X-BAR Santrallerde Ayrıntılı Döküm Sistemi
Ziyaretçi
1. Genel Tanım
1.1. Amaç
Ayrıntılı Döküm Sistemi (ADS) X-BAR santrallerde abonelere şehirlerarası ve milletlerarası konuşmalara ait ayrıntılı fatura vermek amacıyla tasarlanmıştır. Bunun yanısıra sistem, abone konuşmalarına ait toplam kontör değerini de verecektir.
ADS yukarıda belirtilen işlevlerini yerine getirmek için X-BAR santralin bazı sinyallerini gözleyecektir. Bu sinyalleri gözlerken, mümkün olan yerlerde santralin bakımı ve işletimine yönelik bazı işlevleri olacaktır. Trunk'larda kısa devre olması ve tip'in toprağa çekilmesi durumlarında sistem operatöre uyarı mesajı gönderecektir. Ayrıca, markör kartına "Originating Register" (OR)'dan bilgi gelmemesi durumu da bir uyarı olarak operatöre bildirilecektir.
1.2. Konuşma Bilgilerinin Elde Edilmesi
Bir konuşmaya ait istenen bilgiler sırasıyla;
· Arayan numara
· Aranan numara
· Tarih
· Başlangıç saati (saat, dakika, saniye)
· Bitiş saati (saat, dakika, saniye)
· Kontör değeri
· Servis sınıfı
· ücretlendirme kademesi'dir.
Abone lokasyonu, aranan numara ve servis sınıfı bilgisi "Completing Marker" (CM)' den elde edilir. ADS'de arayan abonenin numarası, abone numaraları ve abonenin santraldeki lokasyonunun eşleştirildiği veri tabanından bulunur. CM aboneye bir trunk tahsis ettikten sonra konuşma o trunk'tan takip edilir. Trunk'taki sinyalleşmeden konuşmanın başladığı an tesbit edilir ve o andaki saat kaydedilir. Daha sonra konuşmanın bittiği andaki saat kaydedilir. Bu şekilde konuşmanın ne kadar sürdüğü anlaşılır. ADS'de konuşmaya ait kontör değeri, bilgisayarda bulunan ücretlendirme tablosundan hesaplanmaktadır.
1.3. Verinin Saklanması
ADS'de verilerin korunmasına ve saklanmasında güvenilirlik önemlidir. Sistemde bilgi akışı şu şekilde olmaktadır. CM'den elde edilen bilgiler markör kartında tampon bellekte saklanmakta ve sırasıyla veri iletişim kartına gönderilmektedir. Trunk'larla ilgili elde edilen bilgiler trunk kartında tampon bellekte saklanmakta ve sırasıyla veri iletişim kartına gönderilmektedir. Veri iletişim kartına ulaşan bilgiler yine bir tampon bellekte saklanmakta ve sırasıyla veri denetim kartına gönderilmektedir. Daha sonra bilgiler veri denetim kartından ana bilgisayara gönderilmekte ve bu bilgiler ana bilgisayar tarafından yedek bilgisayara da aktarılmaktadır. Bilgisayarın hard diskine kaydedilen bilgiler belirli aralıklarla manyetik teyplerde yedeklenmektedir.
1.4. İletişim
Kartlar arasında ihtiyaç duyulabilecek azami iletişim hızı 38400 bps olarak tesbit edilmiştir. Buna göre kartlar arasında iletişimin RS422 standardına uygun ve asenkron olmasına karar verilmiştir.
1.5. Sistemin X-BAR Santralla Bağlantısı
CM'den gerekli sayıda uç markör kartına çekilmiştir. Bu uçlar bir optocoupler'dan geçtikten sonra 0-5V TTL seviyesine düşürülür. Optocoupler'lar hem yüksek bir giriş empedansı göstermekte, hem de elektriksel yalıtım sağlamaktadır. Trunklarda gerekli rölelerinden gelen sinyaller bir optocoupler'dan geçtikten sonra işlenir. Optocoupler'lar ters yerleştirilmiş bir diyot yardımıyla korunmaktadır.
1.6. Genel Blok Şema
1.7. Ücretlendirme
Abonelerin yaptığı konuşmalar, bilgisayar tarafından konuşma süresine ve aranan numaraya göre ücretlendirilmektedir. Santralın S(sleeve) telinde görülen kontör pulse'ları dikkate alınmamıştır. Bunun yerine konuşma süresinden kontör değeri elde edilmektedir. çünkü X-BAR santrallerde yapısı gereği ücretlendirme konusunda bazı handikaplar olmaktadır. örnek olarak ücretlendirme kademesi 15 sn olan bir görüşmede, gelen ücretlendirme pulse'larına göre yaklaşık 45 sn.lik (<45 sn) bir görüşme de 3 kontör tutabilir, yaklaşık 15 sn'lik (>15 sn) bir görüşme de 3 kontör tutabilir. Bakınız şekil.
ADS'de ücretlendirme tablosu bilgisayarda tutulur ve gerektiğinde yetkili operatör tarafından değiştirilebilir.
2. Markör Kartı (mk)
2.1. İşlevi
Türkiye'de mevcut N5-3 X-BAR santrallerde bulunan CM grupları çağrı kurulma aşamalarını bütünüyle kontrol ederler. Abonenin numarayı çevirmesinden itibaren, aranan yöne doğru bir trunk tahsis edilinceye kadar olan işlemler ve kontroller, bu gruplar tarafından yerine getirilir.
Tasarlanan sistemde, arayan abone lokasyonu, klas no., aranan abone no., tahsis edilen trunk no. ve bazı denetim bilgileri "Markör Kartı" vasıtasıyla izlenir. Santralde bulunan OR lokasyon, klas ve aranan no. bilgilerini üzerinde depolar ve marköre gönderir. Bu bilgilerin sisteme girişi OR'ın marköre bağlandığı "Originating Register Marker Connector" (ORMC)'den yapılır. Markör bu bilgilerden yararlanarak aranan yöne doğru bir trunk tahsis eder. Bu numara, tasarlanan sisteme "Master Test Connector" (MTC)' den girilir. Marköre yapılan fiziksel bağlantılar böylece ORMC ve MTC 'den olmak üzere iki gruba ayrılmış olmaktadır.
2.1.1. Bilgilerin Yapısı
Bilgiler ORMC' den marköre kodlu bir şekilde yollanır. Değişik sayı aralıklarına hitap eden bilgiler farklı kodlamalara sahiptir. Aşağıda markör bilgilerinin anlamları ve kodlamaları verilmiştir.
Aranan abone numarası
Santralde, çevrilen numarayı kaydetmek için 14 basamak ayrılır. şu anda, bunların 12 tanesi kullanılmaktadır. Basamaklar, A,B,C,D,E,F,G,H,J,K,L,M,N,Q harfleri ile ifade edilir. OR çevrilen sayıları sıra ile bu basamaklara kaydeder, her basamak için beş tel kullanarak marköre bağlanır ve her beş telin ikisinden pulse yollayarak numaraları gönderir. Buna "2/5 kodlama" denir. Kodlamada kullanılan teller, harf ve indislerle isimlendirilirler. örneğin, A basamağı için kullanılan teller A0, A1, A2, A4, A7 olarak anılır. Pulse gönderilen tellerin indisleri toplamı kodlanan sayıyı verir. "0" sayısı için A4 ve A7' den pulse yollanır.
2/5 kodlama aşağıdaki şekilde yapılır.
Kullanılan indisler
Kodlanan sayı
4 ve 7
0
0 ve 1
1
0 ve 2
2
1 ve 2
3
0 ve 4
4
1 ve 4
5
2 ve 4
6
0 ve 7
7
1 ve 7
8
2 ve 7
9
Arayan abone lokasyonu
Aboneler markör tarafından santral üzerinde bağlı oldukları noktalar ile tanınırlar. Bu noktalara "lokasyon" denir. Abone hatları "X-Point Switch" lere bağlanır. Bir switch 10 yatay çubuk (Horizontal bar) ve 10 dikey çubuğun (Vertical bar) kesişme noktalarında birer devre hazırlamasıyla vazife görür. Her dikey bara bir abone hattı bağlanır. Yani her switch 10 aboneliktir. Bunlar santralin çekirdek yapılarıdır. 10 adet switch'in üstüste konmasıyla elde edilen yapıya "Frame " denir. Framelerin en fazla 6 tanesinin yanyana konması ile "Line Link Frame (LLF)"ler oluşturulur. Bir santralde en fazla 60 tane LLF bulunur.
Abonenin hangi LLF üzerinde bağlı olduğunu belirtmek için iki grup bilgi kullanılır. 00 ile 59 arasında numaralandıklarından 10'lar hanesi için ayrı, birler hanesi için ayrı kodlama yapılır. FT bilgisi 10'lar, FU bilgisi 1'ler hanesi için kullanılır.
FT no. 0 ile 5 arasında değişir. Bu kez kodlama 2/4'tür. Yani bağlantı dört tel ile yapılır ve herhangi ikisinden pulse yollanarak rakam kodlanır. Teller FT0, FT1, FT2, FT3 olarak isimlendirilirler. Kodlama aşağıdaki şekilde yapılır.
Kullanılan indisler
Kodlanan sayı
0 ve 3
0
0 ve 1
1
0 ve 2
2
1 ve 2
3
1 ve 3
4
2 ve 3
5
FU no 0 ile 9 arasında değişir. Kodlama 2/5'tir.
LLF'lerde switchlere ait yatay bölgeye "Horizontal Group" denir. Abonenin hangi yatay bölgede olduğu HG no ile ifade edilir. 0 ile 9 arasında değişen bu numarada kodlama 2/5'tir.
LLF'lerde, üstüste konulmuş her switchdeki 5'er abonenin dikey olarak 10 swith boyunca kapladığı bölgeye "Vertical Group" denir. Bu bilgi markörde VG no. ile belirtilir. VG no. 0 ile 11 arasında değişir. Kodlama 2/6 olup teller VG0, VG1, VG2, VG4, VG7, VG10 şeklinde isimlendirilir. Kodlama aşağıdaki şekilde yapılır.
Kullanılan indisler
Kodlanan sayı
4 ve 7
0
0 ve 1
1
0 ve 2
2
1 ve 2
3
0 ve 4
4
1 ve 4
5
2 ve 4
6
0 ve 7
7
1 ve 7
8
2 ve 7
9
0 ve 10
10
1 ve 10
11
Yukarıda tanıtımı yapılan FT, FU, VG, HG bilgileriyle 5'e kadar indirilen adaylar içinde hangisinin arayan abone abone olduğunu anlamak için VF bilgisi kullanılır. LLF'lerde bir VG ile bir HG'nin kesiştiği yerdeki her beş abonenin birine bir VF denir. VF0, VF1,VF2, VF3, VF4 isimli beş tel kullanılır. Kodlama yoktur. Yalnızca birinden pulse gelir ve arayan aboneye işaret eder.
Sonuç olarak abone lokasyonunu belirlemede FT, FU, VG, HG ve VF bilgilerinden yararlanılacaktır.
Abone servis sınıfı
Abonenin hangi servis sınıfı içinde bulunduğu CT ve CU bilgileriyle ifade edilir. Santralde 00 ile 99 arasında servis sınıfı bulunur. Bu rakamın 10'lar hanesi CT ve 1'ler hanesi CU bilgileriyle ifade edilir. Her iki bilgide de kodlama 2/5'tir.
Tahsis edilen trunk numarası
Markörün konuşmayı hangi trunk'a tahsis ettiği FS, TB, TS bilgileriyle anlaşılır.
Trunk'lar "Trunk Link Frame" (TLF)' lere bağlanır. Santralde her iki LLF için bir TLF bulunur. FS bilgisi trunk'ın hangi TLF üzerinde bulunduğunu gösterir. Sayı 0 ile 29 arasında değişir. Her TLF üzerinde bulunan 6 adet TB rölesi 20'şer trunk'ı kontrol eder. TB no trunk'ın hangi röle tarafından kumanda edildiğini bildirir. Sayı 0 ile 5 arasında değişir. TS no ise 20 trunk içinden hangisinin seçildiğini bildirir. Sayı 0 ile 19 arasında değişir. Burada dikkat edilmesi gereken, bu bilgilerin sadece OGT ve intra-office trunk'ların seçiminde kullanıldığıdır.
Bu bilgiler "Master Test Connector" (MTC)' den alınır. Kodlamanın kullanılmadığı bu bağlantıda FS için 30, TB için 6 ve TS için 20 adet tel sisteme girecektir. Her grup bilgide sadece bir telden bilgi gelecek ve bu tellerin indisleri doğrudan trunk'ın adresini verecektir.
Denetim bilgileri
Santral ve sistemin işleyişi açısından önemli bilgilerdir. Arızalar ve aramanın cinsi hakkında bilgi verirler. Markördeki arıza, eksik numara veya test gibi durumlarda markörde o sırada var olan bilgiler PC'ye bildirilmektedir. Markör kartı bu bilgileri okur ve kodlarını çözerek anlamlandırır. Tarih ve saat bilgileriyle birlikte paketleyerek "Veri ıletişim Kartı"na gönderir.
2.2. Yapısı
Bilgilerin sisteme girişi optocoupler'lar üzerinden yapılır. Bunlar hem sistemin santralden izole edilmesini hem de anahtar mantığı ile çalışarak bilgilerin 0-5 volt seviyesine indirilmesini sağlar. Bu entegreler yüksek "breakdown" voltajına sahiptirler.
Bilgiler optocoupler'lardan geçer ve I/O portlara girerler. Sıra ile seçilerek okunurlar.
Kart üzerinde,programın tutulacağı EPROM, sırası geldiğinde VIK'e gönderilmek üzere paketlerin depolanacağı RAM bellekler vardır. Bu bellekler VIK ile haberleşmenin kesilmesi durumunda yeterli bir süre bilgileri saklayabilir. VIK ile arasında asenkron RS422 haberleşmesi ile bilgi paketleri yollanır. Belli zaman aralıkları ile VIK markör kartına zaman bilgisi gönderir, mikroişlemci buna göre kendi tespit ettiği zamanı paketlere ekler.
Bir markör için tek bir kart tasarlanmıştır. Bir santraldeki markör sayısı kadar (2 ile 8 arası) kart ve yedekleri sistemde yer alır. ıki adet 96 'lık konnektör vasıtası ile bilgilerin karta girişi yapılır. Her kartın yanında bir de yedeği mevcuttur. Asıl ile yedek ayrımı öncelikle kart üzerindeki bir jumper vasıtasıyla yapılır ve sistem konfigürasyonu PC'de sürekli olarak kontrol edilir. Yedekleme mantığı 6. bölümde anlatılacaktır. Kart üzerindeki LED'lerden asıl veya yedek olduğu , çalışıp çalışmadığı anlaşılmaktadır.
2.3. Blok Şeması
Aşağıda markör kartı blok şeması verilmiştir.
4. Veri İletişim Kartı (VIK)
4.1. İşlevi
1. Bir rafda bulunabilecek 8 hat kartı ve yedeğinin bilgilerini RS422 arabağlantı ve 2400 bps hızında asenkron olarak alır ve VDK'ya iletir. VDK' dan HK(Hat Kartı = Markör ve Trunk Kartları)larına iletilecek bilgiler içinde bir ara karttır.
2. VIK kartı kendine bağlı kartların (tüm rafın) konfigürasyon bilgilerini tutar. HK'larda oluşan arızalarda ya da iletişim kopması durumunda kartların varsa yedeklerini devreye sokar ve bu durumdan VDK'yı haberdar eder.
3. VDK'dan gelen senkronizasyon saat girişini bağlı olduğu HK'lara dağıtır.
4. Bir rafda asıl ve yedek olmak üzere 2 adet VIK kartı bulunur.Herhangi bir anda bu kartlardan bir tanesi aktif halde devrededir. VDK, aynı rafda bulunan diğer VIK'i devreye soktuğunda VIK kartı kendi konfigürasyonunu VDK'dan alarak yeniler ve aktif olarak çalışmaya devam eder.
4.2. Yapısı
VIK üzerindeki donanım 4 ana guruba ayrılmaktadır.
1. CPU ve Yardımcı Donanımı
2. İletişim Modülleri
3. Asıl/Yedek Destek Modülü
4.2.1. CPU ve Yardımcı Donanımı :
Intel 80186 bir CPU , yazılım ile değişmez bilgiler için bir EPROM ve veri tamponu olarak kullanılan RAM'dan oluşur.
4.2.2. İletişim Modülleri
Çevreye doğru ve merkeze doğru olarak iki guruba ayrılırlar. Bunların birbirlerinden farklılıkları yedekleme mantığında önceliğin merkez tarafında olmasıdır. Yani merkez yönündeki iletişim hattı yine merkez yönünden "Disable" edilebilir.
Bir VIK 8 adet çevre birimine bağlanabilir. Kart üzerinde merkeze doğru bir ve çevreye doğru sekiz olmak üzere toplam dokuz adet iletişim modülü bulunmaktadır.
Her bir iletişim modulü, bir adet seri iletişim kontrol entegresi ve RS422 standardında hat sürücülerinden oluşur. Kanallarda iletişim hızı 2400 - 38400 bps arası olabilir. Bu hız sistemin gereksinimi doğrultusunda değiştirilebilir.
4.2.3. Asıl/Yedek Destek Modülü
Veri ıletişim Kartının aktivasyonu, sistemin yedekleme yapısı içerisinde merkez yönünden gelen sinyallerle gerçekleştirilir. Yedek olarak çalışması esnasında tek donanımsal farklılık transmit kanallarının "Disable" edilmiş olmasıdır. VIK eğer aktif ise, kendine bağlı çevre birimlerinin asıl ve yedeğinden hangisinin aktif olduğunu belirler. Tüm kartlar aktif-standby konumunda çalıştığı için yedekte bırakılma, sadece iletişim kanallarının transmit yönünün "Disable" edilmesi şeklinde gerçekleştirilir.
5. Veri Denetim Kartı (VDK)
VDK ve VIK kart işlevleri olarak birbirlerinden az da olsa farklı olmasına karşın donanım olarak aynı kartlardır.
5.1. İşlevleri
1. VDK Kartı , kendisine bağlı tüm HK ve VIK'lerden gelen bilgiyi toplar. Trunk ve Markör Kartlarından gelen bilgileri "trunk_no" temelinde eşlemeye çalışır. Eşleme işleminde trunk ve markör bilgisi arasındaki saat farkı gözetilir. Bu saat farkı beklenen düzeylerde ise bilgiler eşlenir ve bir konuşma bilgisi olarak PC'ye gönderilir. Bu konuşma bilgisi içerisinde
a) Hangi markörden bağlantı yapıldığı
b) Arayan abonenin lokasyonu
c) Hangi trunk_no dan çıkış yapıldığı
d) Arayan abonenin klas bilgisi
e) Arayan abonenin hangi saatte trunka bağlandığı (görüşme başlangıc saati)
f) Görüşme süresi, gibi bilgiler bulunur.
VDK bilgilerin eşlenmiş şeklini yukarıdaki yapıda PC'ye gönderirken eşleyemediklerinide markör ve trunk bilgisi ayrı olmak üzere PC'ye iletir.
2. VDK kartı, tüm ADS'nin konfigürasyon bilgisini üstünde tutar.Kendisine doğrudan bağlı kartlarda (VIK ya da HK) oluşabilecek arızalarda varsa yedeğini devreye sokar.VIK'lerden gelen konfigürasyon değişikliklerini işler. Kendisinin yaptığı ve VIK'lerden gelebilecek tüm değişiklikleri PC'ye iletir.
3. ADS dolabında kullanılan tüm senkronizasyon saat kaynağı VDK'dır.VDK , bu saati kartın üzerinde bulunan Gerçek Zaman Saati (Real Time Clock) ile sağlar ve kendisine bağlı kartlara RS422 arabağlantı ile dağıtır.
4. ADS dolabında 2 adet bulunabilen VDK kartlarından biri diğerini devamlı denetim altında tutar. Aktif olarak çalışan kartın düşmesi halinde yedeği bunu görür ve yönetimi devralır.
5. VDK kartı 2 tane PC (asıl ve yedek ) görüşebilecek konumdadır. çalışan aktif PC ile iletişimin kesilmesi durumunda diğeriyle iletişime geçerek bilgileri aktarmaya devam eder.
5.2. Yapısı
Bakınız madde 4.2.
5.3. Blok Şeması
Bakınız madde 4.3.
6. Yedekleme Mantığı Ve Güvenilirlik
6.1. İşlevleri
Bütün sistemde varolan bir yedekleme mantığının kurulmasındaki genel amaç güvenilirliği artırmaktır. Bunun yanısıra sistem içinde her birim yedeklenirken sistem büyümüş ve yedeklemesiz oluşturulacak bir sistemin iki katı boyutlarına ulaşmıştır.
Sistemde her birimin yedeklenmesi işlev açısından bir önceki birimin bir sonraki birimlerden herhangi birini seçebilme esnekliğini getirmiştir.Bu esneklik sayesinde sistemdeki bir birimin bozulma durumunda değiştirme ya da onarılma zamanı boyunca yedeği de bozulmadığı sürece , sistem hiç ara vermeden bilgi kaybı en aza indirgenmiş biçimde çalışmasına devam edebilir. Herhangi bir arıza durumunda kullanıcının uyarılması da , arızalı birimin onarılma ya da değiştirilme sürecini hızlandıracaktır.
6.2. Yapısı
Yedekleme mantığı kurulurken sistemin genel yapısı göz önüne alınmıştır.Bu yapı aşağıda blok halinde verilmiştir. (C:Kontrol imi (control), R:çalışma imi (run), Tx:Transmit, Rx:Receive)
Şekil 6. ADS Yedekleme Blok Şeması
Bu yapıya bağlı kalarak aşağıda yedekleme mantığı adım adım anlatılmıştır.
1. Sistemin karar mekanizmasını belirleyen VDK'lardır.
Sistemde genel kararları veren birim VDK'lardır. çünkü sistemde trunk ve markör bilgilerinin hepsinin birden toplandığı ve üzerinde işlem yapıldığı yer bu kartlardır.VDK'lar "Kontrol" bitleri aracılığı ile, VIK'lerin ve HK'ların hangisinin o an calışıp hangisinin devreden çıkarılacağına karar verirler. Devreden çıkarılan birim aslında donanımsal olarak çalışmakta ve üzerinde varolan tampon bellek kadar bilgiyi saklamaktadır.
2. "Kontrol" bitleri yedek ve asıl kartı seçer.
Sistemdeki bu aşamalı yedekleme mantığında "Kontrol" bitleri büyük rol oynarlar. Kontrol bitleri hem asıl hem de yedek kartlara girerler.Asıl ve yedek kartların RS422 alıcı tarafları devamlı iletişime açıktır.Bu sayede kontrol bitleri bu kartların verici tarafını kontrol edebilir. Kartların üzerinde bulunan bir atlamayla (jumper) kartların ilk aşamada asıl ya da yedek olacağına manuel olarak karar verilir.Kontrol biti karta girdikten sonra bu atlamanın durumuna göre invert edilip ya da edilmeden RS422 transmit entegresinin "Enable" girişine bağlanır.Böylece asıl ya da yedek kart, kontrol bitinin 1yada 0 oluşuna göre o an kullanılan ya da kullanılmayan kart olarak seçilmiş olurlar.Bu atlamanın her iki kartta da farklı set edilmesi sayesinde her iki "Transmit"in etkin olmasi engellenmiş , böylece hat arızalarına da donanımsal önlemlerle izin verilmemiştir.
3. Her kart kendine gelen kontrol bitini okur.
Kontrol bitini okuyan kart eğer bu bir "Etkin çalışmama" komutu ise bunu algılar ve alıcı tarafından gelen bilgileri önemsemez.Bunun yanısıra kendisi için belirlenmiş sayıda olan son bilgileri de belleğinde saklar.
4. VIK'lerin "Konrol" bitleri , VDK'lardan VIK'lere gelen "Kontrol" bitleri aracılığıyla "Enable" ya da "Disable" edilir.
5. VDK'ların arasında ayrı bir kontrol biti mantığı vardır.
Bunun nedeni VDK'ların ADS dolabı içindeki yedeklemenin yapıldığı son birimler olmasıdır.Bu farklı mantığın ilkeleri aşağıda verilmiştir.
5.1. Her iki VDK arasında ikişer adet im giriş ve çıkışı vardır.Bunlar "Kontrol" ve "çalışıyorum" imleridir.
5.2. Kontrol biti sayesinde her iki VDK'nın "Transmit" çıkışları aynı anda etkin olamaz.
5.3. "çalışıyorum" imi mikroişlemcinin o anda çalışıp çalışmadığını gösterir ve bir "Watchdog" mantığı ile çalışır. Yani mikroişlemci bir devreyi belirli aralıklarla reset eder. Eğer bunu yapmazsa yani mikroişlemci beklenmeyen bir durumda ise , bu devreyi reset edemez ve böylece devrenin çıkışı olan "çalışıyorum" biti etkin olmayan duruma geçer.
5.4. Yedek modda olan mikroişlemci aynı zamanda diğer kartın "çalışıyorum" iminden o kartın çalışıp çalışmadığını gözler. Bunun sonucunda diğer kartın çalışmadığına karar verirse ,yazılım olarak yönetimi ele alır. Diğer yandan da "Kontrol" biti donanımsal olarak , çalışan kartın RS422 çıkış arabağlantısını "Enable" eder. çalışmaya başlayan kart ,bu durumdan PC'yi de haberdar eder.
5.5. Kartlardan bir tanesi ilk çalışma anında önceliklidir. Bu işlem kart üzerine takılacak bir atlama seçeneği ile yapılır.
5.6. VDK'lar arasındaki bu kontrol biti aynı zamanda VIK'ler ve PC yönündeki "Transmit" çıkışlarını "Enable" yada "Disable" eder. Böylece VIK'lere giden "Kontrol" imi de VDK'lar arasındaki "Kontrol" biti ile denetlenir.
Tüm sistemde bütün kartlar asıl ve yedek olarak ikiye ayrılmıştır fakat "Asıl" ve "Yedek" tanımı sistemde ilk anda hangisinin çalışacağını göstermesi açısından önemlidir. çalışmaya başladıktan sonra kartları "Kullanılan" ve "Kullanılmayan" diye ikiye ayırmak daha mantıklı olacaktır. çünkü işlevsel ve donanımsal açıdan ikisi arasında hiçbir fark yoktur ve bir sonraki birim açısından yalnızca etkin çalışıp çalışmadığı önemlidir . Sistem çalışırken , hangi kartın etkin çalıştığı üzerindeki ledlerden görülebilecektir.
7. PC Yazılımı Ve Donanımı
7.1. İşletim Sistemi, Programlama Dili
PC'lerde SCO UNIX işletim sistemi kullanılmaktadır. Aynı anda birden fazla işlemin yapılabilmesi için multi-tasking yapabilen bir işletim sistemi seçilmiştir. Bu PC'ler üzerinde çalışacak ADS yazılımlarının tümü C programlama dili kullanılarak gerçekleştirilmiştir.
7.2. Donanım özellikleri ve ıletişim
Sistemdeki PC'ler donanım olarak aynıdır. Her ikisi de en az 6 aylık bilgiyi saklayabilecek kapasitede hard disk'e ve manyetik teyp ünitesine sahiptir.
Sistemde PC'ler ADS dolabındaki VDK'lar RS422 kullanarak 38400 bps'de veri iletişiminde bulunurlar. Veri iletişimi çift yönlüdür. Taşınan veriler hem konuşma bilgileri hem de denetim bilgileri olabilir.
Her iki PC'de de aynı yazılımlar çalışır. Aralarında çok küçük konfigürasyon farklılığı vardır. Hem asıl PC , hem de yedek PC VDK'dan gelen bilgileri alırlar ve gerekli işlemleri yaparlar. PC'ler arasında, yapılan işlemlerden birbirlerinin haberdar edilebilmesi ve birbirlerini denetleyebilmeleri için bir bağlantı vardır.
Sisteme bağlı olan bir yazıcı vardır. Bu yazıcıya her iki PC'den de yazdırma yapılabilir.
7.3. Kullanılan Dosyalar ve İşlevleri
7.3.1. Çözümleme Dosyaları
Sistemde kullanılan tüm çözümleme dosyaları yetkili operatör tarafından değiştirilebilir. Bu dosyalar:
7.3.1.1. Prefix Dosyası
Sistemde VDK'dan gelen konuşma bilgileri arasında kontör sayısı yoktur. Bunun yerine konuşmanın ne kadar süre aldığının bilgisi gelir. Gelen bilgi saniyenin 1/8'i duyarlılığındadır. Gelen bilgiden aranan abonenin ilk rakamlarına bakılarak abonenin hangi kademeden ücretlendirilmesi gerektiği bulunur. Bu dosya ile aranan telefon numarasına bakılarak abonenin ücretlendirme kademesi çıkartılır.
7.3.1.2. Ücretlendirme Kademe Dosyası
Bu dosya herbir ücretlendirme kademesinin ücretlendirme süresini (1 kontör için süre) tutar. Bu süreler normal tarife ve indirimli tarife olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Belirtilen süreler saniyenin 1/10'u duyarlılığındadır. Bu dosya ile hangi kademenin günün hangi saatlerinde indirimli olacağı ve bir kontör için sürenin ne olacağı bulunur.
7.3.1.2. Yıllık İndirim Tablosu
Bu dosya ile yılın hangi günlerinde indirim uygulanacağığının bilgisi tutulur.
7.3.2. Konfigürasyon Dosyaları
7.3.2.1. Sistem Konfigürasyon Dosyası
Bu dosya sistemin o anki durumunun bilgisini tutar. Bunlar hangi kartların aktif, hangi kartların yedek olduğunun bilgisidir. Bu dosya sistemde meydana gelen bir arıza durumunda sistemin o andaki konfigürasyonu ile tekrar çalışabilmesini sağlar.
7.3.2.2. Trunk Konfigürasyon Dosyası
Bu dosya hangi trunk kartına hangi numaralı trunkların bağlı olduğunu tutar. Sistemdeki trunk sinyalleri (her bir trunktan alınacak olan uçlar) trunk kartlarına belirli bir sıraya göre takılmadığı için trunklar ile trunk kartları arasında matematiksel bir ilişki yoktur. Bu dosya ile bu ilişki sağlanır.
7.3.3. Veri Dosyaları
7.3.3.1. Abone Dosyası
Bu dosya abonelere ait bilgileri tutar. VDK'dan okunan her bir konuşma bilgisi için bu dosyalardaki ilgili abonenin kontör bilgisi güncellenir. Abone konuşma bilgileri şehirlerarası(şA), Milletlerarası(MA) ve şehiriçi(şı) olmak üzere ayrı ayrı tutulurlar. Bir kayıttaki alanlar şunlardır:
· Abone adı
· Abone adresi
· Abone telefon numarası
· Abone lokasyonu
· Abone sınıfı
· Abone özelliği (izlenip izlenmediği)
· önceki döneme ait kontör değeri ( ş.ı)
· önceki döneme ait kontör değeri ( ş.A)
· önceki döneme ait kontör değeri ( M.A)
· O döneme ait kontör değeri ( ş.ı)
· O döneme ait kontör değeri ( ş.A)
· O döneme ait kontör değeri ( M.A)
· Abone hakkında açıklama
7.3.3.2. Konuşma Bilgisi Dosyaları
VDK'dan gönderilen her bir konuşma bilgisi bir konuşma bilgisi olarak ve daha sonra istendiğinde ayrıntılı fatura alınmak üzere bu dosyalara kaydedilirler. Bilgiler şehiriçi, şehirlerarası ve Milletlerarası olarak ayrı ayrı tasniflenirler.
7.3.4. Rapor Dosyaları
Bu dosyalarda sistemle ilgili raporlar (örneğin santral trafik raporları, abone raporları vb.) tutulur.
7.4. Kullanılan Programlar ve İşlevleri
7.4.1. İletişim Programı
Bu program VDK'dan bilgi geldiğinde bu bilgiyi alır ve monitor programına iletir. Monitor programının kendisine ilettiği bilgileri de VDK'ya iletmekle sorumludur. VDK ile iletişimde bir kayıp olmaması bu programın sorumluluğundadır.
7.4.2. Monitor Programı
Bu program iletişim programının kendisine ilettiği bilgileri alır ve gerekli işlemleri yapar. Gelen bilgi bir denetim yada sorgu bilgisi ile bu program gerekli yanıtı sistemden üreterek VDK'ya gönderir. Gelen bilgi bir konuşma bilgisi ise, bu konuşmanın kontör değerini abone dosyasına ekler. Aynı zamanda gelen konuşma bilgisinin cinsine göre (şı,şA,MA) ilgili konuşma dosyasına ekler. Bu program ayrıca hergün belli bir saatte VDK'ya saat bilgisi göndererek VDK ve diğer kartların saat eşitlenmesini sağlar. Her ayın 24'ünde o döneme ilişkin fatura bilgisini oluşturur. VDK'dan gelen bazı denetim bilgilerini değerlendirerek sistem konfigürasyononda değişiklik yapar (örneğin bir arıza bilgisi geldiğinde gerekli dosyalara gelen arızayı yazarak santralde ilgili kişiyi uyarır).
7.4.3. Kullanıcı Arayüz Programı
Bu program kullanıcıya çeşitli olanaklar sunar. Bunlar konfigürasyon bilgilerinin değiştirilmesi, bir aboneye ait bilgilerin sorgulanması v.b. olanaklardır. Santralde her çeşit rapor alınması, fatura bilgilerinin elde edilmesi de bu programın görevleri arasındadır.
7.4.4. PC Denetim Programı
Bu program sistemdeki diğer PC ile sürekli iletişimde bulunarak sistem bütünlüğünün bozulmamasını sağlar.
8. Güç Kaynağı Ünitesi
Sistemin ihtiyaç duyduğu tüm enerji bu kaynaktan sağlanacağı için bu kaynağın güvenilirliği oldukça önemlidir. Tüm sistemde sadece +5 Volt ve 0 Volt'a ihtiyaç olmaktadır. Bu yüzden sistemde 48 Volt girişli ve 5 Volt çıkışlı , giriş ve çıkışı birbirinden yalıtılmış, iki güç kaynağı (Power Supply) kullanılır. Sistemi aktif olarak besleyen birim diğerini stand-by durumunda tutacak ve bir arıza olması durumunda yedek birim çalışıp sistemin devamlılığını sağlayacaktır.
9. Manyetik Teyp Ünitesi
Sistemdeki her iki PC'de de manyetik teyp ünitesi vardır. Bu ünitelerin temelde iki işlevi vardır. Birincisi, her ay düzenli olarak çıkartılacak olan abone fatura bilgilerinin elde edilebilmesine yöneliktir. Bu amaçla PC hard diski üzerindeki, aboneye ilişkin gerekli bilgiler manyetik bandlara kaydedilir. Bu bandlar daha sonra EBıM'e gönderilerek santral abonelerinin faturalandırılması sağlanır. ıkinci işlevi ise yedeklemeye yöneliktir. PC üzerindeki abonelere ilişkin tüm bilgiler düzenli aralıklarla manyetik bandlara saklanır. Gerektiğinde bu bandlar tekrar okunarak gerekli bilgilere ulaşmak mümkündür. PC hard diski üzerinde tutulabilecek bilgi miktarı sınırlı olduğu için manyetik bandlar kullanarak bilgi saklama süresi istendiği kadar uzatılabilir. Bu manyetik bandlar aynı zamanda sistem yedeklemesi (PC üzerindeki tüm yazılımın yedeklenmesi) amacıyla da kullanılır.
10. Sistemin Fiziki Yapısı
Sistem genel olarak modüler bir yapıdan oluşmaktadır.19 adet kart yanyana yerleştirilerek bir raf oluşturulmakta , raflar üst üste konarak bir dolap meydana gelmektedir.
Trunk kartları için 5 raf ayrılmıştır. Her rafa 8 adet asıl, 8 adet de yedek trunk kartı konulmaktadır. Yine aynı rafta biri asıl diğeri yedek olmak üzere 2 adet VIK bulunmaktadır. Her trunk kartının yanında yedeği olmakta ve rafın en sonunda da asıl ve yedek VIK kartları yan yana durmaktadır.
Markör Kartları için 1 raf ayrılmıştır. Bir X-BAR santralde maksimun 8 adet markör olabilmektedir. Böylece markör kartları ve yedeklerinin tamamı bir rafa sığmaktadır. Bunların VIK'leri de aynı rafa konmaktadır. Her markör kartının yanında yedeği yer almakta ve rafın en sonunda da asıl ve yedek VIK kartları yan yana durmaktadır.
Son rafta ise 2 adet VIK kartı ile biri asıl diğeri yedek olan 2 adet VDK bulunmaktadır. VDK kartları Bilgisayarlara bağlanacaktır. Bu kartların yanında da güç üniteleri ( asıl ve yedek ) bulunacaktır.
Sistemdeki her kart üzerinde kartın o andaki durumunu gösteren LED'ler mevcuttur. Böylece herhangi bir anda sistemin durumu çıplak göz ile gözlenebilecektir. Bu LED'ler de ayrıca sistemdeki iletişim hakkında da bilgi elde etmektedir. Bilgisayar ile iletişim herhangi bir sebeple kesilse dahi sistem çalışmaya devam eder.
Sistemde alarm durumlarının ses ile de duyurulması için bir adet hoparlör kullanılmıştır.
Şekil 7. ADS Dolabı Genel Blok Şeması
1.1. Amaç
Sponsorlu Bağlantılar
ADS yukarıda belirtilen işlevlerini yerine getirmek için X-BAR santralin bazı sinyallerini gözleyecektir. Bu sinyalleri gözlerken, mümkün olan yerlerde santralin bakımı ve işletimine yönelik bazı işlevleri olacaktır. Trunk'larda kısa devre olması ve tip'in toprağa çekilmesi durumlarında sistem operatöre uyarı mesajı gönderecektir. Ayrıca, markör kartına "Originating Register" (OR)'dan bilgi gelmemesi durumu da bir uyarı olarak operatöre bildirilecektir.
1.2. Konuşma Bilgilerinin Elde Edilmesi
Bir konuşmaya ait istenen bilgiler sırasıyla;
· Arayan numara
· Aranan numara
· Tarih
· Başlangıç saati (saat, dakika, saniye)
· Bitiş saati (saat, dakika, saniye)
· Kontör değeri
· Servis sınıfı
· ücretlendirme kademesi'dir.
Abone lokasyonu, aranan numara ve servis sınıfı bilgisi "Completing Marker" (CM)' den elde edilir. ADS'de arayan abonenin numarası, abone numaraları ve abonenin santraldeki lokasyonunun eşleştirildiği veri tabanından bulunur. CM aboneye bir trunk tahsis ettikten sonra konuşma o trunk'tan takip edilir. Trunk'taki sinyalleşmeden konuşmanın başladığı an tesbit edilir ve o andaki saat kaydedilir. Daha sonra konuşmanın bittiği andaki saat kaydedilir. Bu şekilde konuşmanın ne kadar sürdüğü anlaşılır. ADS'de konuşmaya ait kontör değeri, bilgisayarda bulunan ücretlendirme tablosundan hesaplanmaktadır.
1.3. Verinin Saklanması
ADS'de verilerin korunmasına ve saklanmasında güvenilirlik önemlidir. Sistemde bilgi akışı şu şekilde olmaktadır. CM'den elde edilen bilgiler markör kartında tampon bellekte saklanmakta ve sırasıyla veri iletişim kartına gönderilmektedir. Trunk'larla ilgili elde edilen bilgiler trunk kartında tampon bellekte saklanmakta ve sırasıyla veri iletişim kartına gönderilmektedir. Veri iletişim kartına ulaşan bilgiler yine bir tampon bellekte saklanmakta ve sırasıyla veri denetim kartına gönderilmektedir. Daha sonra bilgiler veri denetim kartından ana bilgisayara gönderilmekte ve bu bilgiler ana bilgisayar tarafından yedek bilgisayara da aktarılmaktadır. Bilgisayarın hard diskine kaydedilen bilgiler belirli aralıklarla manyetik teyplerde yedeklenmektedir.
1.4. İletişim
Kartlar arasında ihtiyaç duyulabilecek azami iletişim hızı 38400 bps olarak tesbit edilmiştir. Buna göre kartlar arasında iletişimin RS422 standardına uygun ve asenkron olmasına karar verilmiştir.
1.5. Sistemin X-BAR Santralla Bağlantısı
CM'den gerekli sayıda uç markör kartına çekilmiştir. Bu uçlar bir optocoupler'dan geçtikten sonra 0-5V TTL seviyesine düşürülür. Optocoupler'lar hem yüksek bir giriş empedansı göstermekte, hem de elektriksel yalıtım sağlamaktadır. Trunklarda gerekli rölelerinden gelen sinyaller bir optocoupler'dan geçtikten sonra işlenir. Optocoupler'lar ters yerleştirilmiş bir diyot yardımıyla korunmaktadır.
1.6. Genel Blok Şema
1.7. Ücretlendirme
Abonelerin yaptığı konuşmalar, bilgisayar tarafından konuşma süresine ve aranan numaraya göre ücretlendirilmektedir. Santralın S(sleeve) telinde görülen kontör pulse'ları dikkate alınmamıştır. Bunun yerine konuşma süresinden kontör değeri elde edilmektedir. çünkü X-BAR santrallerde yapısı gereği ücretlendirme konusunda bazı handikaplar olmaktadır. örnek olarak ücretlendirme kademesi 15 sn olan bir görüşmede, gelen ücretlendirme pulse'larına göre yaklaşık 45 sn.lik (<45 sn) bir görüşme de 3 kontör tutabilir, yaklaşık 15 sn'lik (>15 sn) bir görüşme de 3 kontör tutabilir. Bakınız şekil.
ADS'de ücretlendirme tablosu bilgisayarda tutulur ve gerektiğinde yetkili operatör tarafından değiştirilebilir.
2. Markör Kartı (mk)
2.1. İşlevi
Türkiye'de mevcut N5-3 X-BAR santrallerde bulunan CM grupları çağrı kurulma aşamalarını bütünüyle kontrol ederler. Abonenin numarayı çevirmesinden itibaren, aranan yöne doğru bir trunk tahsis edilinceye kadar olan işlemler ve kontroller, bu gruplar tarafından yerine getirilir.
Tasarlanan sistemde, arayan abone lokasyonu, klas no., aranan abone no., tahsis edilen trunk no. ve bazı denetim bilgileri "Markör Kartı" vasıtasıyla izlenir. Santralde bulunan OR lokasyon, klas ve aranan no. bilgilerini üzerinde depolar ve marköre gönderir. Bu bilgilerin sisteme girişi OR'ın marköre bağlandığı "Originating Register Marker Connector" (ORMC)'den yapılır. Markör bu bilgilerden yararlanarak aranan yöne doğru bir trunk tahsis eder. Bu numara, tasarlanan sisteme "Master Test Connector" (MTC)' den girilir. Marköre yapılan fiziksel bağlantılar böylece ORMC ve MTC 'den olmak üzere iki gruba ayrılmış olmaktadır.
2.1.1. Bilgilerin Yapısı
Bilgiler ORMC' den marköre kodlu bir şekilde yollanır. Değişik sayı aralıklarına hitap eden bilgiler farklı kodlamalara sahiptir. Aşağıda markör bilgilerinin anlamları ve kodlamaları verilmiştir.
Aranan abone numarası
Santralde, çevrilen numarayı kaydetmek için 14 basamak ayrılır. şu anda, bunların 12 tanesi kullanılmaktadır. Basamaklar, A,B,C,D,E,F,G,H,J,K,L,M,N,Q harfleri ile ifade edilir. OR çevrilen sayıları sıra ile bu basamaklara kaydeder, her basamak için beş tel kullanarak marköre bağlanır ve her beş telin ikisinden pulse yollayarak numaraları gönderir. Buna "2/5 kodlama" denir. Kodlamada kullanılan teller, harf ve indislerle isimlendirilirler. örneğin, A basamağı için kullanılan teller A0, A1, A2, A4, A7 olarak anılır. Pulse gönderilen tellerin indisleri toplamı kodlanan sayıyı verir. "0" sayısı için A4 ve A7' den pulse yollanır.
2/5 kodlama aşağıdaki şekilde yapılır.
Kullanılan indisler
Kodlanan sayı
4 ve 7
0
0 ve 1
1
0 ve 2
2
1 ve 2
3
0 ve 4
4
1 ve 4
5
2 ve 4
6
0 ve 7
7
1 ve 7
8
2 ve 7
9
Arayan abone lokasyonu
Aboneler markör tarafından santral üzerinde bağlı oldukları noktalar ile tanınırlar. Bu noktalara "lokasyon" denir. Abone hatları "X-Point Switch" lere bağlanır. Bir switch 10 yatay çubuk (Horizontal bar) ve 10 dikey çubuğun (Vertical bar) kesişme noktalarında birer devre hazırlamasıyla vazife görür. Her dikey bara bir abone hattı bağlanır. Yani her switch 10 aboneliktir. Bunlar santralin çekirdek yapılarıdır. 10 adet switch'in üstüste konmasıyla elde edilen yapıya "Frame " denir. Framelerin en fazla 6 tanesinin yanyana konması ile "Line Link Frame (LLF)"ler oluşturulur. Bir santralde en fazla 60 tane LLF bulunur.
Abonenin hangi LLF üzerinde bağlı olduğunu belirtmek için iki grup bilgi kullanılır. 00 ile 59 arasında numaralandıklarından 10'lar hanesi için ayrı, birler hanesi için ayrı kodlama yapılır. FT bilgisi 10'lar, FU bilgisi 1'ler hanesi için kullanılır.
FT no. 0 ile 5 arasında değişir. Bu kez kodlama 2/4'tür. Yani bağlantı dört tel ile yapılır ve herhangi ikisinden pulse yollanarak rakam kodlanır. Teller FT0, FT1, FT2, FT3 olarak isimlendirilirler. Kodlama aşağıdaki şekilde yapılır.
Kullanılan indisler
Kodlanan sayı
0 ve 3
0
0 ve 1
1
0 ve 2
2
1 ve 2
3
1 ve 3
4
2 ve 3
5
FU no 0 ile 9 arasında değişir. Kodlama 2/5'tir.
LLF'lerde switchlere ait yatay bölgeye "Horizontal Group" denir. Abonenin hangi yatay bölgede olduğu HG no ile ifade edilir. 0 ile 9 arasında değişen bu numarada kodlama 2/5'tir.
LLF'lerde, üstüste konulmuş her switchdeki 5'er abonenin dikey olarak 10 swith boyunca kapladığı bölgeye "Vertical Group" denir. Bu bilgi markörde VG no. ile belirtilir. VG no. 0 ile 11 arasında değişir. Kodlama 2/6 olup teller VG0, VG1, VG2, VG4, VG7, VG10 şeklinde isimlendirilir. Kodlama aşağıdaki şekilde yapılır.
Kullanılan indisler
Kodlanan sayı
4 ve 7
0
0 ve 1
1
0 ve 2
2
1 ve 2
3
0 ve 4
4
1 ve 4
5
2 ve 4
6
0 ve 7
7
1 ve 7
8
2 ve 7
9
0 ve 10
10
1 ve 10
11
Yukarıda tanıtımı yapılan FT, FU, VG, HG bilgileriyle 5'e kadar indirilen adaylar içinde hangisinin arayan abone abone olduğunu anlamak için VF bilgisi kullanılır. LLF'lerde bir VG ile bir HG'nin kesiştiği yerdeki her beş abonenin birine bir VF denir. VF0, VF1,VF2, VF3, VF4 isimli beş tel kullanılır. Kodlama yoktur. Yalnızca birinden pulse gelir ve arayan aboneye işaret eder.
Sonuç olarak abone lokasyonunu belirlemede FT, FU, VG, HG ve VF bilgilerinden yararlanılacaktır.
Abone servis sınıfı
Abonenin hangi servis sınıfı içinde bulunduğu CT ve CU bilgileriyle ifade edilir. Santralde 00 ile 99 arasında servis sınıfı bulunur. Bu rakamın 10'lar hanesi CT ve 1'ler hanesi CU bilgileriyle ifade edilir. Her iki bilgide de kodlama 2/5'tir.
Tahsis edilen trunk numarası
Markörün konuşmayı hangi trunk'a tahsis ettiği FS, TB, TS bilgileriyle anlaşılır.
Trunk'lar "Trunk Link Frame" (TLF)' lere bağlanır. Santralde her iki LLF için bir TLF bulunur. FS bilgisi trunk'ın hangi TLF üzerinde bulunduğunu gösterir. Sayı 0 ile 29 arasında değişir. Her TLF üzerinde bulunan 6 adet TB rölesi 20'şer trunk'ı kontrol eder. TB no trunk'ın hangi röle tarafından kumanda edildiğini bildirir. Sayı 0 ile 5 arasında değişir. TS no ise 20 trunk içinden hangisinin seçildiğini bildirir. Sayı 0 ile 19 arasında değişir. Burada dikkat edilmesi gereken, bu bilgilerin sadece OGT ve intra-office trunk'ların seçiminde kullanıldığıdır.
Bu bilgiler "Master Test Connector" (MTC)' den alınır. Kodlamanın kullanılmadığı bu bağlantıda FS için 30, TB için 6 ve TS için 20 adet tel sisteme girecektir. Her grup bilgide sadece bir telden bilgi gelecek ve bu tellerin indisleri doğrudan trunk'ın adresini verecektir.
Denetim bilgileri
Santral ve sistemin işleyişi açısından önemli bilgilerdir. Arızalar ve aramanın cinsi hakkında bilgi verirler. Markördeki arıza, eksik numara veya test gibi durumlarda markörde o sırada var olan bilgiler PC'ye bildirilmektedir. Markör kartı bu bilgileri okur ve kodlarını çözerek anlamlandırır. Tarih ve saat bilgileriyle birlikte paketleyerek "Veri ıletişim Kartı"na gönderir.
2.2. Yapısı
Bilgilerin sisteme girişi optocoupler'lar üzerinden yapılır. Bunlar hem sistemin santralden izole edilmesini hem de anahtar mantığı ile çalışarak bilgilerin 0-5 volt seviyesine indirilmesini sağlar. Bu entegreler yüksek "breakdown" voltajına sahiptirler.
Bilgiler optocoupler'lardan geçer ve I/O portlara girerler. Sıra ile seçilerek okunurlar.
Kart üzerinde,programın tutulacağı EPROM, sırası geldiğinde VIK'e gönderilmek üzere paketlerin depolanacağı RAM bellekler vardır. Bu bellekler VIK ile haberleşmenin kesilmesi durumunda yeterli bir süre bilgileri saklayabilir. VIK ile arasında asenkron RS422 haberleşmesi ile bilgi paketleri yollanır. Belli zaman aralıkları ile VIK markör kartına zaman bilgisi gönderir, mikroişlemci buna göre kendi tespit ettiği zamanı paketlere ekler.
Bir markör için tek bir kart tasarlanmıştır. Bir santraldeki markör sayısı kadar (2 ile 8 arası) kart ve yedekleri sistemde yer alır. ıki adet 96 'lık konnektör vasıtası ile bilgilerin karta girişi yapılır. Her kartın yanında bir de yedeği mevcuttur. Asıl ile yedek ayrımı öncelikle kart üzerindeki bir jumper vasıtasıyla yapılır ve sistem konfigürasyonu PC'de sürekli olarak kontrol edilir. Yedekleme mantığı 6. bölümde anlatılacaktır. Kart üzerindeki LED'lerden asıl veya yedek olduğu , çalışıp çalışmadığı anlaşılmaktadır.
2.3. Blok Şeması
Aşağıda markör kartı blok şeması verilmiştir.
4. Veri İletişim Kartı (VIK)
4.1. İşlevi
1. Bir rafda bulunabilecek 8 hat kartı ve yedeğinin bilgilerini RS422 arabağlantı ve 2400 bps hızında asenkron olarak alır ve VDK'ya iletir. VDK' dan HK(Hat Kartı = Markör ve Trunk Kartları)larına iletilecek bilgiler içinde bir ara karttır.
2. VIK kartı kendine bağlı kartların (tüm rafın) konfigürasyon bilgilerini tutar. HK'larda oluşan arızalarda ya da iletişim kopması durumunda kartların varsa yedeklerini devreye sokar ve bu durumdan VDK'yı haberdar eder.
3. VDK'dan gelen senkronizasyon saat girişini bağlı olduğu HK'lara dağıtır.
4. Bir rafda asıl ve yedek olmak üzere 2 adet VIK kartı bulunur.Herhangi bir anda bu kartlardan bir tanesi aktif halde devrededir. VDK, aynı rafda bulunan diğer VIK'i devreye soktuğunda VIK kartı kendi konfigürasyonunu VDK'dan alarak yeniler ve aktif olarak çalışmaya devam eder.
4.2. Yapısı
VIK üzerindeki donanım 4 ana guruba ayrılmaktadır.
1. CPU ve Yardımcı Donanımı
2. İletişim Modülleri
3. Asıl/Yedek Destek Modülü
4.2.1. CPU ve Yardımcı Donanımı :
Intel 80186 bir CPU , yazılım ile değişmez bilgiler için bir EPROM ve veri tamponu olarak kullanılan RAM'dan oluşur.
4.2.2. İletişim Modülleri
Çevreye doğru ve merkeze doğru olarak iki guruba ayrılırlar. Bunların birbirlerinden farklılıkları yedekleme mantığında önceliğin merkez tarafında olmasıdır. Yani merkez yönündeki iletişim hattı yine merkez yönünden "Disable" edilebilir.
Bir VIK 8 adet çevre birimine bağlanabilir. Kart üzerinde merkeze doğru bir ve çevreye doğru sekiz olmak üzere toplam dokuz adet iletişim modülü bulunmaktadır.
Her bir iletişim modulü, bir adet seri iletişim kontrol entegresi ve RS422 standardında hat sürücülerinden oluşur. Kanallarda iletişim hızı 2400 - 38400 bps arası olabilir. Bu hız sistemin gereksinimi doğrultusunda değiştirilebilir.
4.2.3. Asıl/Yedek Destek Modülü
Veri ıletişim Kartının aktivasyonu, sistemin yedekleme yapısı içerisinde merkez yönünden gelen sinyallerle gerçekleştirilir. Yedek olarak çalışması esnasında tek donanımsal farklılık transmit kanallarının "Disable" edilmiş olmasıdır. VIK eğer aktif ise, kendine bağlı çevre birimlerinin asıl ve yedeğinden hangisinin aktif olduğunu belirler. Tüm kartlar aktif-standby konumunda çalıştığı için yedekte bırakılma, sadece iletişim kanallarının transmit yönünün "Disable" edilmesi şeklinde gerçekleştirilir.
5. Veri Denetim Kartı (VDK)
VDK ve VIK kart işlevleri olarak birbirlerinden az da olsa farklı olmasına karşın donanım olarak aynı kartlardır.
5.1. İşlevleri
1. VDK Kartı , kendisine bağlı tüm HK ve VIK'lerden gelen bilgiyi toplar. Trunk ve Markör Kartlarından gelen bilgileri "trunk_no" temelinde eşlemeye çalışır. Eşleme işleminde trunk ve markör bilgisi arasındaki saat farkı gözetilir. Bu saat farkı beklenen düzeylerde ise bilgiler eşlenir ve bir konuşma bilgisi olarak PC'ye gönderilir. Bu konuşma bilgisi içerisinde
a) Hangi markörden bağlantı yapıldığı
b) Arayan abonenin lokasyonu
c) Hangi trunk_no dan çıkış yapıldığı
d) Arayan abonenin klas bilgisi
e) Arayan abonenin hangi saatte trunka bağlandığı (görüşme başlangıc saati)
f) Görüşme süresi, gibi bilgiler bulunur.
VDK bilgilerin eşlenmiş şeklini yukarıdaki yapıda PC'ye gönderirken eşleyemediklerinide markör ve trunk bilgisi ayrı olmak üzere PC'ye iletir.
2. VDK kartı, tüm ADS'nin konfigürasyon bilgisini üstünde tutar.Kendisine doğrudan bağlı kartlarda (VIK ya da HK) oluşabilecek arızalarda varsa yedeğini devreye sokar.VIK'lerden gelen konfigürasyon değişikliklerini işler. Kendisinin yaptığı ve VIK'lerden gelebilecek tüm değişiklikleri PC'ye iletir.
3. ADS dolabında kullanılan tüm senkronizasyon saat kaynağı VDK'dır.VDK , bu saati kartın üzerinde bulunan Gerçek Zaman Saati (Real Time Clock) ile sağlar ve kendisine bağlı kartlara RS422 arabağlantı ile dağıtır.
4. ADS dolabında 2 adet bulunabilen VDK kartlarından biri diğerini devamlı denetim altında tutar. Aktif olarak çalışan kartın düşmesi halinde yedeği bunu görür ve yönetimi devralır.
5. VDK kartı 2 tane PC (asıl ve yedek ) görüşebilecek konumdadır. çalışan aktif PC ile iletişimin kesilmesi durumunda diğeriyle iletişime geçerek bilgileri aktarmaya devam eder.
5.2. Yapısı
Bakınız madde 4.2.
5.3. Blok Şeması
Bakınız madde 4.3.
6. Yedekleme Mantığı Ve Güvenilirlik
6.1. İşlevleri
Bütün sistemde varolan bir yedekleme mantığının kurulmasındaki genel amaç güvenilirliği artırmaktır. Bunun yanısıra sistem içinde her birim yedeklenirken sistem büyümüş ve yedeklemesiz oluşturulacak bir sistemin iki katı boyutlarına ulaşmıştır.
Sistemde her birimin yedeklenmesi işlev açısından bir önceki birimin bir sonraki birimlerden herhangi birini seçebilme esnekliğini getirmiştir.Bu esneklik sayesinde sistemdeki bir birimin bozulma durumunda değiştirme ya da onarılma zamanı boyunca yedeği de bozulmadığı sürece , sistem hiç ara vermeden bilgi kaybı en aza indirgenmiş biçimde çalışmasına devam edebilir. Herhangi bir arıza durumunda kullanıcının uyarılması da , arızalı birimin onarılma ya da değiştirilme sürecini hızlandıracaktır.
6.2. Yapısı
Yedekleme mantığı kurulurken sistemin genel yapısı göz önüne alınmıştır.Bu yapı aşağıda blok halinde verilmiştir. (C:Kontrol imi (control), R:çalışma imi (run), Tx:Transmit, Rx:Receive)
Şekil 6. ADS Yedekleme Blok Şeması
Bu yapıya bağlı kalarak aşağıda yedekleme mantığı adım adım anlatılmıştır.
1. Sistemin karar mekanizmasını belirleyen VDK'lardır.
Sistemde genel kararları veren birim VDK'lardır. çünkü sistemde trunk ve markör bilgilerinin hepsinin birden toplandığı ve üzerinde işlem yapıldığı yer bu kartlardır.VDK'lar "Kontrol" bitleri aracılığı ile, VIK'lerin ve HK'ların hangisinin o an calışıp hangisinin devreden çıkarılacağına karar verirler. Devreden çıkarılan birim aslında donanımsal olarak çalışmakta ve üzerinde varolan tampon bellek kadar bilgiyi saklamaktadır.
2. "Kontrol" bitleri yedek ve asıl kartı seçer.
Sistemdeki bu aşamalı yedekleme mantığında "Kontrol" bitleri büyük rol oynarlar. Kontrol bitleri hem asıl hem de yedek kartlara girerler.Asıl ve yedek kartların RS422 alıcı tarafları devamlı iletişime açıktır.Bu sayede kontrol bitleri bu kartların verici tarafını kontrol edebilir. Kartların üzerinde bulunan bir atlamayla (jumper) kartların ilk aşamada asıl ya da yedek olacağına manuel olarak karar verilir.Kontrol biti karta girdikten sonra bu atlamanın durumuna göre invert edilip ya da edilmeden RS422 transmit entegresinin "Enable" girişine bağlanır.Böylece asıl ya da yedek kart, kontrol bitinin 1yada 0 oluşuna göre o an kullanılan ya da kullanılmayan kart olarak seçilmiş olurlar.Bu atlamanın her iki kartta da farklı set edilmesi sayesinde her iki "Transmit"in etkin olmasi engellenmiş , böylece hat arızalarına da donanımsal önlemlerle izin verilmemiştir.
3. Her kart kendine gelen kontrol bitini okur.
Kontrol bitini okuyan kart eğer bu bir "Etkin çalışmama" komutu ise bunu algılar ve alıcı tarafından gelen bilgileri önemsemez.Bunun yanısıra kendisi için belirlenmiş sayıda olan son bilgileri de belleğinde saklar.
4. VIK'lerin "Konrol" bitleri , VDK'lardan VIK'lere gelen "Kontrol" bitleri aracılığıyla "Enable" ya da "Disable" edilir.
5. VDK'ların arasında ayrı bir kontrol biti mantığı vardır.
Bunun nedeni VDK'ların ADS dolabı içindeki yedeklemenin yapıldığı son birimler olmasıdır.Bu farklı mantığın ilkeleri aşağıda verilmiştir.
5.1. Her iki VDK arasında ikişer adet im giriş ve çıkışı vardır.Bunlar "Kontrol" ve "çalışıyorum" imleridir.
5.2. Kontrol biti sayesinde her iki VDK'nın "Transmit" çıkışları aynı anda etkin olamaz.
5.3. "çalışıyorum" imi mikroişlemcinin o anda çalışıp çalışmadığını gösterir ve bir "Watchdog" mantığı ile çalışır. Yani mikroişlemci bir devreyi belirli aralıklarla reset eder. Eğer bunu yapmazsa yani mikroişlemci beklenmeyen bir durumda ise , bu devreyi reset edemez ve böylece devrenin çıkışı olan "çalışıyorum" biti etkin olmayan duruma geçer.
5.4. Yedek modda olan mikroişlemci aynı zamanda diğer kartın "çalışıyorum" iminden o kartın çalışıp çalışmadığını gözler. Bunun sonucunda diğer kartın çalışmadığına karar verirse ,yazılım olarak yönetimi ele alır. Diğer yandan da "Kontrol" biti donanımsal olarak , çalışan kartın RS422 çıkış arabağlantısını "Enable" eder. çalışmaya başlayan kart ,bu durumdan PC'yi de haberdar eder.
5.5. Kartlardan bir tanesi ilk çalışma anında önceliklidir. Bu işlem kart üzerine takılacak bir atlama seçeneği ile yapılır.
5.6. VDK'lar arasındaki bu kontrol biti aynı zamanda VIK'ler ve PC yönündeki "Transmit" çıkışlarını "Enable" yada "Disable" eder. Böylece VIK'lere giden "Kontrol" imi de VDK'lar arasındaki "Kontrol" biti ile denetlenir.
Tüm sistemde bütün kartlar asıl ve yedek olarak ikiye ayrılmıştır fakat "Asıl" ve "Yedek" tanımı sistemde ilk anda hangisinin çalışacağını göstermesi açısından önemlidir. çalışmaya başladıktan sonra kartları "Kullanılan" ve "Kullanılmayan" diye ikiye ayırmak daha mantıklı olacaktır. çünkü işlevsel ve donanımsal açıdan ikisi arasında hiçbir fark yoktur ve bir sonraki birim açısından yalnızca etkin çalışıp çalışmadığı önemlidir . Sistem çalışırken , hangi kartın etkin çalıştığı üzerindeki ledlerden görülebilecektir.
7. PC Yazılımı Ve Donanımı
7.1. İşletim Sistemi, Programlama Dili
PC'lerde SCO UNIX işletim sistemi kullanılmaktadır. Aynı anda birden fazla işlemin yapılabilmesi için multi-tasking yapabilen bir işletim sistemi seçilmiştir. Bu PC'ler üzerinde çalışacak ADS yazılımlarının tümü C programlama dili kullanılarak gerçekleştirilmiştir.
7.2. Donanım özellikleri ve ıletişim
Sistemdeki PC'ler donanım olarak aynıdır. Her ikisi de en az 6 aylık bilgiyi saklayabilecek kapasitede hard disk'e ve manyetik teyp ünitesine sahiptir.
Sistemde PC'ler ADS dolabındaki VDK'lar RS422 kullanarak 38400 bps'de veri iletişiminde bulunurlar. Veri iletişimi çift yönlüdür. Taşınan veriler hem konuşma bilgileri hem de denetim bilgileri olabilir.
Her iki PC'de de aynı yazılımlar çalışır. Aralarında çok küçük konfigürasyon farklılığı vardır. Hem asıl PC , hem de yedek PC VDK'dan gelen bilgileri alırlar ve gerekli işlemleri yaparlar. PC'ler arasında, yapılan işlemlerden birbirlerinin haberdar edilebilmesi ve birbirlerini denetleyebilmeleri için bir bağlantı vardır.
Sisteme bağlı olan bir yazıcı vardır. Bu yazıcıya her iki PC'den de yazdırma yapılabilir.
7.3. Kullanılan Dosyalar ve İşlevleri
7.3.1. Çözümleme Dosyaları
Sistemde kullanılan tüm çözümleme dosyaları yetkili operatör tarafından değiştirilebilir. Bu dosyalar:
7.3.1.1. Prefix Dosyası
Sistemde VDK'dan gelen konuşma bilgileri arasında kontör sayısı yoktur. Bunun yerine konuşmanın ne kadar süre aldığının bilgisi gelir. Gelen bilgi saniyenin 1/8'i duyarlılığındadır. Gelen bilgiden aranan abonenin ilk rakamlarına bakılarak abonenin hangi kademeden ücretlendirilmesi gerektiği bulunur. Bu dosya ile aranan telefon numarasına bakılarak abonenin ücretlendirme kademesi çıkartılır.
7.3.1.2. Ücretlendirme Kademe Dosyası
Bu dosya herbir ücretlendirme kademesinin ücretlendirme süresini (1 kontör için süre) tutar. Bu süreler normal tarife ve indirimli tarife olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Belirtilen süreler saniyenin 1/10'u duyarlılığındadır. Bu dosya ile hangi kademenin günün hangi saatlerinde indirimli olacağı ve bir kontör için sürenin ne olacağı bulunur.
7.3.1.2. Yıllık İndirim Tablosu
Bu dosya ile yılın hangi günlerinde indirim uygulanacağığının bilgisi tutulur.
7.3.2. Konfigürasyon Dosyaları
7.3.2.1. Sistem Konfigürasyon Dosyası
Bu dosya sistemin o anki durumunun bilgisini tutar. Bunlar hangi kartların aktif, hangi kartların yedek olduğunun bilgisidir. Bu dosya sistemde meydana gelen bir arıza durumunda sistemin o andaki konfigürasyonu ile tekrar çalışabilmesini sağlar.
7.3.2.2. Trunk Konfigürasyon Dosyası
Bu dosya hangi trunk kartına hangi numaralı trunkların bağlı olduğunu tutar. Sistemdeki trunk sinyalleri (her bir trunktan alınacak olan uçlar) trunk kartlarına belirli bir sıraya göre takılmadığı için trunklar ile trunk kartları arasında matematiksel bir ilişki yoktur. Bu dosya ile bu ilişki sağlanır.
7.3.3. Veri Dosyaları
7.3.3.1. Abone Dosyası
Bu dosya abonelere ait bilgileri tutar. VDK'dan okunan her bir konuşma bilgisi için bu dosyalardaki ilgili abonenin kontör bilgisi güncellenir. Abone konuşma bilgileri şehirlerarası(şA), Milletlerarası(MA) ve şehiriçi(şı) olmak üzere ayrı ayrı tutulurlar. Bir kayıttaki alanlar şunlardır:
· Abone adı
· Abone adresi
· Abone telefon numarası
· Abone lokasyonu
· Abone sınıfı
· Abone özelliği (izlenip izlenmediği)
· önceki döneme ait kontör değeri ( ş.ı)
· önceki döneme ait kontör değeri ( ş.A)
· önceki döneme ait kontör değeri ( M.A)
· O döneme ait kontör değeri ( ş.ı)
· O döneme ait kontör değeri ( ş.A)
· O döneme ait kontör değeri ( M.A)
· Abone hakkında açıklama
7.3.3.2. Konuşma Bilgisi Dosyaları
VDK'dan gönderilen her bir konuşma bilgisi bir konuşma bilgisi olarak ve daha sonra istendiğinde ayrıntılı fatura alınmak üzere bu dosyalara kaydedilirler. Bilgiler şehiriçi, şehirlerarası ve Milletlerarası olarak ayrı ayrı tasniflenirler.
7.3.4. Rapor Dosyaları
Bu dosyalarda sistemle ilgili raporlar (örneğin santral trafik raporları, abone raporları vb.) tutulur.
7.4. Kullanılan Programlar ve İşlevleri
7.4.1. İletişim Programı
Bu program VDK'dan bilgi geldiğinde bu bilgiyi alır ve monitor programına iletir. Monitor programının kendisine ilettiği bilgileri de VDK'ya iletmekle sorumludur. VDK ile iletişimde bir kayıp olmaması bu programın sorumluluğundadır.
7.4.2. Monitor Programı
Bu program iletişim programının kendisine ilettiği bilgileri alır ve gerekli işlemleri yapar. Gelen bilgi bir denetim yada sorgu bilgisi ile bu program gerekli yanıtı sistemden üreterek VDK'ya gönderir. Gelen bilgi bir konuşma bilgisi ise, bu konuşmanın kontör değerini abone dosyasına ekler. Aynı zamanda gelen konuşma bilgisinin cinsine göre (şı,şA,MA) ilgili konuşma dosyasına ekler. Bu program ayrıca hergün belli bir saatte VDK'ya saat bilgisi göndererek VDK ve diğer kartların saat eşitlenmesini sağlar. Her ayın 24'ünde o döneme ilişkin fatura bilgisini oluşturur. VDK'dan gelen bazı denetim bilgilerini değerlendirerek sistem konfigürasyononda değişiklik yapar (örneğin bir arıza bilgisi geldiğinde gerekli dosyalara gelen arızayı yazarak santralde ilgili kişiyi uyarır).
7.4.3. Kullanıcı Arayüz Programı
Bu program kullanıcıya çeşitli olanaklar sunar. Bunlar konfigürasyon bilgilerinin değiştirilmesi, bir aboneye ait bilgilerin sorgulanması v.b. olanaklardır. Santralde her çeşit rapor alınması, fatura bilgilerinin elde edilmesi de bu programın görevleri arasındadır.
7.4.4. PC Denetim Programı
Bu program sistemdeki diğer PC ile sürekli iletişimde bulunarak sistem bütünlüğünün bozulmamasını sağlar.
8. Güç Kaynağı Ünitesi
Sistemin ihtiyaç duyduğu tüm enerji bu kaynaktan sağlanacağı için bu kaynağın güvenilirliği oldukça önemlidir. Tüm sistemde sadece +5 Volt ve 0 Volt'a ihtiyaç olmaktadır. Bu yüzden sistemde 48 Volt girişli ve 5 Volt çıkışlı , giriş ve çıkışı birbirinden yalıtılmış, iki güç kaynağı (Power Supply) kullanılır. Sistemi aktif olarak besleyen birim diğerini stand-by durumunda tutacak ve bir arıza olması durumunda yedek birim çalışıp sistemin devamlılığını sağlayacaktır.
9. Manyetik Teyp Ünitesi
Sistemdeki her iki PC'de de manyetik teyp ünitesi vardır. Bu ünitelerin temelde iki işlevi vardır. Birincisi, her ay düzenli olarak çıkartılacak olan abone fatura bilgilerinin elde edilebilmesine yöneliktir. Bu amaçla PC hard diski üzerindeki, aboneye ilişkin gerekli bilgiler manyetik bandlara kaydedilir. Bu bandlar daha sonra EBıM'e gönderilerek santral abonelerinin faturalandırılması sağlanır. ıkinci işlevi ise yedeklemeye yöneliktir. PC üzerindeki abonelere ilişkin tüm bilgiler düzenli aralıklarla manyetik bandlara saklanır. Gerektiğinde bu bandlar tekrar okunarak gerekli bilgilere ulaşmak mümkündür. PC hard diski üzerinde tutulabilecek bilgi miktarı sınırlı olduğu için manyetik bandlar kullanarak bilgi saklama süresi istendiği kadar uzatılabilir. Bu manyetik bandlar aynı zamanda sistem yedeklemesi (PC üzerindeki tüm yazılımın yedeklenmesi) amacıyla da kullanılır.
10. Sistemin Fiziki Yapısı
Sistem genel olarak modüler bir yapıdan oluşmaktadır.19 adet kart yanyana yerleştirilerek bir raf oluşturulmakta , raflar üst üste konarak bir dolap meydana gelmektedir.
Trunk kartları için 5 raf ayrılmıştır. Her rafa 8 adet asıl, 8 adet de yedek trunk kartı konulmaktadır. Yine aynı rafta biri asıl diğeri yedek olmak üzere 2 adet VIK bulunmaktadır. Her trunk kartının yanında yedeği olmakta ve rafın en sonunda da asıl ve yedek VIK kartları yan yana durmaktadır.
Markör Kartları için 1 raf ayrılmıştır. Bir X-BAR santralde maksimun 8 adet markör olabilmektedir. Böylece markör kartları ve yedeklerinin tamamı bir rafa sığmaktadır. Bunların VIK'leri de aynı rafa konmaktadır. Her markör kartının yanında yedeği yer almakta ve rafın en sonunda da asıl ve yedek VIK kartları yan yana durmaktadır.
Son rafta ise 2 adet VIK kartı ile biri asıl diğeri yedek olan 2 adet VDK bulunmaktadır. VDK kartları Bilgisayarlara bağlanacaktır. Bu kartların yanında da güç üniteleri ( asıl ve yedek ) bulunacaktır.
Sistemdeki her kart üzerinde kartın o andaki durumunu gösteren LED'ler mevcuttur. Böylece herhangi bir anda sistemin durumu çıplak göz ile gözlenebilecektir. Bu LED'ler de ayrıca sistemdeki iletişim hakkında da bilgi elde etmektedir. Bilgisayar ile iletişim herhangi bir sebeple kesilse dahi sistem çalışmaya devam eder.
Sistemde alarm durumlarının ses ile de duyurulması için bir adet hoparlör kullanılmıştır.
Şekil 7. ADS Dolabı Genel Blok Şeması
