kaz tüyünün 1000 yıldan fazla kullanılmasının nedeni, onun niteliklerine eşdeğer bir madde bulunamamasından geliyordu. Kâğıdı yırtmayacak kadar yumuşak ve esnek tek maden altındı ve bu çok pahalıya geliyordu. Elle yapılan çelik kalemler çok sert olduğu için istenilen sonuç elde edilemiyordu. Endüstri Devrimi ile gelişen mekanik yöntemler, ucuz ve nitelikli çelik kalemlerinin üretimini de beraberinde getirdi. Ne ki, 1884 yılında Lewis Edson Waterman, o güne kadar yapılan kalemlerden daha iyi bir kalem tasarladı. Bu dolmakalemin ucunda bir hava deliği ve üç küçük kanal yer alıyordu. Böylece mürekkep kâğıda damlamıyor ve kalemin ucuna daha kolay gelebiliyordu.
Bugün de bir dolmakalemde, geliştirildiği yıllardaki gibi dört ana bölüm bulunur. Kâğıtla temas eden uç, uca mürekkep sağlayan altındaki mekanizma, kalemi tutmamıza yarayan birleştirici silindir ve silindirin içindeki mürekkep haznesi. Bu hazneye mürekkep doldurmak için 20. yüzyılın ilk çeyreğinde özel basınç sistemleri kullanıldı. 1950′lere gelindiğinde ise, bugün kullandığımız değiştirilebilir kartuşlar geliştirildi. Ne ki, 50′lerde dolmakalemin pabucu çoktan dama atılmıştı
Tükenmez Kalemin Düzenekleri ve Kullanımı
Eskiden nitelikli kalemlerde sentetik safir ve tungsten karbürün de kullanılmış olmasına karşılık, günümüzde tükenmezkalem bilyaları genellikle çelikten yapılır. Çapı yaklaşık bir milimetre olan bilya, serbestçe dönebilecek biçimde, bir yuva içine oturtulur, Yuva içinde bulunan birkaç delik, mürekkebi bilyaya geçirir. Yuvanın öteki ucu, içinde mürekkep bulunan metal ya da plastik bir tüpe (kartuş) bağlanmıştır. Bilya bir kağıt üstüne bastırıldığı ve hareket ettirildiği zaman mürekkep, kılcal etkiyle kartuştan aşağı iner. Bu durumda bilya, aşırı mürekkep akışına engel olan bir supap işlevi yapar.
İlk tükenmezkalemlerde, mürekkebin bir bölümü tükenince, bilya ile kartuş arasında kısmi vakum oluşarak, mürekkep akışını engelliyordu. Bu sorun, tüpün öteki ucunda küçük bir delik açılarak ortadan kaldırıldı: Uçtaki mürekkep boşaldıkça, tüpten yuvaya yeni mürekkep dolar ve vakum, delikten giren havayla önlenir.
Tükenmeze bu biçimde mürekkep verme, hem kılcal etkiyle hareket edecek, hem de delikten dışarı sızmayacak bir mürekkebin bulunmasına dayanıyordu. Önceleri baskı mürekkebi kullanıldı; ama çok geçmeden bunların, sızmayı önleyecek kadar ağdalı olmadığı anlaşıldı. Böylece, yaklaşık yirmi yıl süren tüken-mezkalemi geliştirme çalışmalarının temelini, uygun bir mürekkep bulma çabaları oluşturdu. Tükenmez için geliştirilen ilk mürekkepler, ağır jelatin biçimindeydi, ama günümüzde iki ana tür vardır. Bunlardan biri yağda eriyen bir boyadır ve kağıt tarafından so-ğurularak kurur. Bu mürekkebin ağdalılığı fazladır; ama ikinci tür, yani alkolde eriyen ve kağıtta uçarak kuruyan mürekkepler kadar net bir yazı sağlamaz.
Kartuş kapasitesi, 0,5 ile 1,5 mililitre arasında değişir. Küçük kapasiteli kartuşların arkası açıktır; çünkü bunlarda bulunan mürekkebin ağdalılığı, sızmaya yolaçmayacak düzeydedir. Buna karşılık, 1,5 mililitrelik tüplerin bulunduğu kalemlerde, delikli bir tapa ve mürekkebin arkasına doldurulan daha ağdalı bir akışkan kullanmak gerekir. Arkaya doldurulan madde, sızmayacak kadar «katı
Tükenmez ucunun çıkarılıp içeri çekilmesi, yani kartuşun aşağı-yukarı hareket ettirilmesi amacıyla çeşitli mekanizmalar geliştirilmiştir. Ama bunların tümünde, kartuşun altına yerleştirilen bir yay ve kalemin üstündeki bir düğmeye basıldığında aşağı inen bir itici vardır. Bir tür kalemde, itici, düğme aşağı bastırılınca bir kastanyola aracılığıyla döner. Bu kastanyola kalemin içindeki yarıklara bağlanmıştır. Düğme serbest bırakılınca, kalem ucu, yazma konumunda, yani dışarda kalır. Düğmeye yeniden basıldığında uç içeri girer.
Başka bir tür mekanizmada da, yaylı itfci, kartuşun üstüne yerleştirilmiştir. Kilitleme mekanizması, düşey dişli mandala bağlı bir oynar iğneden oluşur. Bu iğne, yürek biçimli bir yarık içinde dönerek, yazma ve içeri çekilme konumlarına gelir.
Kullanılıp atılan daha yalın tükenmezlerde, kartuşun açık ucunda bir kapak vardır ve kaiem, yazma konumuna, kalemin yan tarafuıda bulunan bir tırnağın aşağı itilmesiyle getirilir. Tırnak, uç yazma konumundayken- aşağı doğru yeniden bastırılırsa, kartuş geri itilir.
Tükenmezkalemler ile dolmakalemler arasındaki büyük fiyat farkı, dolmakalemlerin genel kullanımını büyük ölçüde kısıtlamıştır. Ancak, tükenmezkalemlerle çizilen çizgilerin mikroskopla incelendiğinde kesintili olması, bazı belgelerin yazılmasında ve imzalanmasında, tükenmez kullanımının yasaklanmasına yolaçmıştır. Bu nedenle dolmakalemin işlevi hâlâ sürmektedir.
XX. yüzyılın ikinci yarısında dolmakalemin yerini büyük ölçüde tükenmezkalem aldı. Oldukça yalın bir kalem olan tükenmezkalem (yalnızca tükenmez de denir), üstünde ağdalı mürekkep bulunan küçük bir bilyayla yazar. Kalem ucu görevi yapan küçük bilya, ince kartuşun (mürekkep tüpü) ucundaki delikte yeralır.
Sponsorlu Bağlantılar
1) Yontma:
İki boğum üstünden kesilmiş kamışın ince tarafı bir iki santim kadar kısaltıldıktan ve içindeki uzun lifler temizlendikten sonra, ince ucu sol avucun içine yatırılarak başparmağın ayasına dayanmak suretiyle tutulup kalemtıraşla yukarıdan aşağıya eğik olarak yontulur. Kesilen yer kalemtıraşla düzgünleştirilip alttaki sivrice kısmın içi iyice inceltilir ve yazılacak yazının kalınlığına göre kenarları alınır. Badem biçiminde biçiminde ortaya çıkan oval deliğin kısmına ‘’dil’’ ve deliğin arkasındaki bölüme ‘’sırt’’ denir. Yumuşak kamışta, dayanaklığı sağlayabilmek için, sert kamışa göre dil uzunluğu daha kısa tutulur; bu nedenle yumuşak kamışın deliği tombul badem, sert kamışınki uzun badem görünüşünde olur. Uzun dilli kalemle daha hızlı yazılabilir.
2) Yarma:
Kamışın sırt bölümü makta üstüne yatırılarak kalemtıraşın ucuyla dil tam ortasından bir santim kadar çatlatılır ve iki yakaya ayrılır. ‘’Kalemin çatlağı’’ denen bu yarık, küçük bir hazne görevi yapar ve yazarken mürekkebin ağza düzgün akmasını sağlar. Yarık boyu, sert kamışta yumuşak kamışa göre daha uzundur. Kimi hattatlar bu çatlağın, dilin simetri ekseninde değil, kamışa sırt tarafından bakıldığında, ağız genişliğinin %10’u kadar solda bulunmasını tercih ederler. Bu tercih ağzın sağda kalan tarafının yazarken daha çok çalışmasından kaynaklanır.
Kalem ağzı genişse, dilin iki kenarı (simetrik olarak) içeriye doğru tatlı bir kavisle bir miktar oyulur.
3) Kesme:
Makta yuvasına kamışın ağzı, sol elin başparmağıyla üstüne sıkıca bastırılarak, iyice bilenmiş bir kalemtıraşla istenen eğimde ve bir defada kesilir. Ağzın (et kalınlığının) enlemesine kesim eğimi iki türlü seçilebilir; Genelde tercih edilen, dil düzlemine tam dik olan düşey kesimdir. Kalemin yazısının daha kesin olması için, kamışın yüzeyini oluşturan parka mine tabakası dışarıda kalacak biçimde, kesimin düşeyden biraz eğik olarak yapılması daha iyi olur.
Kalem ağzının uzunlamasına kesim açısı ise, hattattan hattata ve yazı türüne bağlı olarak farklılık göstermektedir. Örneğin, azgın boyuna kesim açısı kufi yazıda sıfır, muhakkak ve reyhanî yazıda 45° ye yakındır. Genel olarak kamışa sırttan bakıldığında dilin sağ üst ucu sıfır kabul edilirse, sol üst üç, rıka, talik ve divani yazıları için ağız genişliğinin dörtte biri kadar; sülüs, rıka, nesih, tevki ve icaze yazıları için ağız genişliğinin yarısı kadar içerde kalacak biçimde kesilmelidir. Ağzı eğik kesilmekle, kalemin elde (doğal duruş biçimi olan) yazandan tarafa yatık durması sağlanır.
Kalem açıldıktan sonra mürekkebe batırıldığında, kamışın dış yüzündeki parka mine tabakası (kalemin sırçası) mürekkebi almaz. Bunu gidermek için, içine ince toprak ya da kül konulmuş bir bez buraya sürülür veya sırçanın yalnızca ağız kısmı ortasından bir parça kazınır.
Kalemler, hem yazı türleri, hem de her yazı türünün farklı büyüklükleri için ayrı ayrıdır. Bu nedenle hattatların pek çok kalemi olması gerekir. Kalemler öteye beriye çarpılıp bozulmamaları için ‘’divit’’ adıyla anılan yandan hokkalı kalem muhafazalarında veya ‘’kalemdan’’ denen sade veya sanatlı kutular içinde saklanır. Kalemdanların boru biçiminde olanlara ‘’kubur’’ denir. Bunların pirinç ve gümüş gibi madenden olanları yanında, üstü lake tezhipli yapılanları, bağa, sedef ve fildişinden oyularak yapılanları vardır.
Büyük (celi) yazılar, ney kalınlığında kamıştan veya sert bambu kamışından yapılan kalemlerle yazılır. Daha büyük yazılar için her hattatın kendi kalem açış tarzına uygun olarak, ıhlamur, kavak veya gürgen ağacından yaptığı ‘’tahta kalem’’ler kullanılır. Cami duvarlarına yazılacak çok daha büyük yazılar için, istenen yazı kalınlığına uygun genişlikte bir tahta parçasının her iki yanına birer kurşun kalem bağlanır. Yazı bu düzenekle önce kâğıda yazılır. Sonra yazının çevre çizgisinin üzeri, olabildiğince sık olarak iğneyle delinir. Kâğıt, yazının yazılacağı duvara yerleştirildikten sonra, içinde ince dövülmüş kömür tozu bulunan küçük bir bez torbayla deliklere vurulur. Kömür tozu deliklerden geçmekle yazının çevre çizgisi duvara aktarılmış olur. Noktalar ince bir fırçayla çizgi halinde birleştirilir ve araları boyanır
Tüy Kalemlerin Yapılışı ve Düzeneği
Kaz tüyünün 1000 yıldan fazla kullanılmasının nedeni, onun niteliklerine eşdeğer bir madde bulunamamasından geliyordu. Kâğıdı yırtmayacak kadar yumuşak ve esnek tek maden altındı ve bu çok pahalıya geliyordu. Elle yapılan çelik kalemler çok sert olduğu için istenilen sonuç elde edilemiyordu. Endüstri Devrimi ile gelişen mekanik yöntemler, ucuz ve nitelikli çelik kalemlerinin üretimini de beraberinde getirdi. Ne ki, 1884 yılında Lewis Edson Waterman, o güne kadar yapılan kalemlerden daha iyi bir kalem tasarladı. Bu dolmakalemin ucunda bir hava deliği ve üç küçük kanal yer alıyordu. Böylece mürekkep kâğıda damlamıyor ve kalemin ucuna daha kolay gelebiliyordu.
Bugün de bir dolmakalemde, geliştirildiği yıllardaki gibi dört ana bölüm bulunur. Kâğıtla temas eden uç, uca mürekkep sağlayan altındaki mekanizma, kalemi tutmamıza yarayan birleştirici silindir ve silindirin içindeki mürekkep haznesi. Bu hazneye mürekkep doldurmak için 20. yüzyılın ilk çeyreğinde özel basınç sistemleri kullanıldı. 1950′lere gelindiğinde ise, bugün kullandığımız değiştirilebilir kartuşlar geliştirildi. Ne ki, 50′lerde dolmakalemin pabucu çoktan dama atılmıştı
Kuş tüyü kalemler çok basit bir yapıya ve düzeneğe sahiptir.Bu kalemler sadece kuşun tüyünden oluşmaktadır.Büyük kuşların tüyünün kendiliğinden düşmesi sonucu veya kuşların tüylerinin koparılması sonucunda elde edilir.Bu kalemler kuşların kuyruk tüyünden yada kanat tüyünden alınır.
Yazı yazmak için bu tüylerin ucu sivriltilirdi.Daha düzgün ve kullanışlı olması açısından sivriltilen kalemler şişe içerisindeki mürekkebe batırılarak yazım işlemi yapılırdı.
En değerli Tüykalemler, ilkbaharda canlı kuşlardan alınan, sol kanadın dışındaki ilk 5 tüyden yapılırmış. Sol kanattaki tüyler dışa doğru kavisli olduğundan, özellikle sağ elle yazanlar için uygun açıyı sağlarmış. Zor bulunduğu için kuğu tüyünden yapılanı en kıymetli örnekleri sayılsa da kaz tüyleri, kartal, baykuş, hindi hatta horoz tüyleri de uzun zaman kullanılmıştır.
Tüykalemin orjinal ismi ise İngilizce quill pen dir. Zaten ingilizce ”pen” kelimesi (latince penna=tüy)den gelir
Dolma Kalemlerin Düzeneği
Kaz tüyünün 1000 yıldan fazla kullanılmasının nedeni, onun niteliklerine eşdeğer bir madde bulunamamasından geliyordu. Kâğıdı yırtmayacak kadar yumuşak ve esnek tek maden altındı ve bu çok pahalıya geliyordu. Elle yapılan çelik kalemler çok sert olduğu için istenilen sonuç elde edilemiyordu. Endüstri Devrimi ile gelişen mekanik yöntemler, ucuz ve nitelikli çelik kalemlerinin üretimini de beraberinde getirdi. Ne ki, 1884 yılında Lewis Edson Waterman, o güne kadar yapılan kalemlerden daha iyi bir kalem tasarladı. Bu dolmakalemin ucunda bir hava deliği ve üç küçük kanal yer alıyordu. Böylece mürekkep kâğıda damlamıyor ve kalemin ucuna daha kolay gelebiliyordu.
Bugün de bir dolmakalemde, geliştirildiği yıllardaki gibi dört ana bölüm bulunur. Kâğıtla temas eden uç, uca mürekkep sağlayan altındaki mekanizma, kalemi tutmamıza yarayan birleştirici silindir ve silindirin içindeki mürekkep haznesi. Bu hazneye mürekkep doldurmak için 20. yüzyılın ilk çeyreğinde özel basınç sistemleri kullanıldı. 1950′lere gelindiğinde ise, bugün kullandığımız değiştirilebilir kartuşlar geliştirildi. Ne ki, 50′lerde dolmakalemin pabucu çoktan dama atılmıştı
Tükenmez Kalemin Düzenekleri ve Kullanımı
Eskiden nitelikli kalemlerde sentetik safir ve tungsten karbürün de kullanılmış olmasına karşılık, günümüzde tükenmezkalem bilyaları genellikle çelikten yapılır. Çapı yaklaşık bir milimetre olan bilya, serbestçe dönebilecek biçimde, bir yuva içine oturtulur, Yuva içinde bulunan birkaç delik, mürekkebi bilyaya geçirir. Yuvanın öteki ucu, içinde mürekkep bulunan metal ya da plastik bir tüpe (kartuş) bağlanmıştır. Bilya bir kağıt üstüne bastırıldığı ve hareket ettirildiği zaman mürekkep, kılcal etkiyle kartuştan aşağı iner. Bu durumda bilya, aşırı mürekkep akışına engel olan bir supap işlevi yapar.
İlk tükenmezkalemlerde, mürekkebin bir bölümü tükenince, bilya ile kartuş arasında kısmi vakum oluşarak, mürekkep akışını engelliyordu. Bu sorun, tüpün öteki ucunda küçük bir delik açılarak ortadan kaldırıldı: Uçtaki mürekkep boşaldıkça, tüpten yuvaya yeni mürekkep dolar ve vakum, delikten giren havayla önlenir.
Tükenmeze bu biçimde mürekkep verme, hem kılcal etkiyle hareket edecek, hem de delikten dışarı sızmayacak bir mürekkebin bulunmasına dayanıyordu. Önceleri baskı mürekkebi kullanıldı; ama çok geçmeden bunların, sızmayı önleyecek kadar ağdalı olmadığı anlaşıldı. Böylece, yaklaşık yirmi yıl süren tüken-mezkalemi geliştirme çalışmalarının temelini, uygun bir mürekkep bulma çabaları oluşturdu. Tükenmez için geliştirilen ilk mürekkepler, ağır jelatin biçimindeydi, ama günümüzde iki ana tür vardır. Bunlardan biri yağda eriyen bir boyadır ve kağıt tarafından so-ğurularak kurur. Bu mürekkebin ağdalılığı fazladır; ama ikinci tür, yani alkolde eriyen ve kağıtta uçarak kuruyan mürekkepler kadar net bir yazı sağlamaz.
Kartuş kapasitesi, 0,5 ile 1,5 mililitre arasında değişir. Küçük kapasiteli kartuşların arkası açıktır; çünkü bunlarda bulunan mürekkebin ağdalılığı, sızmaya yolaçmayacak düzeydedir. Buna karşılık, 1,5 mililitrelik tüplerin bulunduğu kalemlerde, delikli bir tapa ve mürekkebin arkasına doldurulan daha ağdalı bir akışkan kullanmak gerekir. Arkaya doldurulan madde, sızmayacak kadar «katı
Tükenmez ucunun çıkarılıp içeri çekilmesi, yani kartuşun aşağı-yukarı hareket ettirilmesi amacıyla çeşitli mekanizmalar geliştirilmiştir. Ama bunların tümünde, kartuşun altına yerleştirilen bir yay ve kalemin üstündeki bir düğmeye basıldığında aşağı inen bir itici vardır. Bir tür kalemde, itici, düğme aşağı bastırılınca bir kastanyola aracılığıyla döner. Bu kastanyola kalemin içindeki yarıklara bağlanmıştır. Düğme serbest bırakılınca, kalem ucu, yazma konumunda, yani dışarda kalır. Düğmeye yeniden basıldığında uç içeri girer.
Başka bir tür mekanizmada da, yaylı itfci, kartuşun üstüne yerleştirilmiştir. Kilitleme mekanizması, düşey dişli mandala bağlı bir oynar iğneden oluşur. Bu iğne, yürek biçimli bir yarık içinde dönerek, yazma ve içeri çekilme konumlarına gelir.
Kullanılıp atılan daha yalın tükenmezlerde, kartuşun açık ucunda bir kapak vardır ve kaiem, yazma konumuna, kalemin yan tarafuıda bulunan bir tırnağın aşağı itilmesiyle getirilir. Tırnak, uç yazma konumundayken- aşağı doğru yeniden bastırılırsa, kartuş geri itilir.
Tükenmezkalemler ile dolmakalemler arasındaki büyük fiyat farkı, dolmakalemlerin genel kullanımını büyük ölçüde kısıtlamıştır. Ancak, tükenmezkalemlerle çizilen çizgilerin mikroskopla incelendiğinde kesintili olması, bazı belgelerin yazılmasında ve imzalanmasında, tükenmez kullanımının yasaklanmasına yolaçmıştır. Bu nedenle dolmakalemin işlevi hâlâ sürmektedir.
XX. yüzyılın ikinci yarısında dolmakalemin yerini büyük ölçüde tükenmezkalem aldı. Oldukça yalın bir kalem olan tükenmezkalem (yalnızca tükenmez de denir), üstünde ağdalı mürekkep bulunan küçük bir bilyayla yazar. Kalem ucu görevi yapan küçük bilya, ince kartuşun (mürekkep tüpü) ucundaki delikte yeralır.
