Antlaşmalar - Ankara Antlaşması (1921)

Ankara Antlaşması (Ankara İtîlafnamesî)

Ankara İtîlafnamesî olarak da bilinir, Türkiye ile Fransa arasında, savaşa son vermek için imzalanan antlaşma (20 Ekim 1921). Bu antlaşmayla Ankara Hükümeti ve Misak-ı Milli ilkeleri, ilk kez Anadolu’yu işgal eden İtilaf Devletleri’nden biri tarafından tanınmıştır.

Kurtuluş Savaşı’mn başlangıcında, Anadolu’da kurulan TBMM hükümeti ile Fransa arasında, 30 Mayıs 1920’de Ankara’da, yirmi günlük bir ateşkesi sağlayan bir antlaşma imzalanmış, ama ilişkilerde önemli bir gelişme sağlanamamıştı. Bu arada Fransız kamuoyunda yeni savaşlara karşı tepkiler yoğunlaşmış ve Adana, Maraş, Antep hattı üzerinde hâlâ Türk direnişçileriyle uğraşan Fransızlar için Suriye’deki milliyetçi hareket de önemli bir sorun olmaya başlamıştı. Bu durum karşısında Fransız hükümeti, Ankara ile uzlaşmayı en akılcı yol olarak kabul etmek zorunda kaldı ve Fransız Senatosu Dışişleri Komisyonu başkanı Franklin Bouillon’u TBMM hükümetiyle resmî olmayan bir temas kurmak üzere 9 Haziran 1921’de Ankara’ya gönderdi. Franklin Bouillon Ankara’da iki hafta kalarak Mustafa Kemal ile görüşmeler yaptı. Bu görüşmelerde Mustafa Kemal, yapılacak antlaşmada “tam bağımsızlık” ve “tam serbestlik” ilkesine dayanan Misak-ı Milli’nin kabul edilmesi gerektiğini savunuyor, Franklin Bouillon ise özellikle Misak-ı Milli’nin kapitülasyonlara ilişkin maddesine karşı çıkıyordu. I. ve II. İnönü zaferlerinin de etkisiyle uzlaşma masasına oturan Fransız hükümeti sonuçta, gelişmeleri beklemeyi seçti. 13 Eylül 1921’de Yunanlılara karşı kazanılan Sakarya zaferiyle Kuva-yı Milliye gücünü bir kez daha ortaya koyunca, Fransa TBMM hükümetiyle Ankara Antlaşması’m imzalamayı kabul etti.

20 Ekim 1921’de imzalanan bu antlaşmayla Türkiye ile Fransa arasında savaş durumu resmen sona eriyor, Türkiye-Suriye sınırı çiziliyor ve Fransızlar Güney Anadolu’dan çekiliyordu. Yalnız İskenderun yöresi Suriye sınırları içinde bırakılacak, burada yaşayan Türklerin ulusal kültürlerini geliştirmesine yardımcı olacak özel bir yönetim kurulacak ve Türkçe resmî dil olarak kalacaktı. Bu durum daha sonra Hatay Sorunu olarak gündeme gelecekti.

Ankara Antlaşmasının en önemli yanı, Kurtuluş Savaşı’nın ve Misak-ı Milli ilkelerinin, Türkiye ile savaşan İtilaf Devletleri’nin bir üyesi olan Fransa tarafından resmen tanınmış olmasıydı. Ankara Hükümeti’nin bu başarısı, Lozan Antlaşmasının ilk adımını oluşturmuştur.

Ankara Anlaşması (1921)

(20 Ekim 1921)
Fransa ile Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti arasında imzalanan antlaşma.

I. Dünya Savaşı'nda, savaşın sonuna kadar Almanya'ya karşı birlik ve beraberliklerini koruyan İtilâf Devletleri (İngiltere, Fransa ve İtalya) savaştan sonra bu birlik ve beraberliklerini sürdüremediler. Her devletin ulusal çıkarları ağır basmaya başladı.

Osmanlı topraklarının paylaşılması ve Avrupa'da Almanya'ya karşı izlenecek politika konusunda üç devlet arasında, giderilmesi olanaksız ve ileriki yıllarda, dünya tarihinde çok önemli olaylara yol açacak anlaşmazlıklar belirdi. 1915 yılında İngiltere-Fransa-Çarlık Rusyası-İtalya arasında yapılan ve Osmanlı Devleti'nin topraklarının taksimini düzenleyen antlaşmaya göre Musul, Fransa'nın payına düşüyordu. Bu antlaşmaya rağmen Musul daha sonra İngiltere'nin payına düştü. Savaştan sonra Fransa ve İngiltere'nin Almanya'ya karşı politikaları da birbirinden çok farklıydı. Savaş sırasında Alman donanmasını yok eden İngiltere, artık Almanya'yı kendisi için tehlikeli bir rakip olarak görmüyordu. Tersine, savaştan sonra kara Avrupası'nın en güçlü devleti hâline gelen Fransa'yı kendine rakip görmeye başlamıştı. Bu bakımdan Almanya, İngiltere için Fransa'nın gücünü dengeleyecek bir devlet hâline geldi. İngiltere yavaş yavaş Almanya'ya yanaşırken Fransa'dan uzaklaşmaya başladı. Ayrıca Anadolu'da İngiltere'ye göre çok daha fazla sermaye yatırımı yapmış olan Fransa, Anadolu'daki savaştan İngiltere'ye göre çok daha fazla zarar görmeye başlamıştı.

Bütün bu etkenler Fransa'yı, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti ile anlaşmaya itti. 9 Haziran 1921 tarihinde Fransız temsilcisi Franklin Bouillon Ankara'ya geldi. Yapılan görüşmeler sonucu 20 Ekim 1921'de her iki devlet arasında Ankara Antlaşması dediğimiz antlaşma imzalandı. Antlaşma on üç maddeden ibaretti. Bu antlaşmaya göre her iki devlet arasında savaş hâli sona eriyor, bugünkü Suriye sınırı (Hatay sınırı dışında) çiziliyor, Hatay'a özel bir yönetim biçimi tanınıyor, Suriye'de Fırat kıyısında bulunan Caber Kalesi denilen küçük bir toprak parçası Türkiye'ye bırakılıyordu.