Beylikler - Hamidoğulları Beyliği

HAMİT OĞULLARI BEYLİĞİ


XIII. yüzyıl başlarından daha evvel Borlu, İsparta, Eğiridir, Yalvaç taraflarına yerleştirilmiş olan Hamid Bey idaresindeki Türkmen aşiretinin (muhtemelen Teke) kurmuş olduğu beyliğe Hamid oğulları beyliği denilirdi. Bu beylik daha sonra genişleyerek güneydeki Antalya'yı da işgal etmiştir.
İsparta, 600 H./1203 M.de Üçüncü Kılıç Arslan zamanında alınmış ve daha sonra Selçukîler Antlaya ile Alâiye'yi de elde etmişlerdir.
Anadolu Selçuk Devleti İlhanîlerin nüfuzı altına girdikten sonra Batı hududundaki aşiret uç beylerinin toplanmağa ve bir beylik kurmağa başladıkları sırada Hamid Bey aşireti de o tarihte yani XIII. yüzyıl sonlarında başlarında bulunan Hamid Bey'in torunu ve Ilyas bey'in oğlu Feleküddin Dündar Bey'in faaliyeti ile bir beylik kurmuşlardır. Hâmid beyliğine Eğirdir gölünün güneyindeki eski adı Prostana olan Eğirdir kasabası merkez olmuş ve Feleküddin Dündar Bey burada bazı tesisler vücuda getirerek şehre Felekâbâd adı verilmiştir. Dündar Bey daha sonra hududunu güneye doğru uzatarak Gölhisar ve 1301'de Antalya'yı almış ve burasını biraderi Yunus Bey idare etmiştir.
Dündar Bey diğer Anadolu beyleri gibi yüksek hâkimiyetini tanımış olduğu İlhan'ın hazinesine her sene dört bin dinar, yani altın vergi veriyordu1. 1314'de Anadolu'ya gelmiş olan îlha-nilerin beylerbeğisi Emir Çoban'a itaat eyleyen Anadolu beyleri arasında Hamidoğlu Dündar Bey de vardı; hattâ Dündar sadakatini teyid için İlhanîler yani Garp Moğolları hükümdarı Olcayto Mehmed Hudabende adına Felekabâd şehrinde para bile kestirmişti.
Hudabende'nin 1316'da vefatı ve yerine henüz pek genç olan oğlu Ebu Said Bahadır Han'ın hükümdar olması üzerine vukua gelen bazı karışıklıklar esnasında Anadolu beylerinin yavaş yavaş Ilhanîlere karşı rabıtalarını gevşetmeğe başlamaları üzerine Anadolu valisi Demirtaş Konya'yı işgal etmiş ve daha sonra Eşrefoğlu Süleyman Bey'i öldürmüş ve arkasından Ha-mid iline yürüyerek Antalya'ya kaçan Dündar Bey'i de yakalayarak katletmiştir (1324 M).
Demirtaş'ın 1327'de Mısır'a kaçıp bir müddet sonra orada katlinden sonra bazı eserlerde Dündar'ın oğlu Hızır Bey'in Ha-mid beyi olduğu ve daha sonra bunun kardeşi Necmeddin İslı ak bey'in Mısır'dan gelerek beyliğe geçtiği kaydediliyor 2. Seyyah İbn-i Batuta 1333 senesinde Anadolu'yu gezerken Antalya'ya uğrayarak orada Hızır bin Yunus'un ve Gölhisar'da Dündar Bey'in oğlu Mehmed ve Eğirdir'de de yine Dündar'ın oğlu Necmeddin İshak Bey'in hükümdar bulunduklarını beyan etmektedir.
İshak Bey'den sonra kardeşi Mehmed Bey'in oğlu Muzafferüddin Mustafa Bey'i görüyoruz. Mustafa Bey bu devirde 745H./1344M. tarihli Muzafferiyye medresesini yaptırmıştır. Bunun bütün Hamid iline sahip olup olmadığı şimdilik meçhuldür; fakat 767H./1365M. de bunun oğlu olan Eğirdir sultanı Hüsa-meddin îlyas'ın Hamid hükümdarı olduğuna göre babasının da temamen Hamidiline sahib olduğu kuvvetli ihtimal dahilindedir.
Tarihlerin kaydına göre Hüsameddin I lya s Bey komşusu olan Karaman oğullariyle epey uğraşmış mağlup olarak kaçmış ve Germiyanoğlu'nun yardımiyle tekrar memleketine sahib olmuştur. Bunun vefatı tarihi belli değildir, maamafih 776 H. /1374 M. tarihinden evvel olmak lâzımdır.
Ilyas Bey'in yerine oğlu Kemalüddin Hüseyin Bey geçmiştir. Osmanlı hükümdarı Birinci Sultan Murad, Hüseyin Bey'den Akşehir, Yalvaç, Bey şehri, Karaağaç ve Şeydi şehrini 1374 tarihinde seksen bin altın mukabilinde satın almıştır. Murad Hüdavendigâr'm birinci Kosova muharebesinde Kemalüddin Hüseyin Bey, oğlu Mustafa Bey ile yardımcı asker göndermiştir.
Kemalüddin Hüseyin Bey 793 H./1391 M.de vefat etmiştir. Bunun meçhul bir sebepten dolayı Yıldırım Bayezid tarafından öldürüldüğü rivayet edilmektedir. Hamid oğulları'nın kendi namlarına henüz hiçbir sikkeleri görülmemiştir. Bunlara ait Eğirdir, Burdur, Yaza'da bazı kitabeli eserler vardır. Şuhud kasabasında 770 H. / 1368 M. tarihli Kubbeli mescid kitabesinde Emîr-i kebir Muizzüddin İbrahim bin Hızır Bey'in Hamid oğullarından olduğu anlaşılıyor.
Kemalüddin Hüseyin Bey'in oğlu Mustafa Bey, Kosova muharebesinde babasının göndermiş olduğu okçu kuvvetlerle Osmanlı ordusunu ön safında bulunmuş ve Hamit Oğulları Beyliği'nin Osmanlı devletine ilhakından sonra Osmanlı emiri olarak hizmet görmüştür.

Hamidoğulları Beyliği

Anadolu’da Göller Bölgesi’nde, Eğridir, Uluborlu, Yalvaç, Karaağaç, Asi, Keçiborlu, Isparta, Burdur ‘a hâkim olmuş, Teke aşiretinin bir kolunu teşkil eden Türkmenlerin kurduğu beylik (1300). Beyliğin kurucusu Dündar Bey, yeni beyliğe babası Hamid Bey’in adını vermiştir. Hamidoğulları ülkesi büyüyünce Anlatya bölümünün yönetimi kardeşi Yunus Bey’e verilmiştir. Hamidoğulları bu şeklide iki merkezden yönetilmişlerdir.
Dündar Bey, XIV. yüzyılın başından itibaren 24 yıl süreyle öbür Anadolu beyliklerine karşı başarılı bir büyüme politikası gütmüştür. Anadolu Selçuklarının yıkılmasından sonra, meydana gelen bağımsız beylikleri kendilerine bağlamak amacıyla İlhanlılar, önemli bir kuvvetle Anadolu’ya beylerbeyi olarak Emir Çoban’ı gönderince (1314), Dündar Bey, diğer bağımsız Anadolu beylikleri gibi Emir Çoban’a itaatlerini bildirmiştir. Hattâ ilhanlı hükümdarı Olcaytuğ Hüdabende adına Eğridir’de para bastırmıştır. Emir Çoban’ın ölümü üzerine oğlu Timurtaş, Anadolu beyliklerini ortadan kaldırmaya başlamıştır. Bu arada Dündar Bey’in üzerine de yürümüş, Hamidoğulları Beyliği’ni kendi hâkimiyetine alarak, bu yörelerin yönetimini amcası Dündar Bey’i kendisine teslim eden Mahmut Bey’e vermiştir (1324). Fakat Timurtaş’ın İlhanlı hükümdarı Ebu Said’e isyan ederek Mısır’da hüküm süren Memlûklerin himayesine girmesi üzerine, Dündar Bey’in oğlu Hızır Bey, eski Hamidoğulları Beyliği’ne ait topraklan tekrar elde etmiştir. Daha sonraları Dündar Bey’in Mısır’da bulunan diğer oğlu İshak Çelebi Anadolu’ya geçerek yönetimi eline almıştır (1328). Bu tarihten sonra eski kudretini bulan Hamidoğulları genişleme siyaseti gütmüşler daha önceleri İlhanlıların Anadolu Beylerbeyi olan Timurtaş’ın zaptettiği Eşref oğullarına ait topraklardan bazı yerleri sınırlan içine almışlardır. Hamidoğulları Beyliği bu tarihten sonra kudretsiz beylerin yönetiminde gerilemeye başlamış, sonunda Kemalettin Hüseyin Bey zamanında, Hamidoğulları ülkesinin en güzel bölgeleri (Yalvaç, Karaağaç, Beyşehir, Seydişehir ve Akşehir), iktidarı bir çığ gibi büyüyen Osmanlı hükümdarı Sultan I. Murat’a 80 bin altın karşılığında satılmıştır. Kemalettin Hüseyin Bey’in ölümü üzerine Hamidoğulları ülkesinin diğer kısımları Osmanlılarla Karamanlılar arasında paylaşılmıştır. Osmanlılar, Isparta ve çevresine Hamid Sancağı adını vermişler, Antalya ve çevresine de Teke Sancağı adı vererek-Konya iline bağlamışlardır. 1423′te de beyliğin hüküm varlığı ortadan kalkmıştır.