Türkiye'nin Akarsuları - Araş Nehri (İrmağı)

Araş Nehri
Araş Irmağı

Doğu Anadolu Bölgesi’nden doğup Hazar Denizine dökülen ırmak.
Türkiye toprakları içindeki uzunluğu 548 km, toplam uzunluğu 1.059 km’dir.
Araş Irmağı, Bingöl Dağlarının kuzey yamaçlarından doğar, güneydoğu-kuzeybatı doğrultuda akar ve daha sonra geniş bir yay çizerek doğuya yönelir. Tekman yakınlarında Palandöken Dağlarından doğan küçük bir kol alarak genişler, oldukça derin bir vadi içinde doğuya doğru ilerler. Küllü kasabası yakınlarında kuzeydoğuya dönerek Pasinler Ovasına iner. Burada batıdan gelen Pasin Çayı ile birleşip doğuya yönelir. Bu kesimde kırık (fay) çizgileriyle kesilmiş dik yamaçlı, ama oldukça geniş tabanlı bir vadi içinde zaman zaman menderesler çizerek akarken, yüksek oranda taş, çakıl ve kumlardan oluşan alüvyon taşır, arada geniş kum adacıkları da oluşturur. Pasinler Ovasının güney kenarını izler, tarihsel Çobandede Köprüsü’nü geçerek Horasan yakınların-kuzeyden gelen Zivin Çayını, güneyden iki küçük çayı alır. Horasan ile Karakurt asında derin bir vadi içine girer. Bu vadi r yer 500-600 m, hatta bazı yerlerde 1.000 derinliktedir. Karakurt’u geçtikten sonra ^skin bir dirsekle önce güneydoğuya döen Araş Irmağı, bir süre gene oldukça erin vadisi içinde aktıktan sonra batıdan 'elen küçük bir kolun katılmasıyla geniş bir /ay çizerek yeniden doğuya yönelir. Dar ve derin vadisinden çıkarak gittikçe genişleyen düzlükler içinde akıp Kağızman’a, daha sonra da İğdır Ovasına ulaşır. Tuzluca’nın kuzeyinde kuzeyden gelen 174 km uzunluktaki Arpaçay ile birleşerek güçlenir ve genişler. İlerde doğuya, daha sonra da güneydoğuya yönelerek Türkiye ile Ermenistan ve Nahçıvan arasında 150 km’lik sınırı oluşturur. Daha sonra İran ile Nahçıvan arasında sınır çizen ırmak kaynakları ve yukarı kesimi Türkiye topraklarında bulunan Sarısu’yu (Zengimar Suyu) alır. Culfa’dan sonra doğuya doğru dönen Araş, İran’ın Ermenistan ve Azerbaycan sınırlarını da çizer. Sebirâbad yakınlarında Kura Irmağıyla(*) birleştikten sonra güneydoğuya yönelen akarsu bir delta oluşturarak Hazar Denizine dökülür.

Araş Irmağı, yüksek dağların egemen olduğu bir bölgede yer alır. Kışın çok uzun geçtiği bu bölgede kasım ile mart arasında bol kar yağışı olur ve erime görülmez. Bu dönemde ırmağın suları çekilmiş durumdadır. Şiddetli kış nedeniyle ırmağın yukarı kesimleri yer yer donar. Mart sonu, nisan başlarında karların erimesi ve ilkbahar yağışlarının başlamasıyla kabaran Araş Irmağı birçok yerde geçit vermez. Yağışların bol olduğu ya da karların aniden eridiği zamanlarda, özellikle Pasinler Ovasında taşkınlara ve su baskınlarına yol açar.

Araş Irmağından Pasinler ve İğdır ovalarında sulamada yararlanılır. Rejimi düzensiz olduğundan ulaşıma elverişli değildir. Sularının soğuk ve duru olduğu yukarı kesimlerinde alabalık, aşağı kesiminde ise başka balıklar avlanır.

ARAŞ nehri

antik Araks.es, eski arap kaynaklarında el Rass, Doğu Anadolu bölgesinde doğan ve Hazar denizine dökülen akarsu. Toplam uzunluğu 1 059 km, Türkiye sınırları içindeki kesimi 548 km. Antikçağ'dan beri birçok dönemlerde siyasal sınır rolü oynamış olan Araş, Doğu Anadolu ve Güney Kafkasya'nın en önemli akarsularından biridir. Bingöl dağlarının bol yağışlı ve karlı K.-B. yamaçlarından inen kolların birleşmesiyle doğar; Tekman havzasını çevreleyen yüksek dağlardan gelen kolları da aldıktan sonra Palandöken dağlarının D uzantısını derin bir boğazla yararak Pasinler ovasına çıkar. Bundan sonra Doğu Anadolu'nun bu kesimindeki tektonik kökenli çukurlar dizisinin uzanışını izleyerek D.'ya döner ve Tuzluca'nın K.’inde önemli bir kolu olan Arpaçay'ı aldıktan sonra İğdır ovasına (tarihi Sürmeliçukur) girer. Burada, ovanın ortasında geniş bir yatakta akan ve ovayı çevreleyen yüksek dağlardan gelen kollarla beslenen Araş, Türkiye ile Ermenistan Cumhuriyeti sınırını oluşturur. İğdır ovasının G.-D. ucunda Türkiye'den ayrılır; bütün orta çığırı boyunca dağlık alanda geniş bir yay çizerek Azerbaycan Cumhuriyeti ve İran arasındaki sınırı meydana getirir. Azerbaycan Cumhuriyetindeki aşağı çığırında, gene kaynağını Anadolu’dan alan Kura nehriyle birleşir; Salyan’dan'sonra, geniş ve bataklık bir deltada birkaç kola ayrılarak Hazar’a dökülür. Aras'ın Türkiye topraklarındaki ortalama akımı 56,8 m3/saniyedir. Ancak bu değerin saniyede 1 024 m3'e kadar çıktığı, 5,4 m3'e kadar indiği ölçülmüştür. Buna göre, daha çok yağmurlar ve eriyen karlarla beslenen nehrin ilkyazda kabaran ve güz başında alçalan sularıyla düzensiz bir rejimi vardır. Araş ve kollarından, özellikle kurak bir iklim altındaki orta ve aşağı çığırında sulamada yararlanılır. Türkiye'deki kesimi Kura ile birlikte Anadolu’daki en geniş iç akıştı havzalardan birini oluşturur.