Arama

Şili (República de Chile) ve Şili Tarihi

Güncelleme: 6 Eylül 2012 Gösterim: 7.705 Cevap: 4

Cevap Yaz

Misafir

Ziyaretçi

27 Ekim 2006 Mesaj #1

Ziyaretçi

Ad: Chile_COA.jpg
Gösterim: 496
Boyut: 121.3 KB

Şili, Arjantin'in batısında, And dağları ile Pasifik Okyanusu arasında kalan, kuzeyden güneye 4300 km boyunca uzanan bir Güney Amerika ülkesidir. Kuzeyinde Peru, kuzeydoğusunda Bolivya ve doğusunda Arjantin bulunur. Başkenti Santiago olup 2005 yılı rakamlarına göre ülkede yaklaşık 16 milyon insan yaşamaktadır. İsmi Mapuçe dilinde (Şili'de yaşayan bir yerli kavim) "Dünyanın bitimi" anlamına gelen Çili ya da Çilli kelimesinden gelir.
Sponsorlu Bağlantılar

Şili idari olarak on üç bölgeye ayrılmıştır, bunlardan on iki tanesi, başlarındaki Roma rakamlarıyla ifade edilen, kuzeyden güneye sırasıyla I.Tarapacá, II.Antofagasta, III.Atacama, IV.Coquimbo, V.Valparaíso, VI.O'Higgins, VII.Maule, VIII.Bío-Bío, IX.Araucanía, X.Los Lagos, XI.Aysen, XII.Magallanes y la Antártica Chilena bölgeleridir. Bunlarla beraber bir de Santiago Metropolitan bölgesi vardır.

Coğrafi konum
Şili her ne kadar, Güney Amerika kıtasını kuzey-güney doğrultusunda Antarktika'ya kadar uzanan bir ülke olsa da, ortalama genişliği sadece 180 km'dir. Ülkenin en dar yeri (Antarktika'daki Şili toprakları sayılmazsa) 90 km iken en geniş yerinin uzunluğu 240 km kadardır. Avrupa ile kıyaslanacak olursa Danimarka'dan Sahra Çölü'ne uzanacak kadar bir mesafe kat edilir. Doğu-Batı mesafesi çok az olsa da bu iki uç arasında çok fazla rakım farkı oluşur. Ülke ayrıca kuzeyden güneye çok farklı iklim, bitki örtüsü ve coğrafi şekiller gösterir. Bu yüzden Şili, birçok kaynakta tezatlar ülkesi olarak anılır. Hakikaten de kuzeydeki çölü, Afrika'nın Sahara'sını, güneydeki kannalları Norveç kanallarını, Los Lagos'daki Osorno ve çevresi İsviçre Alplerini, Orta bölgeleri Akdeniz'i hatırlatmasıyla, ayrıca Patagonya'daki buzullarıyla, bu ismi hak eder.

Dağları
Şili dağları, yeryüzünün en yüksek sıradağlar zincirini oluşturur. 6000 m'nin üstünde birçok zirvesi vardır. Bunlardan biri olan Şili'nin en yüksek dağı (6.880 m) Ojos del Salado aynı zamanda dünyanın en yüksek volkanıdır. Aşağıda en ünlüleri listelenmiştir.

* Nevado Ojos del Salado, 6.880 m, III. Bölge (Atacama Bölgesi)
* Cerro Tupungato, 6.800 m, (Metropolitan Bölgesi)
* Volcán Llullaillaco, 6.739 m, II. Bölge (Antofagasta Bölgesi)
* Volcán Parinacota, 6.342 m, I. Bölge (Tarapacá Bölgesi)
* Volcán Licancábur, 5916 m, II. Bölge (Antofagasta Bölgesi)
* Descabezado Grande, 3.830 m, VII. Bölge(Maule Bölgesi)
* Torres del Paine, 2.800 m, XII. Bölge (Magallanes y de la Antártica Chilena Bölgesi)
* Volcán Villarrica, 2.840 m, VIII. Bölge (Araucanía Bölgesi)
* Volcán Osorno, 2.652 m, X. Bölge (los Lagos Bölgesi)
* Volcán Cerro Hudson, 1.905 m, XI. Bölge (Asyen Bölgesi)

Nehirler ve göller
Ülkenin özel coğrafi yapısı sebebiyle, uzun nehirleri yoktur. En uzun nehir olan Rio Loa'nın uzunluğu 443 km'dir. Ülkenin kuzeyinde Atacama Çölü'ndeki ekstrem kuraklık, büyük su birikimlerinin oluşmasını engeller. Kuzeydeki az sayıda nehir And Dağları'ndaki karlardan beslenirler. Güneye indikçe artan yağışlar, beraberinde bu bölgelerdeki nehirlere daha fazla su hacmi getirir. Nehirler, Şili ekonomisinde, özellikle enerji sağlanmasında önemli rol oynar. Bununla birlikte somon balıkçılığı ve rafting gibi macera turizmi içinde fırsatlar sunar. Kuzeyden güneye önemli nehirleri aşağıda sıralanmıştır.

* Río Lauca, 160 km, I. Bölge (Tarapacá)
* Río Lluta, 167 km, I. Bölge (Tarapacá)
* Río Loa, 443 km, II. Bölge (Antofagasta)
* Río Copiapó, 162 km, III. Bölge (Atacama)
* Río Elquí, 170 km, IV. Bölge (Coquimbo)
* Río Choapa, 160 km, IV. Bölge (Coquimbo)
* Río Aconcagua, 142 km, V. Bölge (Valparaíso)
* Río Maipo, 250 km, Metropolitan/ V. Region (Metropolitan/ Valparaíso)
* Río Mapocho, 120 km, Metropolitan(Metropolitana)
* Río Cachapoal, 172 km, VI. Bölge( O´Higgins)
* Río Maule, 240 km, VII. Bölge (Maule)
* Río Biobío, 380 km, VIII. Bölge (Biobío)
* Río Imperial, 52 km, IX. Bölge (Araucanía)

Gölleri arasında kuzeydeki tuz gölleri sayılabilir ki bunların en ünlüsü olarak Salar de Atacama'yı söyleyebiliriz. Bununla birlikte en kuzeyde, yeryüzünün en yüksek konumdaki göllerinden biri olan Lago Chungará gölü bulunur. Gölün 21,5 km² alanı 4.500 m yüksekliktedir.
Bir grup büyük ve güzel göller Temuco şehrinin güneyinden başlayıp Puerto Montt'a kadar uzanır. Bunlar sırasıyla şöyledir.

* Lago Colico, 56 km², IX. Bölge (Araucanía)
* Lago Caburga, 51 km², IX. Bölge(Araucanía)
* Lago Villarrica, 176 km², IX. Bölge (Araucanía)
* Lago Calafquén, 120 km², IX. Bölge (Araucanía) und X. Bölge (Los Lagos)
* Lago Panguipulli, 116 km², X. Bölge (Los Lagos)
* Lago Riñihue, 77 km², X. Bölge (Los Lagos)
* Lago Ranco, 401 km², X. Bölge (Los Lagos)
* Lago Puyehue, 156 km², X. Bölge (Los Lagos)
* Lago Rupanco, 223 km², X. Bölge (Los Lagos)
* Lago Llanquihue, 860 km², X. Bölge (Los Lagos)

Ayrıca güneyde 970 km² alanı ile Şili'nin en büyük gölü Lago General Carrera bulunur ki bu göl Arjantin'deki Lago Buenos Aires gölünün batı kanadını oluşturur.

Nüfus
Nüfusun en sık olarak bulunduğu yer, başkent Santiago ve çevresidir. Toplam nüfusun neredeyse yarısı bu bölgede yaşar. Sadece şehirde 5.5 milyon insan yaşar ki bu ülkenin 1/3'üne tekabül eder. Kuzeyde ve güneyde tarımın yapılabildiği And'ların arasında kalan ovalar yine yoğun yaşanan yerlerdir. Santiago'nun 100 km batısında liman şehri Valparaiso'da 1 milyon insan yaşar.

Ülkenin kuzey ve güney uç noktalarına gidildikçe, yerleşim yoğunluğu, elverişsiz yaşam koşulları sebebiyle seyrekleşir. Zira kuzey çölü ve güneyin soğuk, rüzgarlı iklimi buralarda yaşamayı zorlaştırır.

Etnik yapı
Şili halkının % 90'ını ataları Avrupalı olanlarla, Avrupalı ve Kızılderili karışımı olan melezler oluşturur. Ülkedeki melezlerin oranı % 50, Mapuçelerin oranı % 7, Aymara oranı % 0.5 ve Polonezyalı oranı ise % 0.02 dir.

Ülkeye özellikle 19. yüzyılda Avrupa'dan İngiliz, İrlandalı, Alman göçmen gelmiş sonraları ise Hırvatistan, Filistin, İtalya'dan göçmen almıştır.

Ülkenin ilk sahipleri olan yerli halk Mapucheler kendi aralarında da ***unçe, Araucan ve Huilliçe olmak üzere 3 alt gruba ayrılır. Bu gruplar kendi özgün dillerini okullarda halen ilave ders olarak almakla beraber, bazı yerel TV kanallarına da sahiptirler. Bütün bunlara rağmen Mapucheler'in geleneksel yaşam tarzları, bugünkü ekenomik düzende pek mümkün olmamaktadır.

Ülkenin kuzeyinde ise başta Quechua ve Aymara olmak üzere birkaç tane daha küçük etnik grup mevcuttur.

BEĞEN Paylaş Paylaş

Cevapla

Misafir

Ziyaretçi

27 Ekim 2006 Mesaj #2

Ziyaretçi

Bitkiler

Şili, kuzeyden güneye uzanan uzun bir ülke olması münasebetiyle çok geniş ve değişik bitki örtüsüne sahiptir. Atacama Çölü'nde pratikte hiçbir şey yetişmez. Burada daha çok kaktüs çeştlerinin yanı sıra, Andlar'a doğru ve sahil kesimlerinde bitkilere rastlanabilir. Bununla birlikte bazı yıllarda yağan yağışların ardından, çöl birkaç günlüğüne de olsa milyonlarca çiçek ile bezenir.
Sponsorlu Bağlantılar

Çölüm güneyi step ve bozkırdır ve Andlar'da And Yastığı da denilen taş sertliğinde yareta (Azorella yareta) yetişir. Kuru bölgelerde Peumus boldus denen bir çalı türü hakimdir. Kıyı bölgelerdeki sıradağlarda ve Andlar'da sisli ormanlar mevcuttur.

Şarap bağları Rio Elqui nehir bölgesindedir. Nehir vadisinin dışında sadece dikenli çalı ve kaktüsler vardır.

Ülkenin orta bölgesinde Jubaea cinsi bir palmiye ağacı ve şili arokaryasına çokça rastlanır. Arokarya Mapuçeler için kutsal bir ağaçtır, zira belenmelerinde onun iri tohumlarından yararlanırlar. Ayrıca yine merkezi Şili'de okaliptus ağaçları ile kaplı alanlar görülebilir.

Güney Şili'de yağmur ormanları kategorisine giren büyük ormanlar mevcuttur. Bu ormanlarda ağırlıklı olarak servi, çam, ve melez gibi ağaçlar bir arada bulunur. Ayrıca Antarktika yalancı kayını (Nothofagus antarctica) ve kavak gibi ağaçlar da çok geniş alanlara yayılmışlardır.

Patagonya bölgesinde büyük otluk stepler ve tundralar hakimdir. Magellan ve Asyen bölgelerinde çok büyük alanlar buzullarla kaplı olduğundan buralarda çok fazla bitki örtüsüne rastlanmaz.

Hayvanlar

Steplerle kaplı alanlarda devegiller familyasından lamalar, guanakolar, alpakalar ve vikunyalar çok yaygın bir şekilde yaşarlar. And Dağları'nda yaşayan buraya özgü geyikler ve kondorlar aşağı yukarı ülkenin bütün armalarında resmedilmişlerdir.

Dağlık steplerde pumalar, kemirgenler yaşarken ormanlar da tilki, kodkod, geyik ve kolibri gibi canlılara yaşam alanı sunar.

Humboldt pengueni, macellan pengueni, denizaslanı, pelikan türü canlılar ise kuzey Şili'nin soğuk sularında ve güney Şili'nin buzluk alanlarında rastlanan hayvanlardır.

Yaklaşık Şili'nin tüm And dağları kısımlarında And kondoru ve büyük tuz göllerinde flamingolar yaygın olarak yaşarlar.

Güneyde, nandu, magellan tilkisi ve Ateş Toprakları'nda baykuş yörede görülen canlılardandır.

BEĞEN Paylaş Paylaş

Cevapla

Misafir

Ziyaretçi

27 Ekim 2006 Mesaj #3

Ziyaretçi

Prekolombiyano ve koloni dönemi

M.Ö. yaklaşık 13.000 yıllarında, bugünkü ülke sınırlarında insanların yaşadığı bilinmektedir. Kuzey Şili İspanyollar tarafından fethedilmeden kısa süre öncesine kadar İnka Krallığına aitti. 1520 yılında dünyanın çevresini dolaşmak için yelken açan Ferdinand Magellan, kendi adıyla anılan Magellan Boğazı'nı geçerken ülkenin güney ucunu keşfetmiş oldu. Daha sonra Şili'ye ulaşan ilk Avrupalılar altın aramak amacıyla 1535 yılında Peru'dan gelen Diego de Almagro ve mahiyetindekilerdi. Ancak bu kişiler yerel halk grupları tarafından geri püskürtüldü. Avrupalılar'ın ilk tam manasıyla yaptıkları yerleşim, 1541 yılında Pedro de Valdivia'nın 1541 de Santiago'yu kurması olmuştur. 1542 den itibaren de Şili, İspanyol Peru Krallığı'nın bir parçası haline gelmiştir.

Şili'de İspanyollar çok az altın ve gümüş bulduğu için, İspanyol Krallığı bu ülkeye fazla önem verilmemiştir. Ayrıca Atacama Çölü, Peru'ya direkt ulaşıma engel teşkil ettiğinden, ülke çok daha sonra, diğer tarım ürünleri ve minerallerinin devreye girmesiyle, İspanyollar tarafından önemli bir tedarik bölgesi haline gelmiştir.

Bağımsızlık savaşı ve Cumhuriyet'in oluşumu

Bağımsızlık talepleri ilk, 1808 yılında, İspanya Napolyon'un kardeşi Joseph tarafından yönetilirken başladı. 18 Eylül 1810 yılında başa geçen bir cunta İspanya Krallığı'na bağlı bir otonomi ilan etti. İspanyollar'ın Napolyon'a karşı yürüttüğü bağımsızlık savaşından sonra, sınırsız bir güçle tekrar Şili'yi almaya kalkıştı. Ancak İspanyollar Chacabuco'daki muharebede Şili ve Arjantinli birliklere yenildiler. 5 Nisan 1818'deki Maipu muharebesinden sonraysa İspanyol direnişi sona erdi. Muharebelerin başındaki komutan Jose de San Martin, Bernardo O'Higgins yararına başkanlıktan feragat edince O'Higgins ilk Şili Devlet Başkanı oldu.

O'Higgins 1823 yılında düşürüldü ve Peru'ya sürgüne gitmek zorunda kaldı. Akabindeki yıllarda çeşitli devlet adamları başa geçti. 1830 yılında başa geçen Diego Portales Palazuelos ülkeyi diktatör tarzda yönetirken 1833 yılında çok sıkı bir anayasa hazırlattı. Bu merkezî anayasa ile 1833-1891 yılları arasında Şili uzunca süre istikrar kazandı. Zamanla ülke, Güney Amerika'nın ekonomik olarak en güçlü bölgesi haline geldi. Yürüttüğü birçok savaşla, özellikle 1836-1839 Peru-Bolivya konfedarasyon savaşını kazanmasıyla Şili gücünü pekiştirdi.

İspanya Peru'daki eski kolonileri tekrar ele geçirmeye çalışınca Şili İspanya'ya 1865 yılında savaş ilan etti. Papudo ve Chiloe adaları önünde deniz muhrebeleri meydana geldi. Peru'da ortak düşmana karşı Şili'ye katıldı. Savaş pratikte 1866 yılında sona erdiyse de, İspanya ile problemler 1871 ve 1883 yıllarındaki antlaşmalarla çözüldü.

Sınır anlaşmazlıkları
19. Yüzyılda İspanya dışından Avrupalılar da Şili'ye göç ettiler. Bugün bu kişileri etkileri ve izleri ülkenin güney bölgelerinde görülmektedir.

Şili, 1879 ile 1883 yılları arasında Peru ve Bolivya ile yapılan savaşta, o güne kadar bu ülkelerin elinde olan Atacama Çölü bölgesini fethetti. Böylelikle Bolivya, Pasifik kıyılarını kaybetmiş oldu. Bu bölgelerde daha sonra çok zengin bakır yatakları bulundu. Dünyanın en büyük bakır madeni Chuquicamata bu bölge sınırlarındadır.

1891 yılında Şili deniz kuvvetleri Başkan José Manuel Balmaceda'ya karşı ayaklandılar. Bir iç savaş bu yüzden patlak vermiş oldu. Bu savaşta 6000 insan öldü. Balmaceda muharebeyi kaybedince Eylül 1891 de intihar etti.

1893 yılında bu kez Arjantin'le sınır sorunları yaşanmaya başladı. 1902 yılında İngiltere Kralı VII. Edward bu probleme arabuluculuk ederek Patagonya ve Ateş Toprakları iki ülke arasında pay edildi. Bu şekilde Şili 54.000 km², Arjantin 40.000 km² pay aldı.

BEĞEN Paylaş Paylaş

Cevapla

Misafir

Ziyaretçi

27 Ekim 2006 Mesaj #4

Ziyaretçi

Sınır anlaşmazlıkları
19. Yüzyılda İspanya dışından Avrupalılar da Şili'ye göç ettiler. Bugün bu kişileri etkileri ve izleri ülkenin güney bölgelerinde görülmektedir.

Şili, 1879 ile 1883 yılları arasında Peru ve Bolivya ile yapılan savaşta, o güne kadar bu ülkelerin elinde olan Atacama Çölü bölgesini fethetti. Böylelikle Bolivya, Pasifik kıyılarını kaybetmiş oldu. Bu bölgelerde daha sonra çok zengin bakır yatakları bulundu. Dünyanın en büyük bakır madeni Chuquicamata bu bölge sınırlarındadır.

1891 yılında Şili deniz kuvvetleri Başkan José Manuel Balmaceda'ya karşı ayaklandılar. Bir iç savaş bu yüzden patlak vermiş oldu. Bu savaşta 6000 insan öldü. Balmaceda muharebeyi kaybedince Eylül 1891 de intihar etti.

1893 yılında bu kez Arjantin'le sınır sorunları yaşanmaya başladı. 1902 yılında İngiltere Kralı VII. Edward bu probleme arabuluculuk ederek Patagonya ve Ateş Toprakları iki ülke arasında pay edildi. Bu şekilde Şili 54.000 km², Arjantin 40.000 km² pay aldı.

Yakın tarih ve Allende

1969 yılında ülkede sol güçler Unidad Popular(UP) adlı bir seçim birliği oluşturdular. Bu birlik komünist ve sosyalist parti gibi partilerin yanında birkaç tane daha solcu, hümanist küçük partilerden oluşuyordu. UP kendisini sosyalist bir çizgiye oturtarak, endüstrinin devletleştirilmesi ve büyük arazi sahiplerinin arzilerini istimlak edilmesi gibi vaatlerde bulundu. Bu birlik 1970 yılında Salvador Allende'yi başkanlık için aday gösterdi.

1970 seçimlerinde seçim birliği UP oyların % 37 sini alarak seçimlerin en güçlüsü olarak çıktı ve Allende Devlet Başlanlığı'na seçildi. Muhafazakar rakibi Jorge Alessandri oyların % 35,3 ünü ve Hristiyan Demoktar Radomiro Tomic % 28.1'ni aldı. Allende'nin azınlık hükümeti ekonominin başlıca dallarını peşpeşe devletleştirmeye başladı (Bankacılık, tarım, bakır madenleri, haberleşme). Böylece muhalefetle gitgide büyüyen çekişmeler oluştu. Ayrıca ABD'de de Allende'nin seçim zaferine karşı rahatsızlık oluşmuştu. Zira Şili'de marksist etkilere sahip halk cephesi, Küba'dan sonra ikinci Amerika devleti olarak yönetimdeydi. Bu endişe, 1954 yılındaki ABD başkanı Eisenhower'in domino teorisinden tetiklenmiş oluyordu. Bu teoriye göre yanyana dizilmiş domino taşlarından birincisinin devrilmesinin zincirleme bir şekilde diğerlerinin de devrilmesi gibi Şili'den sonra diğer Güney Amerika ülkeleri de teker teker komünizm altına girecekti. 1973 yılında UP oy sayısını daha da arttırmayı başardı.

BEĞEN Paylaş Paylaş

Cevapla

Mira

VIP VIP Üye

6 Eylül 2012 Mesaj #5

VIP VIP Üye

Şili
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi

(İsp. ve İng.: Chile, Fr.: Chili), Güney Amerika'da devlet. And Dağları'nın Pasifik Okyanusu'na bakan yüzü boyunca, 17° 30' güney enleminden 56° güney enlemine (Ateş Adası güneyinde Horn Burnu) kadar ince, uzun bir şerit hâlinde uzanır. Kuzeyden güneye 4.270 km.lik bir boya karşı, maksimum genişliği ancak 350 km.dir. En ve boy arasında bu denli oransızlık başka hiçbir ülkede görülmez. Kuzeydoğuda Bolivya, kuzeyde Peru ile ortak sınırı vardır; fakat her ikisi de kısadır.

Buna karşılık doğuda 4.800 km.lik bir sınırla Arjantin'e bağlanır. Çok kez And sıralarının doruklarını ve su bölümü çizgisini izleyen Şili-Arjantin sınırı, güney ucunda doğuya dönerek Magellan Boğazı'nın Atlas Okyanusu'ndaki giriş kısmına kadar uzanır. Böylece Şili, bu noktada Atlas Okyanusu'na da dokunmaktadır. Bu sınır, 1902'de İngiltere kralının hakemliğiyle saptanmıştır. Yüzölçümü 756.945 km2, nüfusu 14.824.000 (1998), başkenti Santiago; öteki önemli kentleri Valparaiso, Concepcion, Vina del Mar, Antofagasta, Talcahuano'dur. Resmî dili İspanyolca, dini Katoliktir. Şili, Antarktika'nın 58° ve 90° batı boylamları arasında kalan kesimini kendisine ait kabul etmekte, ayrıca Pasifik'te bazı adalara da sahip bulunmaktadır (Juan Fernandez, St. Ambroise, St. Félix, Pascua). Andlar kuzeyde çok yüksektir; güneye doğru alçalırlar. Fakat 50° güney enleminden sonra buzullar denize kadar inebilirler. Kuzey Şili kuraktır. Hatta burada yer alan Atakama bölgesi, yeryüzünün en kurak çöllerinden biridir.

30° ve 37° güney enlemleri arasında kalan Orta Şili'de Akdeniz iklimi koşulları egemendir. Zaten ülkenin en zengin, en kalabalık bölümü de burasıdır. 37° güney enlemiyle Ateş Adası arasında kalan Güney Şili, yağışlı, serin; yükseklerde, soğuk bir iklime sahiptir. Kıyıları fiyortlarla parçalanmış olan Güney Şili orman bakımından zengindir. Tarım ürünleri çok çeşitlidir; fakat üretimler önemsizdir ve çok kez ülke ihtiyacını karşılamaz. Bunlar içinde en önemlisi bağcılıktır. Yıllık şarap üretimi 6 milyon hektolitreyi bulur. Hayvancılık (yün), balıkçılık ve özellikle balina avcılığı öteki ekonomik etkinliklerdir. Şili ekonomisi daha çok yeraltı kaynaklarına ve son yıllarda gelişmeye başlamış olan endüstriye dayanır. Yeraltı kaynakları içinde nitrat eskiden en önemli yeri tutardı. Son yıllarda ticarî önemini kaybetmiştir. Bugün en başta bakır ve demir gelir. Bu iki madde dış ticaretin değerce %90'ını meydana getirir. Yeni keşfedilmiş olan demir cevheri yatakları da yılda 5 milyon ton metal sağlar. Çeşitli endüstri kuruluşlarının hemen yarısı Santiago ve çevresinde toplanmıştır.

Bu denli dağlık bir ülke olmasına karşın ulaştırma koşulları fena değildir. 79.224 km. kadar karayolu, 8.107 km.de demiryolu vardır. Demiryolları, Andları birkaç yerde aşar ve Arjantin'in Atlas Okyanusu kıyılarını Pasifik kıyılarına bağlar. İnce, uzun bir ülke olması nedeniyle, kabotaj etkindir; bütün Şili limanları düzenli deniz seferleriyle birbirine bağlanmıştır. Kolomb'dan önce de yerleşilmiş bir ülkeydi. Bu topraklarda Arokan ve Atacamenos yerlileri yaşarlardı. 16. yüzyılın ortalarına doğru İspanyol fetihleri başladı. Peru'da İnka İmparatorluğu'nu ele geçiren ve orada İspanya kralının vekili olan Pizarro, komutanlarından Diego de Almagro (1535) ile Petro de Valdivia'yı (1540), Şili'nin keşfi ve fethi için görevlendirdi. Arokanlar ile İspanyolların mücadelesi 18. yüzyıla kadar sürmüştür. Lâtin Amerika'da Avrupa'ya en uzak ülke olması nedeniyle Şili'nin gelişmesi ve dünya ticaretine katılması çok güç olmuştur. 18. yüzyılın sonunda nüfus ancak yarım milyonu bulmuştu. Şili, 12 Şubat 1818'de bağımsızlığına kavuştu.

20. yüzyılın ilk yarısında bir dizi diktatörlük rejimi yaşayan ülke, aynı zamanda ekonomik bunalım içindeydi, 1960'larda sol bir muhalefet gelişmeye başladı, ancak 1964-1968 arasında iktidarda Hristiyan Demokratlar vardı. 1969'lardan sonra daha da güçlenen sol muhalefet, "Halk Cephesi" adıyla 1971 devlet başkanlığı seçimlerine katıldı. Halk Cephesi'nin adayı sosyalist eğilimli Allende devlet başkanı oldu. Toprak reformu yapıldı, emekçilere yeni haklar tanındı. Ancak daha sonra belgelerle kanıtlanan, İTT ve CİA'nın girişimleri sonucunda ülkede karışıklıklar çıktı, sağcıların örgütlendiği iş kollarında grevler yapıldı. Ordunun gücü kırılamadı; birçok yüksek rütbeli subay bakan oldu. Haziran 1973'te bastırılan ayaklanmadan sonra 11 Eylül'de General Augusto Pinochet'nin başında bulunduğu bir askerî cunta, kanlı çarpışmalar sonunda iktidarı ele geçirdi. Cumhurbaşkanlığı Sarayı bombalandı. Başkan Allende ölü bulundu (12 Eylül). Ülkede sıkıyönetim ilân edildi, parlamento dağıtıldı; direnme hareketleri kanlı bir şekilde bastırıldı. Binlerce kişi tutuklandı ve öldürüldü. Tüm politik faaliyetler yasaklandı ve üniversitelerin özerkliği kaldırılarak cuntaya bağlandı. Allende hükümetinin devletleştirdiği 150 şirket sahiplerine geri verildi. Ücretler donduruldu, çalışma saatleri artırıldı, paranın değeri düşürüldü. Küba ile ilişkiler kesildi; Arjantin, Brezilya ve ABD ile olan ticarî ilişkiler geliştirildi. Pinochet 1974 Haziranı'nda cunta tarafından cumhurbaşkanı ilân edildi.

Ekonomik bunalım içinde olan ülkede, işsizlik ve enflasyon önemli boyutlara ulaştı. Pinochet ekonomik alanda liberal bir çizgi izlemeye başladı. Uygulanan sıkı para politikasıyla enflasyon oranı belli ölçüde düşürüldü. Bu arada muhalefete yönelttiği sert baskı uygulamaları uluslararası kamuoyunda yoğun tepkilere yol açtı. Yeni anayasa 1980'de yapılan halkoylamasında kabul edildi. Anayasa'nın 1981'de yürürlüğe girmesinin ardından Pinochet sekiz yıllık bir dönem için devlet başkanlığını üstlendi. Muhalefetin üzerinde yoğun baskıların sürmesi ve 1982-1983 yıllarındaki ekonomik bunalımın ardından tepkiler açık eylemlere dönüştü. Gösteriler artınca sıkıyönetim ilân edildi (Kasım 1984). Pinochet Eylül 1986'daki suikast girişiminden yara almadan kurtuldu. Ocak 1987'de sıkıyönetim kaldırılarak siyasî partilerin kurulmasına izin verildi. Pinochet bir dönem daha iktidarda kalabilmek için halkoylamasına başvurduğunda seçmenlerin % 56'sı hayır oyu verdi (Ekim 1988). 14 Aralık 1989'da yapılan seçimleri 17 siyasî partinin oluşturduğu Demokratik İttifak'ın adayı Hristiyan Demokrat Patricio Aylwin kazandı. Ancak Pinochet, ordu üzerindeki kontrolünü sürdürdü. Aylwin'in yönetimindeki (1990-1994) Şili, Arjantin ile ilişkilerini düzeltti (1991) ve Meksika ile bir serbest değişim anlaşması imzaladı (1991). Aralık 1993 seçimlerinde, Hristiyan-Demokrat Parti'nin adayı Eduardo Frei cumhurbaşkanı seçildi.

BEĞEN Paylaş Paylaş

theMira

Cevapla

Cevap Yaz