Sütleğen (Euphorbia)

Sütleğen (Euphorbia)
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi

Sütleğengillerden, çoğunlukla sıcak ve ılık bölgelerde yetişen bir bitki (Euphorbia). Yaprak, sap ve köklerinde süt görünüşlü kekre ve yakıcı bir özsu (lateks) bulunur. 700 kadar türünden 60'ı Türkiye'de yetişir. Sütleğen türleri özsularına göre hekimlikte ya da sanayide kullanılırlar. Sıcak ülkelerde yetişen bazı sütleğenler kaktüs görünüşündedir. Afrika ve Hindistan'da yetişen şifalı sütleğen bunlardan biridir. Sütü zehirlidir.

SÜTLEĞEN a. Tek çiçek görünüşünde bir arada toplu bulunan küçük çiçekler açan, çiçeklerindeki burgü yaprakları taç yapraklara benzeyen, yumurtalıkları uzun sapların ucunda sarkık duran ve üç ka buklu bir meyve veren bitki cinsi. (Bil. a euphorbia; sütleğengiller familyasının örnek tipi.)

—ANSİKL. Geniş bir cins olan sütleğen son derece çeşitli 600'den fazla tür içerir: biryıllık ya da çokyıllık, otsu ağacımsı ya da kaktüsümsü bitkiler. Ama hepsinde çoğunlukla zehirli olan beyaz bir süt (la teks) vardır. Türkiye'deki sütleğenlerin hepsi yapraklı ve çoğunlukla otsu bitkilerdir. Bir de kırmızı ya da beyaz renkte ve çok gösterişli bürgü yapraklarından dolayı süs bitkisi olarak "atatürkçiçeği" ya da “ponsetya" adı altında yetiştirilen Euphorbia pulcherrima türü yetiştirilir Kaktüs biçimindeki türler ya kalın, az etli, diken siz saplı ya da tam tersine Madagaskar' daki E. splendens gibi dikenli bitkilerdir, bunlar da çoğunlukla süs bitkisi olarak yetiştirilir, yahut E. meloformis gibi kalın ve çok etli türlerdir. Reçineli sütleğenden (E. resinifera) eskiden tıpta kullanılan ze hirli bir zamk elde edilir; E. ipecacuanha ve E. myrtitolia türlerinin sütü kusturucu niteliktedir.

—Boyac. Sütleğen, doğal boyamacılıkta çok kullanılan ve çeşitli renkler veren bir bitkidir. Dallarından sarı ve kül rengi; yapraklarından kül rengi; çiçeklerinden sarı; saplarından kirli sarı, sarı ve yeşil boya el de edilir.

—Halk hek. Türkiye’de 80 kadar sütleğen türü yetişir (Euphorbia aleppica.E amyg daloides, E. chamaesyce, E. peplis, E apios, E. helioscopia, E. lathyris vb ). Süt leğenlerin sütü tahriş edici, tohumlarının yağı müshil niteliktedir. Eskiden sütü ve yağı müshil olarak kullanılırdı. Şimdi haricen siğile karşı kullanılmaktadır. Taze süt siğilin üstüne sürülür ve siğilin bir haftada kaybolduğu görülür.