Arama

Hal Ekleri (Durum Ekleri)

Bu Konuya Puan Verin:

Güncelleme: 1 Nisan 2016 Gösterim: 462.029 Cevap: 4

Cevap Yaz

ThinkerBeLL

VIP VIP Üye

12 Nisan 2010 Mesaj #1

VIP VIP Üye

İsmin Hâlleri, Hal veya Durum Ekleri

Türkçede ismin hâlleri; sözcükleri belirtme (yükleme), yönelme, bulunma ve ayrılma açısından tanımlayan, sözcüğün yalın hâli ile hâl eki almış durumlarından her biridir.

Sponsorlu Bağlantılar

İsim çekim eklerinden biri olan "hal eki" isim ve isim soylu sözcüklere gelerek onlara cümlede görev ve anlam kazandıran eklerdir. Sözcükleri belirtme (yükleme), yönelme, bulunma ve ayrılma açısından tanımlayan, sözcüğün yalın hali ile hal eki almış durumlarından her biridir.
Hal ekleri sözcüğün görevini belirleyen eklerdir. Özellikle "cümle öğesi" belirlemede etkili olmaktadırlar.

Türkçede ismin beş farklı hâli vardır:

Yalın hâli
-e hâli (yönelme)
-i hâli (belirtme)
-de hâli (bulunma)
-den hâli (ayrılma/çıkma)

Hâl ekleri büyük ve küçük ünlü uyumuna göre "i" yerine "ı" veya "u" ile "e" yerine "a" harfi ile oluşturulacak şekilde değişirler.

çayı, okulu
çaya, okula

Benzer şekilde -de ve -den eklerindeki "d" harfleri de ünsüz sertleşmesine uğrayarak "t" ye dönüşebilir.

işte, çöpten

1. Yalın hâli
Kelimelerin hâl eki almamış hâlidir. Başka dillerde nominatif olarak bilinir.
Çoğul eki, iyelik eki ya da tamlama eki almış sözcükler de yalın durumdadır.

ben
sen
o
biz
siz
onlar

2. -e hâli (yönelme hâli)
Sözcüklerin -e ya da -a eki almış hâlleridir. Adın yönelme durumu sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar. Yüklemin bildirdiği eylemin "nereye" yöneldiğini gösterir. Başka dillerde datif olarak bilinir.

bana
sana
ona
bize
size
onlara

Örnek cümle:

Yarın okula beni annem bırakacak.
Bu yaz Rusya'ya gideceğiz.

NOT
Yönelme hal eki.”ben ve sen “sözcüklerine geldiğinde sözcüklerin yapısını
Kimi zaman iyelik ekleriyle birlikte şahıs zamirlerinin kullanılmaması anlam karışıklığına neden olur.

Defterlerini yanına aldı mı? (Senin defterlerin mi, onun defterleri mi?)
Yaşlandığını söylemişlerdi. (Senin mi, onun mu?)
Gördüğüme sevindim (Seni? Onu?)

Yönelme hâl eki “ben” ve “sen” sözcüklerine geldiğinde sözcüklerin yapısını değiştirir.

Sana bana, kimseye kalmaz bu dünya.

3. -i hâli (belirtme hâli)
Sözcüklerin -i, -ı ya da -u eki almış hâlleridir. Adın belirtme durumu eki, adın sonuna geldiği sözcüğü belirtili nesne yapar. Yüklemin neyi, neleri, kimi, kimleri belirttiğini gösterir. Başka dillerde akusatif olarak bilinir.

beni
seni
onu
bizi
sizi
onları

Örnek cümle:

Annem bizi eve götürdü.
Bulaşıkları yıkadım.

3. tekil şahıs iyelik eki olan -i ve -si ekleri hâl eki değildir:

(Onun) Kitabı yere düşmüş. (isim tamlamasında iyelik eki)
Şu kitabı verir misin? (belirtme hâl eki)

4. -de hâli (bulunma hâli)
Sözcüklerin -de ya da -da almış hâlleridir. Bu ekler sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümce yapar. Yüklemin bildirdiği eylemi gösterir. Hint-Avrupa dillerinde mevcut olmayan bu zamana bu dillerde lokatif de denmektedir.

bende
sende
onda
bizde
sizde
onlarda

5. -den hâli (ayrılma hâli)
Sözcüklerin -den ya da -dan eki almış hâlleridir. Adın ayrılma durumu nereden ayrıldığımızı gösterir. Bu ek sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar. Hint-Avrupa dillerinde mevcut olmayan bu zamana bu dillerde ablatif de denmektedir.

benden
senden
ondan
bizden
sizden
onlardan

DİKKAT
Bulunma ve ayrılma durum ekleri, kimi sözcüklerde yapım eki olarak kalıplaşmıştır.

Sınıfın en gözde öğrencisiydim o yıllarda.
İnsanın yaşam sevinci gözde ışıldar.
Sıradan insanların hayatını işler şiirinde Orhan Veli.
Tüm kitapları sıradan kaldırdık.
Candan insanlara güvenirim.
Beni candan usandırdı.
Bu soruya içtencevap vermenizi bekliyorum.
Kaleyi içtenfethetmenin yollarını arıyordu.

Yönelme durum eki isimlerin üzerine gelir. Dolayısıyla fiillerin üzerine gelen ulaç ekleriyle karıştırılmamalıdır.

Gide_gide bir köye vardık.
Güle_su verdim.

Başka dillerdeki hâller

Genitif
İsmin hâlleri olarak tanımlanmasına rağmen isim olmayan sözcükler de hâl ekleri alabilirler. Bunun dışında Hint-Avrupa dillerinde bilinen genitif ya da âidiyet hâli Türkçede ismin sonuna -in eki getirilerek yapılmasına rağman ismin hâllerinden sayılmamaktadır.

Vokatif
Ayrıca bir kişiye hitap için bazı dillerde vokatif adı verilen bir başka hâl de mesela Hint-Avrupa dillerinden Kürtçe ve Latincede bulunmaktadır.
Hint-Avrupa dillerinde kısmen çok daha fazla hâller vardır. Mesela Fin-Ugor dillerinde 15, im Macarcada sayım şekline göre 0 ilâ 31, Vepsçede ise 24 hâl vardır. Fakat kavramı genel olarak geçerli şekilde tanımlamak zordur. Bazı eksperler, bu kavramın bütün dillere - mesela İngilizce veya Macarcaya uygulanabileceğini şüpheyle karşılamaktadır.

Derlemedir

BEĞEN Paylaş Paylaş

Bu mesajı 2 üye beğendi.

Son düzenleyen Safi; 1 Nisan 2016 20:07

Tanrı varsa eğer, ruhumu kutsasın... Ruhum varsa eğer!

Cevapla

Mira

VIP VIP Üye

8 Ocak 2012 Mesaj #2

VIP VIP Üye

Hal Ekleri

İsim soylu sözcüklere gelerek onların yüklemle ya da diğer sözcüklerle ilgilerini sağlayan eklerdir. Bunları şu şekilde inceleyebiliriz.

Sponsorlu Bağlantılar

1. i hal eki (yükleme hali)

“Ev – i gördüm.”
“Odun – u yardım.” cümlelerinde kullanılan eklerdir. Fiilin neyi etkilediğini gösterir. Fiile sorulan “kimi, neyi” sorularına cevap verir.

2. e hal eki (yönelme hali)

“Eve gitti.” cümlesinde yer bildirir.
“Yaza gelecekler.” cümlesinde zaman bildirir; zarf yapar.
“Beş bin liraya aldım.” cümlesinde miktar bildirerek zarf yapar.
“Başbaşa resim çektirmişler.” cümlesinde durum bildirerek zarf yapmış.

Bu ek “ben” ve “sen” şahıs zamirlerine geldiğinde, zamirlerin yapısını değiştirir ve onları “bana”, “sana” şekline çevirir. Bu eki,

“Haberi duyunca koşa koşa olay yerine geldi.”
“Elindeki taşları oraya buraya rastgele atıyordu.”
“Saat üçü beş geçe istasyonda buluşacağız.”

cümlelerinde altı çizili eklerle karıştırmayalım. “-e” hal eki fiillerin kök ya da gövdelerine eklenmez.

3. de hal eki (bulunma hali)

“Evde bekliyor.” cümlesinde yer bildirir.
“Ayakta bekliyor.” cümlesinde durum bildirerek zarf yapmış.
“3′te gelecek.” cümlesinde zaman bildirerek zarf yapmış.
“Onlar gözde insanlar.” cümlesinde eklendiği sözcüğün anlamını değiştirmiş ve sıfat yapmış. Elbette bu durumda yapım eki olmuş.
“Buralarda saz boyunda otlar biter.” cümlesinde sıfat yapmış ancak yapım eki olmamış.

4. den hali (çıkma durumu)

“Evden çıktı.” cümlesinde yer bildirmiş.
“Akşamdan gidelim.” cümlesinde zaman bildirmiş.
“Sıradan insanlardı onlar.” cümlesinde eklendiği sözcüğün anlamını değiştirerek sıfat yapmış ve yapım eki olmuş.
“Senden iyi arkadaş bulamam.” cümlesinde karşılaştırma bildirmiş.
“Sıkıntıdan tırnaklarını yerdi.” cümlesinde neden bildirmiş.
“Her taraf kağıttan uçaklarla doluydu.” cümlesinde bir şeyin neyden yapıldığını göstermiş.
“Birden ayağa fırladı.” cümlesinde durum bildirmiş. Bu tür örnekler çoğaltılabilir. Önemli olan, eklerin cümle içindeki anlamını kavramaktır.

5. Yalın hâli
Bu hâl eksizdir.

Ahmet, ev…

-ki hal eki değildir.

BEĞEN Paylaş Paylaş

Bu mesajı 1 üye beğendi.

Son düzenleyen Safi; 1 Nisan 2016 20:07

theMira

Cevapla

deadmoon

Ziyaretçi

5 Ocak 2014 Mesaj #3

Ziyaretçi

Hal Ekleri (Durum Ekleri)
Sözcüğün görevini belirleyen eklerdir. Özellikle “cümle öğesi” belirlemede etkili olmaktadırlar.

*Yalın Hali
İsim beş halde bulunabilir. Ancak bu hallerden “yalın hal”in eki yoktur. Sözcük hal eki almamışsa yalın halde bulunur. Yani iyelik veya çoğul eki alması yalınlığı etkilemez.

*Yükleme (Belirtme) Hali: (-ı, -i, -u, -ü)
Kalemi kırdı.
Evi gördü.

*Yönelme Hali: (-e, -a)
Kaleme baktı.
Eve gitti.

*Bulunma Hali: (-de, -da, -te ,-ta)
Kalemde uç var.
Evde onu gördüm.

*Çıkma (Ayrılma) Hali: (-den,-dan,-ten,-tan)
Kalemden uç aldım.
Evden yeni ayrıldı.

Olay çok basit:
*İlk önce yalın halini alalm: Ağaç.
*Sonra belirtme hal eki ı, u, i, ü: O ağacı görmelisin.
*Şimdi sıra yönelme hal eki ya da yönelme hali e, a: Ağaca gitti.
*Bulunma hal eki ya da bulunma hali diye bahsettiğimiz da, de, te, ta hemen bir örnek verelim: Ağaçta kaldı.
*Şimdi geldik son hal ekine ayrılma hal eki dan, den, ten, tan: Ağaçtan atladı.

Kaynak

BEĞEN Paylaş Paylaş

Bu mesajı 1 üye beğendi.

Cevapla

ayşe nur

Ziyaretçi

8 Şubat 2015 Mesaj #4

Ziyaretçi

-ı belirtme
-e yönelme
-de bulunma
-den ayrılmadır

ÖRNEK CÜMLELER
Bardağı getir.
Paradan aldım.
Silgiye gittim.
Kaptayimış.

BEĞEN Paylaş Paylaş

Son düzenleyen Safi; 1 Nisan 2016 20:08

Cevapla

_Yağmur_

VIP VIP Üye

12 Ocak 2016 Mesaj #5

VIP VIP Üye

Hâl Ekleri Nelerdir?
4, 5 ve 6. sınıflar için ismin hâl ekleri nelerdir, hal eklerinin tanımı ve örnek kelimeler hakkında hazırlamış olduğumuz bu konu anlatımından yararlanarak ismin hâllerini kısa yoldan öğrenip, kolayca kavrayabilirsiniz. Çekim ekleri grubuna dahil olan “isim hâl ekleri“, diğer bir adıyla “ad durum ekleri” olarak da bilinir.
İsimlerin cümle içerisinde yüklenecekleri görev ve anlamları belirleyen hâl ekleri, daha ayrıntılı bir ifade ile “Türkçede ismin hâlleri; sözcükleri belirtme (yükleme), yönelme, bulunma ve ayrılma açısından tanımlayan, sözcüğün yalın hâli ile hâl eki almış durumlarından her biridir. “ olarak tanımlanabilir. Tanımdan anlaşılacağı üzere ismin hâlleri, cümlede ismin görev ve anlamlarını ifade eder.

Örnek: “Ev” kelimesi tek başına “yalın hâlde” bulunur. Fakat aşağıda sıralayacağımız ismin hâllerinden “-da/-de” bulunma hâl ekini aldığında, “evde” şeklinde kullanılır ve ismin “bulunma hâlini” temsil eder.
İsmin belli başlı beş hâli bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibi açıklanabilir:

1. Yalın Hâl: İsmin, herhangi bir hâl eki almamış hâlidir, yani eksizdir.

Örnek: okul, kitap, telefon, saygı, ağaç, dünya, düşünce

Cümleler: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimeler, “yalın hâlde” bulunmaktadır:
– Bigisayarım yarın tamir edilecek.
– Arkadaşım bana çok sevdiğim bir kitap hediye aldı.
– Sen de bir ağaç dik, dünya yemyeşil olsun!
– Buralarda bir terzi varmış, biliyor musun?
– Senin bu konudaki fikrin çok güzel.

UYARI: Bir ismin hâl ekleri dışında bir ek alması, onun yalın olma özelliğini değiştiremez. Yani yalın hâl, hiç ek almayan kelime demek değil; hiç “hâl eki” almayan kelime demektir. Çoğul eki, iyelik eki ya da tamlama eki gibi çekim eklerini veya yapım eklerinden birini almış sözcükler de yalın durumdadır.

Örnek: okulun, kitapları, telefonum, ağaçlar, dünyanın, düşüncesiz

2. Belirtme / Yükleme Hâli: İsmin “-ı, -i, -u, -ü” belirtme hâl eklerinden birini almış biçimidir. İsmin bu hâline, “i hâli” de denilmektedir. Cümlede bir nesneyi belirttiği için “neyi?” sorusu ile bulunabilir. Belirtme durumu eki, sonuna geldiği sözcüğü belirtili nesne yapar.

Örnek: okulu, kitabı, telefonu, saygıyı, ağacı, dünyayı, düşünceyi

Cümleler: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimeler, “belirtme hâlinde” bulunmaktadır:
– Babam evi badana ettirecek.
– Bu düşünceni kimseye anlattın mı?
– Telefonumu suya düşürdüm.
– Bahçedeki büyük odunu ikiye ayırdım.
– Ülkemizde herkes askeri sever.

3. Yönelme Hâli: İsmin “-a, -e” yönelme hâl eklerinden birini almış biçimidir. İsmin bu hâline, “e hâli” de denilmektedir. Cümlede ismin yönelme anlamını ifade ettiği için”neye, kime?” soruları ile bulunabilir. Yönelme durumu eki, sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar.

Örnek: okula, kitaba, telefona, saygıya, ağaca, dünyaya, düşünceye

Cümleler: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimeler, “yönelme hâlinde” bulunmaktadır:
– Geç oldu, artık eve geçelim.
– İstediğin kitapları masaya koydum.
– Bahçeye çıkıp biraz oynayalım mı?
– En sevdiğim sanatçı bugün İzmir’e geliyormuş.
– Bahçedeki ağaçlara su verdin mi?
Ad: hali2.jpg
Gösterim: 76215
Boyut: 33.2 KB

Ad: hali2.jpg
Gösterim: 76215
Boyut: 33.2 KB

4. Bulunma Hâli: İsmin “-da, -de, -ta, -te” bulunma hâl eklerinden birini almış biçimidir. İsmin bu hâline, “de hâli” de denilmektedir. Cümlede ismin bulunduğu yeri ifade ettiği için “nerede?” sorusu ile bulunabilir. Bulunma durumu eki, sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar.

Örnek: okulda, kitapta, telefonda, saygıda, ağaçta, dünyada, düşüncede

Cümleler: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimeler, “bulunma hâlinde” bulunmaktadır:
– Sabahtan beri pastanede oturuyoruz.
– Türk Yıldızları Mersin’de gösteri yapacakmış.
– Dün kitaplarım Elif’te kalmış.
– Sen bu fikirde olduğun sürece, hiçbir şey yapamazsın!
– Sahada yabancı cisimler vardı.

5. Ayrılma / Çıkma Hâli: İsmin “-dan, -den, -tan, -ten” ayrılma hâl eklerinden birini almış biçimidir. İsmin bu hâline, “den hâli” de denilmektedir. Cümlede ismin bir yerden ayrılma anlamını ifade ettiği için “nereden?” sorusu ile bulunabilir. Ayrılma durumu eki, sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar.

Örnek: okuldan, kitaptan, telefondan, saygıdan, ağaçtan, dünyadan, düşünceden

Cümleler: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimeler, “ayrılma hâlinde” bulunmaktadır:
– Gurbetten geleli henüz üç yıl oldu.
– Ben dostumdan başkasına güvenmem.
– Ağabeyim dün askerden döndü.
– Yediğimiz yemekten hepimiz zehirlendik.
– Bahçeden sandalyeleri getirir misin?

UYARI: Hâl eki alan kelimeler, başka çekim veya yapım eklerini alabilirler. Hâl eklerinden sonra veya önce bu eklerden herhangi biri gelebilir.

Örnek: “Bizim okuldaki öğrenciler, büyük bir projeye imza attılar.”

Orkun KUTLU

kaynak

BEĞEN Paylaş Paylaş

Bu mesajı 1 üye beğendi.

Son düzenleyen Safi; 1 Nisan 2016 20:25

"İnşallah"derse Yakaran..."İnşa" eder YARADAN.

Cevapla

Cevap Yaz