Dünya Kentleri: Yezd
Ziyaretçi
Yezd - İran
Sponsorlu Bağlantılar
Yezd kenti, birçok medeniyetlerin yaşadığı binlerce yıllık geçmişi olan, kültürel olarak zenginliklere sahip bir İran kentidir. Kent üzerine tarih araştırmaları yapanlar kenti Mısır hükümdarı İskender’in kurduğundan bahseder. Nitekim kente İskender’in yaptırdığı hapishane kentle aynı ismi taşımaktadır. Bazı tarih araştırmacıları, Sasaniler zamanında I. Yezdgird (421–339 M.Ö.) döneminde ülke sınırlarında yine bu isimde bir kentin olduğuna inanır ve kentin adını buradan aldığını öne sürer. Yine kelime anlamıyla Yezd; kutsal, uğurlu ve takdire şayan anlamlarını taşımaktadır.
Yunan tarihçileri, Yezd’den bahsederken antik Ayatis kenti olarak adlandırmaktadır. Yunanlıların antik olarak nitelendirdikleri bu harabe kente Kete demişlerdir. İslamiyet’in kente girmesiyle kentin adı Darül-ibade olarak değiştirilmiştir.
Yezd, temiz ve kutsal anlamındadır.Yezdgird, Allah’ın verdiği anlamındadır. Bu nedenle, kent Tanrı’nın kutsal toprakları anlamını da taşır.
Bu bölge Akameniş döneminde, güvenli ve önemli ticaret yolları üzerinde yer alan ve haberleşmenin merkezi bir kent idi. Eski Yezd kenti konum ve stratejik açıdan o kadar önemliydi ki, kente ulaşan yolların güvenliği, Al-e Muzaffer Hanedanlığı tarafından sağlanırdı.
İçinde bulunduğumuz yüzyılda, kent için kapsamlı yenilenme çalışmaları yapılmıştır. Öyle ki, kum taneleri arasındaki binlerce yıllık kent, tüm güzellikleriyle hala ayakta kalmayı başarmıştır. Bu denli bir kentin hala tüm görsel çekiciliğiyle ayakta durması kültür ve medeniyet seviyesinin kurulduğundan beri oldukça yüksek olduğunu göstermektedir.
Halbuki, tarih sürecinde uygarlıklar bu bölgede her şeyden yoksun büyük bir sahradan doğmuştur. 5. Yüzyıldan sonra Atabekan’ların katkılarıyla kent büyük bir gelişim göstermiş, bu gelişim kente olumlu izler bırakmıştır. 7. Ve 8. yüzyılda birçok bilim adamı, Moğolların hücumlarından kendilerini korumak üzere kente gelerek araştırma ve çalışmalarını burada sürdürmüşlerdir.
Coğrafi Koşulları
Yezd eyaleti, oldukça hareketli bir yeryüzü sahiptir. Deniz seviyesinden yüksekliği 850 m. dir ve yer yer bu yüksekli 4055m. (Şirkuh dağı) dir. Yılda ortalama yağış miktarı, 50-100mm değerindedir. Mevsimler arası ve gece-gündüz arasında ısı farklılaşması oldukça değişkendir, en yüksek sıcaklık 45 C., en düşük sıcaklık -20 C dir. Gün içindeki ısı ortalaması, yıllık 11/9 – 20/7 C. arasında değişim göstermektedir. Eyalet sınırları, bir miktar İran çöl merkezinin içindedir. Geri kalan kısmı ise yine ülke sınırlarındaki diğer çölleri kapsamaktadır.
29 derece 52 dakika – 33 derece 27 dakika kuzey enlemi, 52 derece 55 dakika – 56 derece 37 dakika doğu boylamında yer almaktadır. Yüzölçümü genişliği ile İran’ın 4. Büyük yerleşim yeri olarak sıralamadadır. 2003 senesi nüfus sayımlarına göre nüfus 900.000 lere ulaşmıştır. Nüfus dağılımının 79 u merkezde, 21 i köylerde ikamet etmektedir. Kuzeyinde Kevir çölü, doğusunda Lut çölü, batısında oldukça dağlık bir havza içinde yer alıyor. Coğrafik konumu itibariyle doğal oluşumlara sahip olamamıştır. İsfahan, Fars, Horasan ve Kermen illeri ile sınır komşusudur.
10 nahiye, 21 şehir, 19 köy ve 51 mezrası vardır. Söylemek gerekir ki çok zor şartlarla ve işlenmesi gerçekten zor olan çöl yerleşiminde merkez bir kenttir. Bu nedenle, uzunca zamanlar kum fırtınaları, doğal afetler ve dış saldırılardan korunarak kendi kültürünü korumuştur. Şu anda Yezd kentinde; 21 şehir, 10 nahiye, 51 köy ve 5000 mezra hala varlığını sürdürmektedir. Bahsi geçen bu şehirlerden bazıları Abarkuh, Erdekan, Bafegh, Taft, Khatem, Saduk ve Tabas’dır.
Srprsy’nin seyahatnamesinde din, bu kentte İran’ın diğer kentlerinden daha ön planda ve farklı bir bakış açısı olduğu söylenir.
Fred Richards ‘ ın yazdığına göre de, Yezd Moğol ve Arapların İran’a geldiği zamanlarda bile hiçbir sorun yaşamamış ve zarar görmemiştir. Dönem araştırmalarına bakıldığında bunun doğruluğuna rastlayabiliriz (Moğolların ülke içindeki seferlerinde bu kente uğramadığı görülmektedir). Kendi içinde de kültür ve örf, adetlerinde zerdüşti ve müslümanlar bir arada kaliteli ve huzurlu bir hayat sürdüre gelmişlerdir. Hırsızlık, dilencilik ve kavgalar olmaması bu kentin huzuru için açıklayıcı olacaktır. Yezd kentinde Badgirler ‘’Celal Al Ahmet ‘’ kente yolculuk yaptığında, öyle bir yer ki coğrafyası hiç değişmeden tarihin içinde her zaman varlığını sürdürdü vurgusunu yapmıştır.
Binlerce tarihi rivayete göre, çöl kentinin şekillenmesi farklılaşır ve gerçeği çözmek zorlaşır. Her bir rivayette anlatılan başka bir doku ve başka toplumlardır ve hangisinin gerçek olduğunu anlamak zordur.
İnsan ilişkilerinde dünyada önde gelen ilişkilerden biridir. ( Sefer Dergisi İran, Furuq Puryaveri ) Bizim kentimiz bir sanat hazinesidir. Her bir yapı her sayfasında yüzlerce bilgi içeren bir kitap gibidir. Sokaklarındaki su kanallarında su ve kum bir arada akmaktadır. Sanatı bilen bir kimse bile bu kente geldiğinde, yeterince bilgisi olmadığını hisseder. Çok çalışkan ve ileri görüşlü bir toplumu vardır ki, yüzyıllarca hep bu kentin merkez olmasını sağlayabildiler. Böyle bir şey neredeyse dünyanın hiçbir kentinde görülmemiştir.
Ahlak, mimari ve arkeoloji bir bütündür. Bu bütün söz konusu kentin toplumunda, kültürel olarak ayrılmayacak bir parçadır. Yezd Ulu Camisi, yapıldığından beri İslam alemindeki değişmeyen tek camidir(Dr. Muhammed Kerim Pirniya).
Büyük tarihi Yezd kenti, İran’ın geniş topraklarında çölün ortasında bir ışık parçası gibidir. Bütün ihtişamıyla ayakta duran, azimli kent İran’ın kalbi niteliğindedir. Başarısı, temizliği, yeşilliği ile örnektir. Çölün ortasında olmasına rağmen sürekli yenilenmeye açık olması ile tüm insani ve doğal kötülüklere rağmen kendini ayakta tutmuştur ( Dr. Ali Seyyedi ).
Yezd kenti çamur ve samanla eserler yaratılmış, bu denli tarihi bir kenti ayakta duran yegane kenttir ( Prof. Khazolla )
Yezd, temiz ve kutsal anlamındadır.Yezdgird, Allah’ın verdiği anlamındadır. Bu nedenle, kent Tanrı’nın kutsal toprakları anlamını da taşır.
İçinde bulunduğumuz yüzyılda, kent için kapsamlı yenilenme çalışmaları yapılmıştır. Öyle ki, kum taneleri arasındaki binlerce yıllık kent, tüm güzellikleriyle hala ayakta kalmayı başarmıştır. Bu denli bir kentin hala tüm görsel çekiciliğiyle ayakta durması kültür ve medeniyet seviyesinin kurulduğundan beri oldukça yüksek olduğunu göstermektedir.
Yezd eyaleti, oldukça hareketli bir yeryüzü sahiptir. Deniz seviyesinden yüksekliği 850 m. dir ve yer yer bu yüksekli 4055m. (Şirkuh dağı) dir. Yılda ortalama yağış miktarı, 50-100mm değerindedir. Mevsimler arası ve gece-gündüz arasında ısı farklılaşması oldukça değişkendir, en yüksek sıcaklık 45 C., en düşük sıcaklık -20 C dir. Gün içindeki ısı ortalaması, yıllık 11/9 – 20/7 C. arasında değişim göstermektedir. Eyalet sınırları, bir miktar İran çöl merkezinin içindedir. Geri kalan kısmı ise yine ülke sınırlarındaki diğer çölleri kapsamaktadır.
29 derece 52 dakika – 33 derece 27 dakika kuzey enlemi, 52 derece 55 dakika – 56 derece 37 dakika doğu boylamında yer almaktadır. Yüzölçümü genişliği ile İran’ın 4. Büyük yerleşim yeri olarak sıralamadadır. 2003 senesi nüfus sayımlarına göre nüfus 900.000 lere ulaşmıştır. Nüfus dağılımının 79 u merkezde, 21 i köylerde ikamet etmektedir. Kuzeyinde Kevir çölü, doğusunda Lut çölü, batısında oldukça dağlık bir havza içinde yer alıyor. Coğrafik konumu itibariyle doğal oluşumlara sahip olamamıştır. İsfahan, Fars, Horasan ve Kermen illeri ile sınır komşusudur.
10 nahiye, 21 şehir, 19 köy ve 51 mezrası vardır. Söylemek gerekir ki çok zor şartlarla ve işlenmesi gerçekten zor olan çöl yerleşiminde merkez bir kenttir. Bu nedenle, uzunca zamanlar kum fırtınaları, doğal afetler ve dış saldırılardan korunarak kendi kültürünü korumuştur. Şu anda Yezd kentinde; 21 şehir, 10 nahiye, 51 köy ve 5000 mezra hala varlığını sürdürmektedir. Bahsi geçen bu şehirlerden bazıları Abarkuh, Erdekan, Bafegh, Taft, Khatem, Saduk ve Tabas’dır.
İnsan ilişkilerinde dünyada önde gelen ilişkilerden biridir. ( Sefer Dergisi İran, Furuq Puryaveri ) Bizim kentimiz bir sanat hazinesidir. Her bir yapı her sayfasında yüzlerce bilgi içeren bir kitap gibidir. Sokaklarındaki su kanallarında su ve kum bir arada akmaktadır. Sanatı bilen bir kimse bile bu kente geldiğinde, yeterince bilgisi olmadığını hisseder. Çok çalışkan ve ileri görüşlü bir toplumu vardır ki, yüzyıllarca hep bu kentin merkez olmasını sağlayabildiler. Böyle bir şey neredeyse dünyanın hiçbir kentinde görülmemiştir.
Ahlak, mimari ve arkeoloji bir bütündür. Bu bütün söz konusu kentin toplumunda, kültürel olarak ayrılmayacak bir parçadır. Yezd Ulu Camisi, yapıldığından beri İslam alemindeki değişmeyen tek camidir(Dr. Muhammed Kerim Pirniya).
Büyük tarihi Yezd kenti, İran’ın geniş topraklarında çölün ortasında bir ışık parçası gibidir. Bütün ihtişamıyla ayakta duran, azimli kent İran’ın kalbi niteliğindedir. Başarısı, temizliği, yeşilliği ile örnektir. Çölün ortasında olmasına rağmen sürekli yenilenmeye açık olması ile tüm insani ve doğal kötülüklere rağmen kendini ayakta tutmuştur ( Dr. Ali Seyyedi ).
Yezd kenti çamur ve samanla eserler yaratılmış, bu denli tarihi bir kenti ayakta duran yegane kenttir ( Prof. Khazolla )
Kaynak: Mimdap
Hediye Otovi
MEMAR 25 architecture magazine İRAN
Farsça – Türkçe Çeviri / Düzenleme
Öğr. Gör. Dr. Mona PAŞAPUR
Yüksek Mimar / Şehir Plancı
Muğla Üniversitesi, Milas Sıtkı Koçman MYO,Milas MUĞLA
Mimar Seda Şahin
Hediye Otovi
MEMAR 25 architecture magazine İRAN
Farsça – Türkçe Çeviri / Düzenleme
Öğr. Gör. Dr. Mona PAŞAPUR
Yüksek Mimar / Şehir Plancı
Muğla Üniversitesi, Milas Sıtkı Koçman MYO,Milas MUĞLA
Mimar Seda Şahin
