İsim (Ad) Çekim Ekleri
İsimlerin ve isim soylu sözcüklerin sonuna gelerek onları diğer isimlere, edatlara, eylemlere bağlayan; cümle içindeki görevlerini belirleyen, ait oldukları kişileri belirten ve isimlerin çeşitli durumlarını bildiren eklerdir.
İsim çekim ekleri şunlardır:
1. Çokluk (Çoğul) Eki (-lar / -ler)
İsimlerin sayı bakımından birden çok olduğunu belirtir.
Örnek
» Martılar kanat çırptı gökyüzüne.
» Şehirler beton yığınına döndü.
NOT: Çokluk eki, eklendiği sözcüğe çokluk anlamı dışında farklı anlamlar da kazandırır.
Örnek
» Türkler köklü milletlerdendir. (“millet” anlamı)
» Beş yaşlarında bir çocuğu var. (“yaklaşık” anlamı)
» Bu akşam Bülent Beyler bize gelecekler. (“aile” anlamı)
» Sabahları spor yaparım. (“her” anlamı)
2. Durum (Hâl) Ekleri (-i, -e, -de, -den)
İsimlere belirtme, yönelme, bulunma ve ayrılma anlamı katan eklerdir. Dört başlıkta incelenir:
a) Belirtme durumu eki (-i / -ı / -u / -ü)
Eylemdeki işten, hareketten, oluştan etkilenen varlığı belirtir. Bu eki alan sözcük, cümlede belirtili nesne olur.
Örnek
» Evi boyadım.
» Avcı balığı yakaladı.
» Külü üstüme savurdu.
» » Türkçede iki tane “-i” eki vardır:
-i: belirtme durumu eki: Kalem-i aldı. (Neyi aldı?)
-i: iyelik eki: (onun) kalem-i
b) Yönelme durumu eki (-e / -a)
İsme getirilen “-a, / -e” hâl ekidir.
Örnek
» Hafta sonu pazara gittim.
» Erikleri üç liraya aldım.
» Sabaha dönerim.
c) Bulunma durumu eki (-de / -da / -te / -ta)
İsimlere “-da / -de / -ta / -te” ekleri getirilerek yapılır. Durum, zaman ve yer bildirir.
Örnek
» Defterimi evde unuttum.
» Yetmişinde kadından ne istedin?
» Kitabı bir solukta okudum.
» Okullar bu yıl da eylülde açılacak.
UYARI: Bulunma durumu eki, bağlaç olan “de / da” ile karıştırılmamalıdır. Bulunma durumu eki olan “-de / -da” birleşik; bağlaç ve ilgeç olan “de / da” ise daima ayrı yazılır.
Örnek
» Telefonum kardeşimde kaldı.
» Sinemaya kardeşim de gelmek istiyor.
d) Ayrılma (Çıkma) durumu eki (-den / -dan / -ten / -tan)
İsimlere “-dan / -den / -tan / -ten” ekleri getirilerek yapılır. Yer, zaman, sebep ve karşılaştırma bildirir.
Örnek
» O, yemeğini her gün evden getirir.
» Sıcaktan bayıldı. Yorgunluktan uyuyakalmış.
» Kardeşinden daha çalışkan.
» İzmir’e akşamdan gidelim.
3. İlgi (Tamlama) Ekleri (-ın / -in / -un / -ün)
Bir ismi başka bir isimle ilgili hale getirir; isimleri isimlere bağlar.
Bu ek 1. tekil ve 1. çoğul şahıs için “-im” şeklindedir: ben-im, biz-im
» » Belirtili isim tamlaması kurar:
Örnek
» Bebeğin yüzü çok sevimli.
» Kardeşim benim kalemimi almış.
4. İyelik (Aitlik) Ekleri (-m, -n, -i, -miz, -niz, -leri)
İsimlere gelerek onların kime veya neye ait olduğunu belirten eklerdir. Şahıslara göre çekimlenir.
Örnek
(benim) defterim
(senin) defterin
(onun) defteri
(bizim) defterimiz
(sizin) defteriniz
(onların) defterleri
» Evimizin küçük bir bahçesi var.
» Gömleğimin düğmesi kopmuş.
UYARI: İyelik eklerini belirtme hal eki ile karıştırmamak gerekir.
Örnek
» Evi yeni aldık. (o evi)
» Evi çok büyükmüş. (onun evi)
Bu iki sözcükte de “-i” eki var. Hangisi iyelik, hangisi hâl anlamak için şu soruyu sorabiliriz: “Kimin evi?”
Bu soruyu sorduğumuzda ikinci cümlenin cevap verdiğini ve “Onun evi büyükmüş.” şeklinde söylenebildiğini görüyoruz. Öyleyse “-i” eki ikinci cümlede iyelik eki, birinci cümlede ise “Neyi aldık?” sorusuna cevap verdiğinden “-i” hâl eki olarak kullanılmıştır.
Ayrıca “-i” eki almış sözcüğün başına “onun” sözcüğü getirerek de bunu anlayabiliriz.
(Onun) “Evi yeni aldık.” olmuyor, ama
(Onun) “Evi çok büyükmüş.” oluyor. Demek ki ikinci cümledeki “-i” eki, iyelik ekidir.
5. Eşitlik Ekleri (-ca / -ce / -ça / -çe)
Eşitlik ekleri, isim soylu sözcüklere gelerek onlara çeşitli anlamlar katarlar.
Örnek
» Böyle çocukça davranmamalısın. (benzerlik)
» Ailece tatile gittik. (topluluk, birlikte)
» Benden boyca uzunsun. (karşılaştırma, bakımından)
» Bence sen de haklısın. (görelik, kanaat)
» Masraflarınız şirketimizce karşılanacak.” (tarafından)
İsimlerin ve isim soylu sözcüklerin sonuna gelerek onları diğer isimlere, edatlara, eylemlere bağlayan; cümle içindeki görevlerini belirleyen, ait oldukları kişileri belirten ve isimlerin çeşitli durumlarını bildiren eklerdir.
İsim çekim ekleri şunlardır:
1. Çokluk Eki
2. Durum (Hâl) Ekleri
3. İlgi (Tamlama) Ekleri
4. İyelik (Aitlik) Ekleri
5. Eşitlik Ekleri
1. Çokluk (Çoğul) Eki (-lar / -ler)
İsimlerin sayı bakımından birden çok olduğunu belirtir.
Örnek
» Martılar kanat çırptı gökyüzüne.
» Şehirler beton yığınına döndü.
NOT: Çokluk eki, eklendiği sözcüğe çokluk anlamı dışında farklı anlamlar da kazandırır.
Örnek
» Türkler köklü milletlerdendir. (“millet” anlamı)
» Beş yaşlarında bir çocuğu var. (“yaklaşık” anlamı)
» Bu akşam Bülent Beyler bize gelecekler. (“aile” anlamı)
» Sabahları spor yaparım. (“her” anlamı)
2. Durum (Hâl) Ekleri (-i, -e, -de, -den)
İsimlere belirtme, yönelme, bulunma ve ayrılma anlamı katan eklerdir. Dört başlıkta incelenir:
a) Belirtme durumu eki (-i / -ı / -u / -ü)
Eylemdeki işten, hareketten, oluştan etkilenen varlığı belirtir. Bu eki alan sözcük, cümlede belirtili nesne olur.
Örnek
» Evi boyadım.
» Avcı balığı yakaladı.
» Külü üstüme savurdu.
» » Türkçede iki tane “-i” eki vardır:
-i: belirtme durumu eki: Kalem-i aldı. (Neyi aldı?)
-i: iyelik eki: (onun) kalem-i
b) Yönelme durumu eki (-e / -a)
İsme getirilen “-a, / -e” hâl ekidir.
Örnek
» Hafta sonu pazara gittim.
» Erikleri üç liraya aldım.
» Sabaha dönerim.
c) Bulunma durumu eki (-de / -da / -te / -ta)
İsimlere “-da / -de / -ta / -te” ekleri getirilerek yapılır. Durum, zaman ve yer bildirir.
Örnek
» Defterimi evde unuttum.
» Yetmişinde kadından ne istedin?
» Kitabı bir solukta okudum.
» Okullar bu yıl da eylülde açılacak.
UYARI: Bulunma durumu eki, bağlaç olan “de / da” ile karıştırılmamalıdır. Bulunma durumu eki olan “-de / -da” birleşik; bağlaç ve ilgeç olan “de / da” ise daima ayrı yazılır.
Örnek
» Telefonum kardeşimde kaldı.
» Sinemaya kardeşim de gelmek istiyor.
d) Ayrılma (Çıkma) durumu eki (-den / -dan / -ten / -tan)
İsimlere “-dan / -den / -tan / -ten” ekleri getirilerek yapılır. Yer, zaman, sebep ve karşılaştırma bildirir.
Örnek
» O, yemeğini her gün evden getirir.
» Sıcaktan bayıldı. Yorgunluktan uyuyakalmış.
» Kardeşinden daha çalışkan.
» İzmir’e akşamdan gidelim.
3. İlgi (Tamlama) Ekleri (-ın / -in / -un / -ün)
Bir ismi başka bir isimle ilgili hale getirir; isimleri isimlere bağlar.
Bu ek 1. tekil ve 1. çoğul şahıs için “-im” şeklindedir: ben-im, biz-im
» » Belirtili isim tamlaması kurar:
Örnek
» Bebeğin yüzü çok sevimli.
» Kardeşim benim kalemimi almış.
4. İyelik (Aitlik) Ekleri (-m, -n, -i, -miz, -niz, -leri)
İsimlere gelerek onların kime veya neye ait olduğunu belirten eklerdir. Şahıslara göre çekimlenir.
Örnek
(benim) defterim
(senin) defterin
(onun) defteri
(bizim) defterimiz
(sizin) defteriniz
(onların) defterleri
» Evimizin küçük bir bahçesi var.
» Gömleğimin düğmesi kopmuş.
UYARI: İyelik eklerini belirtme hal eki ile karıştırmamak gerekir.
Örnek
» Evi yeni aldık. (o evi)
» Evi çok büyükmüş. (onun evi)
Bu iki sözcükte de “-i” eki var. Hangisi iyelik, hangisi hâl anlamak için şu soruyu sorabiliriz: “Kimin evi?”
Bu soruyu sorduğumuzda ikinci cümlenin cevap verdiğini ve “Onun evi büyükmüş.” şeklinde söylenebildiğini görüyoruz. Öyleyse “-i” eki ikinci cümlede iyelik eki, birinci cümlede ise “Neyi aldık?” sorusuna cevap verdiğinden “-i” hâl eki olarak kullanılmıştır.
Ayrıca “-i” eki almış sözcüğün başına “onun” sözcüğü getirerek de bunu anlayabiliriz.
(Onun) “Evi yeni aldık.” olmuyor, ama
(Onun) “Evi çok büyükmüş.” oluyor. Demek ki ikinci cümledeki “-i” eki, iyelik ekidir.
5. Eşitlik Ekleri (-ca / -ce / -ça / -çe)
Eşitlik ekleri, isim soylu sözcüklere gelerek onlara çeşitli anlamlar katarlar.
Örnek
» Böyle çocukça davranmamalısın. (benzerlik)
» Ailece tatile gittik. (topluluk, birlikte)
» Benden boyca uzunsun. (karşılaştırma, bakımından)
» Bence sen de haklısın. (görelik, kanaat)
» Masraflarınız şirketimizce karşılanacak.” (tarafından)
Son düzenleyen Safi; 1 Nisan 2016 22:56